تبدیل بهترین دوران به بدترین دوران

دیپلماسی ایرانی: جریان روشنگری اروپا باعث پیشرفت در زمینه های مادی و اخلاقی شد از حقوق بشر گرفته تا امید به زندگی. اما رهبران سیاسی امروز کفایت لازم برای مدیریت این میراث دردسرساز جریان روشنگری را ندارند.

نوشته ابتدای داستان دو شهر چارلز دیکنز هنوز نیز این روزها کاربرد دارد. "بهترین روزگاران بود و بدترین روزگاران بود، عصر خردورزی بود و عصر حماقت، دوران ایمان بود و دوران شکاکی، فصل روشنایی بود و فصل تاریکی، بهار امید و زمستان یاس، همه چیز پشت سر داشتیم و هیچ چیز پشت سر نداشتیم، همه به سوی بهشت می رفتیم و همه خلاف جهت آن می رفتیم."

رمان کلاسیک دیکنز که در زمان انقلاب فرانسه می گذرد، بی عدالتی های اجتماعی رژیم مستبد پیشین و افراطی گری انقلابیون فرانسوی را به تصویر می کشد. وقتی که حدود دو قرن بعد از نخست وزیر سابق چین در مورد انقلاب فرانسه سوال شد، چوان لای گفت: برای نظر دادن خیلی زود است. این گفته به خوبی نگرش دوجانبه دیکنز را نسبت به آن دوره نشان می دهد.

آرمان های روشنگری که الهام بخش فرانسوی ها برای قیام علیه لویی شانزدهم شد،دلیل وقوع انقلاب آمریکا نیز بود و آغاز صنعتی شدن نیز بن مایه هر دو انقلاب بود، ترکیبی از رژیم های سیاسی و لیبرال و پیشرفت های علمی که باعث شکل گیری موفق ترین دوره از تاریخ بشر شد. 

آنگوس مدیسون، اقتصاددان بریتانیایی، برآورد کرده بود در حالی که تولید ناخالص داخلی در جهان بین قرن اول بعد از میلاد تا سال 1820 حتی دو برابر هم نشده، در سال های 1820 تا 2008 این شاخص بیش از ده برابر شده است. این رشد چشمگیر با پیشرفت های فوق العاده ای در طیف وسیعی از شاخص های اجتماعی-اقتصادی همراه بود. به عنوان مثال میانگین امید به زندگی در دنیا از 31 سال به 73 سال در طی دو قرن رسید.

دو قرن پیش، جوامع علمی و پزشکی هنوز نظریه میکروب که مولد بیماری است را قبول نداشتند و هنوز این باور غلط وجود داشت که بوی گوشت گاو باعث چاقی می شود. امروزه به خاطر پیشرفت سریع درک علم، چنین باورهایی خنده دار است.

از نظر استیون پینکر، پروفسور روانشناسی دانشگاه هاروارد، چنین دستاوردهایی نشانگر این است که جریان روشنگری موفق بوده است. وی معتقد است که در قرون اخیر پیشرفت ها ی اخلاقی زیادی بدست آمده به عنوان مثال وی به گسترش حمایت از حقوق فردی و جمعی و نیز کاهش کلی خشونت اشاره دارد.

اهمیت دستاوردهای جنبش روشنگری دست کم گرفته می شود چرا که ما فجایع را بیشتر از پیشرفت های روزمره به خاطر می سپاریم و یک سری از دلایل که اثرات ثانویه روشنگری محسوب می شوند باعث شده اند که مردم در مورد آینده مضطرب باشند.

در سال 2013، آنگس دیتون، اقتصاددان برنده جایزه نوبل، در کتاب "فرار بزرگ" خود نشان می دهد که چگونه پیشرفت در کاهش فقر، قحطی و مرگ زودرس در طول 250 سال گذشته باعث شده که بسیاری از گروه های اجتماعی کنار گذاشته شوند. اگرچه پیشرفت اقتصادی کشورهایی مانند چین باعث کمتر شدن نابرابری در تراز جهانی شده اما بسیاری از مطالعات نشان می دهند که بی عدالتی در داخل کشورها در حال افزایش است.

به باور اکثر مردم، ظهور جریان های پوپولیستی در دنیا، از جمله انتخاب رئیس جمهور دونالد ترامپ، مرتبط با افرادی است که از مزایای جهانی شدن محروم مانده اند. بسیاری از سیاست های ترامپ مانند کاهش مالیات ثروتمندان به منظور ارجحیت دادن به آنها اتخاذ شده است. ترامپ برای آن دسته از افراد که بخاطر محروم و تنها ماندن دچار ترس شده اند هیچ کاری نکرده است و با تبلیغات فریبکارانه سعی در پنهان کردن این حقیقت دارد. همچنین ترامپ چین را به عنوان منبع مصائب اقتصادی آمریکا خاطرنشان می کند.

این رویکرد ترامپ که آمریکا در اولویت است، باعث کم شدن همکاری جهانی شده است. ملی گرایی که یکی از بقایای مضر انقلاب های اجتماعی اواخر قرن هجدهم است به مدد ظهور بومی پرستان و بیگانه ستیزان جانی دوباره گرفته است.

به همین ترتیب، میراث علمی و فناوری جنبش روشنگری نیز کاملا مثبت نبوده است. نظریه های آلبرت اینشتین و کشف شکاف هسته ای در سال 1938، امکان استفاده از انرژی هسته ای را فراهم ساخت، اما همچنین منجر به بمباران های هیروشیما و ناگازاکی و فجایع چرنوبیل و فوکوشیما شد.

خوشبختانه، عقلانیت علمی قادر به ایجاد ابزارهایی برای اصلاح عواقب خود است. جهان نیازمند رهبرانی است که می خواهند مزایای علم و فناوری را از طریق مدیریت جمعی و همکاری بین المللی به حداکثر برسانند. بدون چنین رهبری، زمانی که ممکن است بهترین دوران باشد می تواند تبدیل به بدترین ایام شود.

منبع : پراجکت سیندیکیت / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 33