ایران فعلی با ایران دوران کوروش متفاوت است

نویسنده: جان لیمبرت، سفیر سابق، دستیار معاون وزیر امور خارجه و مسئول میز ایران در وزارت امور خارجه امریکا

دیپلماسی ایرانی: چه شده که دانشگاه هاروارد، مردمانش را وادار می کند که تولیداتی شبه علمی و غیرحقیقی درمورد ایران داشته باشند؟ چهار سال پیش یکی از نامزدهای ریاست جمهوری و فارغ التحصیل مدرسه اقتصاد دانشگاه هاروارد، ادعا کرد که ایران برای دسترسی به دریاها به اتحاد با سوریه نیاز دارد. شاید آنها در دانشگاه از نقشه استفاده نمی کنند. چند سال پیش، استاد سابق و وزیر امور خارجه، که دکترای خود را از هاروارد گرفته است به تاریکی بازسازی «امپراتوری فارسی» هشدار داد. امپراتوری ای که می خواهد خاوریه میانه را  تحت تسلط خود بگیرد.

این کلیشه های مزخرف غیرتاریخی که با معجونی جغرافیایی ترکیب شده اند به نظر هرگز از بین نخواهند رفت. در مقاله اخیر تایم به نام «پارادوکس ایران» رئیس فعلی مدرسه قانون و دیپلماسی فلچر دانشگاه هاروارد، این کلیشه های تاسف بار را ادامه داد. او درباره ایران نوشت: «وارثان سنت امپراتوری {به عنوان مثال کوروش کبیر} امروز ایرانی های شیعه هستند و جاه طلبی امروزی آنها تسلط بر خاورمیانه است...منطقه ای در تنش، که تا چند سال آینده عمیقا آشفته خواهد شد.»

البته که زمانی یک امپراتوری قدرتمند پارسی وجود داشته است. کتاب دانیال از «امپرواتوری بزرگ مادها و پارس ها می گوید که قوانین را تغییر می دهند.» در قرن ششم پیش از میلاد، کوروش یک امپراتوری پهناور چندقومیتی و چندمذهبی را سازماندهی کرده بود که از اصل پذیرش و حمایت و احترام به آداب و رسوم محلی و اعتقادات شخصی، پیروی می کرد. تقریبا بین 538 تا 539 قبل از میلاد، پادشاه منشوری سیاسی را منتشر می کند که به «استوانه کوروش» معروف است. بسیاری از ایرانیان امروز به این سند به عنوان اولین اعلامیه جهانی حقوق بشر افتخار می کنند. می شود در مورد انگیزه کوروش بحث کرد اما هیچ کس نمی تواند در موفقیت برنامه های او بحث کند.

اما همه این ها 2500 سال پیش اتفاق افتاده است. رابطه امپراتوری کوروش با شرایط امروز، جمهوری اسلامی ایران و سیاست خارجی و منطقه ای آن چیست؟ هیچ. در گذشته امپراتوری پارسی بزرگی وجود داشت که تا آتن و روم لشکرشی کرده است. اما همه آن امپراتوری ها 1400 سال پیش با پیروزی ارتش مسلمانان عرب بر ساسانیان زرتشتی، نابود شدند. از آن زمان ایران یک استان با امپراتوری جدا بود یا کشوری که تقریبا به مرزهای امروزی اش محدود شده است. تاریخ 200 سال گذشته این کشور هیچ چیز جز امپریالیست نبوده است. اغلب به آن حمله شده، تقسیم، تهدید و دستکاری و سو ء استفاده قدرت های خارجی را شاهد بوده است.

ایران امروز خانه بسیاری از بناهای تاریخی و خاطراتی از شکوه و عظمت دوران امپراتوری است. ایران تنها آن چه را که مورخ انگلیسی مایکل آکسورتی به درستی اشاره کرده را درخاطر دارد: «امپراتوری ذهن». هر چند وقت یک بار سیاستمداران ایرانی گذشته پرافتخار خود را به یاد می آورند و در مورد فتح مجدد قلمروهایی که قرن ها پیش از دست رفته است گزافه گویی می کنند. چنین اظهاراتی با این حال، تنها چشم پوشی از واقعیات امروز است و نادیده گرفتن مشکلات و نقاط ضعفی که کشور با آن روبرو است.

آن چه همکار ما فلچر، از ایرانیان شیعه به عنوان وارثان سنت امپراتوری کوروش اشاره می کند اشتباه است. در عوض مشکلات امروز جمهوری اسلامی ایران، ناشی از مواضع ضعیف دیپلماتیک خود و انزوای فرهنگی اش است. آنها امروز تقریبا بیگانه ای در میان تمام همسایگان خود هستند، جز برای سوریه پر از هرج ومرج و ارمنستان محصور در خشکی. درگیری های دیپلماتیک سال 2016 بین ایران و عربستان باعث شده که آنها از بسیاری از کشورهای جهان عرب هم جدا بیفتند. امروز نفوذ خارجی ایران ضعیف است و عمدتا در جناح ها و مکان های ناکارآمد از جمله لبنان، عراق و یمن دیده می شود. چنین وضعیتی را نمی شود با زمان کوروش مقایسه کرد.

تداوم چنین بورسیه های تحصیلی کم عمق و پر از اشتباهی به خصوص در میان کسانی که در ارتباط با یکی از بزرگ ترین دانشگاه های جهان هستند غیرقابل توضیح است. کسانی که چنین تحلیل هایی از رویدادهای جاری دارند قطعا درباره این موضوعات هیچ چیز نیاموخته اند. در عوض، چنین استدلال هایی درباره یک موضوع سیاسی بحث برانگیز (به عنوان مثال رویکرد فعال به چالش ایران) با عبارت هایی توخالی (مانند وارث یک سنت امپراتوری) در نگاه اول بسیار عمیق به نظر می رسد. اما در بررسی دقیق تر مشخص می شود که چنین ایده و چنین مطالبی چقدر توخالی هستند و هیچ پایگاه علمی ای در تاریخ یا جغرافیا ندارد.

منبع: لوب لاگ/ مترجم: روزبه آرش