چه کسی، کجا و چه زمانی باید اعلام استقلال کند

جوزف نای

دیپلماسی ایرانی: هفته گذشته، اکثریت کردهای شمال عراق به استقلال اقلیم کردستان رأی دادند. 30 میلیون کرد در 4 کشور عراق، ترکیه، سوریه و ایران تقسیم شده اند و ملی گرایان کرد بر این باورند که استحقاق به رسمیت شناخته شدن از سوی کشورهای دنیا را دارند. در اسپانیا نیز 7.5 میلیون کاتالونیایی، همین مسئله را مطرح کردند.

اصل حق تعیین سرنوشت که وودرو ویلسون، رئیس جمهور آمریکا در سال 1918 در دستور کار بین المللی قرار داد، به طور کلی به عنوان حق مردم برای تشکیل کشور خود، تعریف شده است. اما این "خود" چه کسی است که صلاحیت این تصمیم گیری را دارد؟

به عنوان مثال، سومالی اعلام کرد که اصل حق تعیین سرنوشت خود، به مردم سومالیایی شمال شرق کنیا و جنوب اتیوپی اجازه جدا شدن می دهد. کنیا و اتیوپی نپذیرفتند و این امر باعث به وجود آمدن جنگ های محلی در این مناطق شد. حتی بعدها میان اقوام و رهبران جنگجوی سومالی نیز جنگ داخلی روی داد. امروز منطقه شمالی آن معروف به سومالی لند، یک کشور مستقل دارد، اما در میادین بین المللی به رسمیت شناخته نمی شود و در سازمان ملل نیز عضویت ندارد.

همیشه رای دادن، مشکلات حق تعیین سرنوشت خود را حل نمی کند. اول، مسئله مکان رأی گیری مطرح است. در ایرلند، سال های متمادی، کاتولیک ها اعتراض می کردند که اگر رأی گیری در شمال ایرلند برگزار شود، اکثریت پروتستان غالب خواهد شد. پروتستان ها اعتراض داشتند که اگر رأی گیری در منطقه جغرافیایی کل جزیره برگزار شود، اکثریت کاتولیک حاکم خواهد شد. در نهایت، میانجیگری خارجی باعث برقراری صلح در ایرلند شمالی شد.

همچنین سوال زمان رأی گیری مطرح است. در دهه 1960، سومالیایی ها می خواستند بلافاصله رأی گیری انجام شود، اما کنیا می خواست 40 یا 50 سال بعد این رفراندوم برگزار شود.

مشکل دیگر این است که تا چه حد منافع افرادی که در رأی گیری سهیم نبوده اند و قسمتی از کشورشان جدا شده، اهمیت دارد. آیا تفکیک کشور به خاطر داشتن منابع یا ایجاد اختلال، به منافع گروه اول آسیب وارد می کند؟ کردستان عراق دارای ذخایر قابل توجه نفت است و تخمین زده شده است که کاتالونیا یک پنجم تولید ناخالص داخلی اسپانیا را تشکیل می دهد. دولت اسپانیا استدلال می کند که رای گیری استقلال در کاتالونیا طبق قانون اساسی اسپانیا غیر قانونی است.

در تاریخ، یک چنین اتفاقاتی با صلح و آرامش همراه نبوده است. زمانی که مردم نیجریه شرقی تصمیم گرفتند در دهه 1960 از این کشور جدا شوند و دولت بیافرا را تشکیل دهند، دیگر نیجریه ای ها در برابر آن مقاومت کردند، زیرا بخش عمده نفت این کشور از آن بیافرا بود.

پس از پایان جنگ سرد، اصل تعیین سرنوشت در اروپای شرقی و اتحاد جماهیر شوروی سابق مشکل ساز شد. در قفقاز، آذری ها، ارمنی ها، گرجی ها، آبخازیاها و چچنی ها همه خواستار دولت مستقل شدند.

در یوگسلاوی، اسلوونی ها، صرب ها و کروات ها موفق به تشکیل جمهوری های مستقل شدند، اما مسلمانان در بوسنی و هرزگوین موفقیت کم تری به دست آوردند و از سوی نیروهای کرواسی و صرب مورد پاکسازی قومی قرار گرفتند.

با توجه به این که کمتر از 10 درصد از دولت های جهان همگن هستند، اگر اصل اخلاقی حق تعیین سرنوشت خود، هدف ثانویه نبود، پیامدهای زیان باری گریبانگیر تمامی کشورهای جهان می شد. در واقع، گروه های نژادی خصمانه اغلب در یک منطقه پخش بوده و منحصرا در یک جا به صورت منظم استقرار ندارند. همین امر، کار جداسازی را سخت می کند. شاید به همین دلیل است که تنها چند کشور جدید در این قرن در سازمان ملل به رسمیت شناخته شده اند. پس از جدا شدن جنوب سودان از سودان، آشوب های قومی داخل سودان جنوبی ادامه یافت و عملا از شدت آن کاسته نشد.

بهترین امید برای آینده این است که پرسیده شود چه چیزی قرار است تعیین شود و چه کسی آن را تعیین می کند. در کشورهایی که گروه های مخالف سر بر می آورند، شاید بتوان کمی حق خودگردانی و استقلال در تعیین امور داخلی گروه ها، برای آنان قائل شد.

در جایی که این استقلال کافی نباشد، شاید بتوان ترتیبی داد که دو کشور به صورت صلح آمیز از یکدیگر جدا شوند، همان طور که چکسلواکی به صورت صلح آمیز به دو کشور مستقل تقسیم شده است. اما خواسته های مطلق برای تعیین سرنوشت، اغلب به منبع خشونت تبدیل می شود. پیش از اعلام استقلال، بهتر آن است به روش های دیپلماتیک متوسل شویم.

منبع : پراجکت سیندیکت/ ترجمه سامان صفرزائی

انتشار اولیه: شنبه 22 مهر 1396 / انتشار مجدد: شنبه 6 آبان 1396