از شبکه های اجتماعی تا سرانه مطالعه در روسیه

دیدبان روسیه: یک زمان بود که نقطه عطف بسیاری از پیشرفت ها و بحران ها در روند تکامل بشری را به انقلاب صنعتی نسبت می دادند، اما بدون شک میان سال های اخیر شبکه های اجتماعی تحول شگرفی در جوامع به وجود آوردند و شاید نسل های آینده بسیاری از تحولات و وقایع را به انقلابی فراصنعتی تحت عنوان انقلاب مدیا نسبت دهند. تحولی بزرگ که در برهه هایی نه تنها زندگی ملت ها، بلکه حیات سیاسی دولت ها را نیز به خطر انداخته بود؛ اگرچه از سوی دیگر به رشد بسیاری از جوامع نیز خدمت کرده است. موضوعی که می تواند سال ها بعد دلواپسان برخی جوامع آن را در قالب استعمار فرانو تبیین و تحلیل کنند و البته یک سوال باز به سبک فیلم های هالیوودی برای مخاطبان باقی خواهند ماند که چگونه این ابزار به خدمت برخی جوامع درآمد و با آن رشد و پیشرفت کردند و برخی دیگر که از عموم آن به علت فیلترینگ بی بهره بودند هدف استعمار فرانو قرار گرفتند.

فیسبوک، وکانتکت، لایوژورنال، اینستاگرام و واتزآپ شبکه های اجتماعی محبوب روس ها هستند و یکی دوسالی است که آرام آرام با تلگرام نیز آشنا می شوند. آمارها نشان می دهد که بیشتری مخاطب شبکه اجتماعی وکانتکت در روسیه (55 درصد) جوانان میان سنین 18 تا 24 سال هستند، این در حالی است که 84 درصد روس هایی که در فیس بوک عضو می باشند میان 24 تا 54 سال می باشند. در واقع میان روس ها، وکانتکت بیشتر محیطی برای آشنایی و فیسبوک محلی برای ثبت وقایع و رخدادهای زندگی و اطلاع رسانی می باشد. لایوژورنال نیز بیشتر با جامعه نخبه روسیه سروکار دارد؛ آنهایی که خواندن را بسیار دوست دارند. البته یک شبکه اجتماعی نیز به نام «آدناکلاسنیک» وجود دارد که مخاطبان آن افراد بالای چهل سال و گاهی پدربزرگ ها و مادربزرگ ها هستند؛ آنها در این برنامه دوستان زمان مدرسه خود را پیدا می کنند.

در این میان دولت رفتار تقابلی با شبکه های اجتماعی نگرفته است و می کوشد به جای آنکه به دنبال فیلترینگ آنها باشد (البته طبق نظرسنجی ها بیشتر روس ها معتقد هستند که باید از ورود افراد زیر 14 سال به شبکه های اجتماعی ممانعت شود)، معایب را گوش زد و از همین ابزار در راستای رشد جامعه استفاده کند.

به عنوان مثال پس از فروپاشی شوروی، سرانه مطالعه در روسیه بسیار کاهش یافت تا آنجا که به زنگ خطری برای مسئولین تبدیل شد و سیاستگذاری های خرد و کلانی برای رشد مطالعه و افزایش فهم پذیری شکل گرفت. به اعتقاد آنها شبکه های اجتماعی همچون چاقویی است که می تواند از یک سو روح بشری را مورد جراحت قرار دهد و از سوی دیگر می تواند با سیاستگذاری صحیح به واسطه تزریق اطلاعات مفید مغز انسان را مورد جراحت قرار دهد و به افزایش مطالعه صحیح کمک کند. از همین رو پوتین در سخنرانی خود در دانشگاه دوستی ملل روسیه در سال 2013 یکی از دلایل اصلی کاهش اقبال مردم و به ویژه جوانان به مطالعه را رشد فن آوری های یارانه ای و وسایل ابزار جمعی دانست و راه حل مقابله با این بحران را تغییر برنامه های مدارس خواند. یعنی نه تنها نباید با رشد فن آوری مقابله کرد، بلکه باید برای عبور از بحران مهمی نظیر کاهش سرانه مطالعه از این ابزار استفاده کرد و همگام با آن پیش رفت.

فکر می کنم برای شما نیز جالب باشد که چند نمونه از سیاستگذاری های دولت برای افزایش سرانه مطالعه نسل جدید در روسیه را با استفاده از ابزار شبکه های مجازی بدانید:

پرده اول: اگر پدر و مادری اهل مطالعه نباشند، چه کسی می تواند کتاب را به آغوش خانواده بازگرداند و به فرزندان آنها کمک کند تا کتاب خوان شوند؟ این همان سوالی است که در یکی از جلسات کمیته اجرایی فدراسیون روسیه در زمینه حمایت از کتاب مطرح شد و پاسخش این بود: رسانه های جمعی و شبکه های مجازی؛ از همین رو بود که طرح برنامه عشق به کتاب با اتکا به این پاسخ در مجلس تصویب شد.

پرده دوم: تقریبا از چهار سال پیش وزارت علوم روسیه نسخه الکترونیکی کتاب های درسی را منتشر می کند و همچنین با طراحی سایتی برای دانش آموزان و والدین اطلاعات مربوط به کتاب های درسی و کمک درسی را در اختیار آنها قرار می دهد تا با نمره دهی به ارزیابی کتاب ها بپردازند.

پرده سوم: روس ها کتاب های دیجیتال را به کتاب های چاپی ترجیح می دهند و اگر گذرتان به متروهای مسکو افتاده باشد این موضوع را به خوبی درک کرده اید. آمارها نشان می دهد که بازار کتاب های الکترونیک در این کشور از وضعیت خوبی برخوردار است و حتی از فرانسه و آلمان پیشی گرفته و نزدیک سطح آمریکا و انگلیس می باشد.

پرده چهارم: در یکی از ایستگاه های مترو مسکو کتابخانه دیجیتالی طراحی شده است که مسافران می توانند با استفاده از گوشی موبایل و از طریق کد QR آثار ادبی مورد علاقه خود را بارگزاری کنند و به مطالعه بپردازند.

پرده پنجم: اگرچه فروش محصولات چاپی در روسیه همچون گذشته با سیر نزولی همراه است، اما آمارها نشان می دهد که روس ها پس از چینی ها و اسپانیایی ها سومین کشور جهان در سرانه مطالعه هستند. تحقیقات نشان می دهد که 59 درصد روس ها حداقل یکبار در هفته کتاب می خوانند. روند نزولی محصولات چاپی در کنار جایگاه سوم روسیه در سرانه مطالعه در دنیا نشان دهنده کتابخانه های مجازی و به کارگیری صحیح از شبکه های مجازی در راستای افزایش فهم پذیری یک ملت می باشد.

در شماره های بعدی در حوالی میدان سرخ به تفکیک به موضوع شبکه های اجتماعی و کتاب و سرانه مطالعه در جامعه و فرهنگ روسیه خواهم پرداخت.

نویسنده: احمد وخشیته، سردبیر دیدبان روسیه و دانشجوی دکتری علوم سیاسی در دانشگاه دوستی ملل روسیه
منبع: روزنامه اعتماد