اشتراک‌ و افتراق‌های کرملین و کاخ سفید در موضوع برجام

اگرچه در زمان عقد این پیمان طرفین و بویژه ایران تاکید داشتند که زمان برجام به عمر دولت های کنونی بازنمی گردد، اما با تغییر رئیس جمهور در آمریکا این موضوع با چالش روبه رو شد. دونالد ترامپ معتقد است ایران به توافق هسته ای پایبند نبوده است.

عدم تایید برجام و تصویب تحریم های ضد ایران توسط ایالات متحده آمریکا موضوعی بود که طی روزهای های اخیر در مراکز مطالعاتی و اندیشکده های روسیه نیز بررسی و حتی در برخی برنامه های تلویزیونی نیز به طور ویژه به آن پرداخته شد.

ایوان تیموفیف که از اعضای اصلی شورای روابط بین الملل روسیه است این موضوع را برای امنیت جهانی بسیار بد دانست و گفت این اقدام سبب می شود شرایط به پیش از توافق بازگردد، در حالی که ایران به سمت جلو حرکت کرده است. به اعتقاد او این رویکرد آمریکا سبب می شود تمام نتایج حاصل از برجام نابود شود و این موضوع اشتباه است که آمریکایی ها فکر می کنند تحریم های اعمالی آنها بوده است که ایران را بر سر میز مذاکرات نشاند و آنها در آینده از این خطای مضحک خود پشیمان خواهند شد.

از سوی دیگر گِئورگی بوریسنکو، رئیس اداره آمریکای شمالی در وزارت خارجه روسیه طی مصاحبه ای با ریانووستی تاکید کرد که در صورت تحقق تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران، تهران حق دارد تعهدات خود را در قبال برنامه هسته ای متوقف کند. به باور وی اگر آمریکا از طرح جامع بیرون بیاید، امکان اجرای آن زیر سوال می رود و این موضوع ممکن است مستلزم آن باشد که ایران از انجام وظایف خویش خودداری کند.

در پی تصمیم ترامپ برای عدم تایید برجام، پرسش مهمی مطرح می شود. روسیه، اتحادیه اروپا و چین چه رویکردی را پیش خواهند گرفت؟ آیا آنها نیز تحریم های احتمالی ایالات متحده را اعمال می کنند؟

در ایامی که مذاکرات ایران با 1+5 به نقطه پایانی نزدیک شده بود، برخی تحلیلگران بر این باور بودند که روسیه و چین اقبالی به سرانجام آن ندارند؛ چراکه در وضعیت پیش از توافق به صورت انحصاری بازار ایران را در اختیار دارند. حتی به اعتقاد برخی روسیه اقبالی به خروج ایران از انزوا نداشت تا منطقه وارد آرایش جدیدی نشود، اما به نظر می رسد واقعیت متفاوت تر بود. روس ها معتقد بودند اگر توافق ایران به نتیجه برسد و تحریم ها رفع شود، با شرایطی بهتری می توانند وارد بازار ایران شوند؛ اما آنها نیز یک نگرانی نسبت به رویکرد ایران در پسابرجام داشتند؛ آیا ممکن است ایران، آمریکا و اروپا را به متحد پیشین خود ترجیح دهد. به نظر می رسد شمار قابل تاملی از تحلیلگران روس بر این باور هستند که اگر ایران به سمت روسیه در دوران قبل از برجام گرایش داشته، به این دلیل بود که با چراغ قرمز آمریکا مواجه بوده است، اما اگر چراغ سبز که نه، حتی چشمک زن نارنجی باشد هم برای گسترش روابط با آمریکا تلاش می کند.

کرملین به دنبال گسترش بی نظمی در منطقه غرب آسیا نیست و همین موضوع سبب شده به جنبه های مثبت این توافقنامه تاکید کند. حجم مبادلات روسیه و آمریکا حدودا بیست برابر حجم مبادلات روسیه و ایران است و پیش از برجام بدیهی بود که روس ها نمی توانستند رفتاری پرخطر برخلاف تحریم های اعمالی با ایران انجام دهند و تراز اقتصادی خودشان را با چالش مواجه می کردند، اما پس از برجام روس ها انتظار داشتند با توجه به رفع این موانع بازار ایران را به دست بگیرند، اما در عمل تراز تجاری دو کشور تغییر چندانی نکرد؛ یعنی در واقع طی سه سال نخست پس از برجام تراز تجاری ایران و روسیه از سال پیش از توافق جامع نیز پایین تر رفت و در سال چهارم ترمیم شد و کمی بالاتر از سال 2012 رفت.

روسیه که به واسطه الحاق کریمه از سوی غرب تحریم شد، تلاش دارد بر ناعادلانه بودن این رویکرد تاکید داشته باشد و در رابطه با ایران نیز همین سیاست را پیش می گیرد تا تاکید کند تحریم ها تنها امنیت بین المللی را هدف قرار می دهد، اما این موضوع که در صورت اعمال تحریم ها یا خروج احتمالی آمریکا از برجام چه رویکرد عملی را پیش می گیرد، موضوع دیگری است.

رویکرد و رفتار کرملین در چارچوب نظریه واقع گرایی در اصول روابط بین الملل می گنجد، واقع گرایی که در ذیل خود توسعه گرایی سیاسی و اقتصادی را دنبال می کند. از همین رو با تکیه بر اصل توازن قوا می کوشد این رویکرد خود را تنظیم کند؛ همان گونه که از یک سو افزایش همه جانبه روابطش با ایران را دنبال می کند و از سوی دیگر گسترش استراتژیک روابط با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و بخصوص عربستان سعودی.

مبتنی بر این رویکرد و جایگاه ایالات متحده در سیاست خارجی روسیه می توان نتیجه گرفت همان طور که کرملین در دکترین سیاست خارجی خود جامع هسته ای را ضامن امنیت منطقه ای می داند و تاکید دارد باید توجه داشت ایران از چارچوب آن خارج نشود، در واقع اشتراک اصلی مسکو و واشنگتن درخصوص توافق جامع ایران با 1+5 این است و باید دقت داشت ایران از آن خارج نشود و رفتاری در نقض آن انجام ندهد، اما تفاوتشان در نوع بینش آنها به این موضوع است؛ روس ها این مساله را ایجابی نگاه می کنند، حال آن که آمریکایی ها سلبی.

آنچه به نظر می رسد این است که خروج ایران از برجام به سود هیچ کدام از طرفین نیست و سبب می شود فضای خاورمیانه ملتهب تر شود.

نویسنده: احمد وخشیته

منبع: جام جم