چانه زنی با قدرت های بزرگ، تعامل با قدرت های متوسط

دکتر اعظم ملایی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی رئیس جمهور، بعد از آخرین سفر خارجی خود به قاره آمریکا که با دیدار از ونزوئلا، کوبا و در نهایت ایالات متحده آمریکا برای حضور و سخنرانی در نشست سالانه در مجمع عمومی سازمان ملل صورت گرفت، این بار عازم سفر دیگری آن هم به جنوب شرقی آسیاست، تا به اصطلاح دپیلماسی ایرانی را از غرب تا شرق عالم گسترش دهد. ویتنام مقصد جدید رئیس جمهور ایران، کشوری است که به دلیل زمین گیر کردن ایالات متحده در جنگی فرسایشی برای جهانیان شناخته شده و هم اکنون نیز با تبدیل برخی از همان صحنه های جنگ به محل بازدید مسافران و نیز سایر جاذبه های توریستی اش، به مقصدی جذاب برای گردشگران خارجی تبدیل شده است. اما دلایل جذابیت ویتنام برای جمهوری اسلامی ایران چیزی فراتر از این مسائل است.

جمهوری سوسیالیستی ویتنام علاوه بر خصومت تاریخی با آمریکا، تجارب مشابه دیگری نیز با ایران دارد که زمینه های همکاری دو کشور را فراهم می کند. تجربه تبدیل اقتصاد بسته به اقتصادی پویا و باز، سرمایه گذاری برای تولید برق هسته ای، تلاش برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی و در نهایت پذیرفته شدن عضویت آن پس از حدود ۱۱ سال گفت وگوی سخت با اعضای این سازمان و تلاش های این کشور برای تبدیل شدن به قطب گردشگری جنوب شرق آسیا، از جمله نقاط مشترکی هستند که ایران و ویتنام را به یکدیگر نزدیک می کنند.

از سوی دیگر عضویت ویتنام در اتحادیه جنوب شرقی آسیا (آ .سه. آن) در کنار 9 کشور دیگر این منطقه که جمعیت آنها به بیش از ۵۰۰ میلیون نفر می رسد، موقعیتی بی نظیر در اختیار ایران قرار می دهد که ضمن دسترسی به بازار بزرگ این منطقه، نقش جدی تری نیز در حوزه ثبات و امنیت جنوب شرق آسیا ایفا کند. صادرات محصولات پتروشیمی، صدور خدمات فنی- مهندسی، احداث نیروگاه و همکاری در بخش شیلات نیز از دیگر پتانسیل های همکاری ایران با ویتنام به حساب می آید.

با این وجود سفر به ویتنام تنها برای افزایش فرصت ها و مناسبات اقتصادی نیست. سفر روحانی به این کشور شرقی آن هم با فاصله نزدیکی از سفر به ونزوئلا و کوبا نشان دهنده برخی تصمیمات استراتژیک دولت یازدهم در عرصه سیاست خارجی است. هر چند در دوره پسا برجام روابط ایران و غرب تا حد زیادی بهبود یافت و مقامات سیاسی و اقتصادی کشورهای غربی از سفر به ایران و افزایش مناسبات با کشورمان استقبال کردند؛ اما بروز برخی بدعهدی ها در اجرای برجام و نیز شرط گذاری های مداخله جویانه مقامات غربی برای بهبود مناسبات با کشورمان سبب شد تا دولت روحانی به این نتیجه برسد که به ایجاد نوعی "توازن استراتژیک" در عرصه سیاست خارجی نیازمند است که در قالب آن مناسبات دیپلماتیک کشور به طور هم زمان در دو جبهه شرقی و غربی گسترش یابد و از پتاسیل ها و امکانات هر یک در مواقع لزوم استفاده شود.

در این راستا روحانی در نخستین روزهای پس از برجام، از یک سو سفری ده روزه به اروپا را تدارک دید، از ایتالیا، واتیکان و فرانسه بازدید کرد و با انعقاد قراردادهای تجاری در حوزه های حمل و نقل، نوسازی ناوگان هوایی و نیز ریل لوکوموتیو و خودرو، از سر گیری مناسبات تجاری ایران با غرب را اعلام و از سوی دیگر وارد تعاملات نزدیک با قدرت های شرقی به خصوص چین، روسیه و هند شد که سیاست های آنها همخوانی بیشتری با جهت گیری های جمهوری اسلامی ایران در عرصه منطقه ای و بین المللی دارد. با این وجود استراتژی روحانی تنها تعامل با قدرت های بزرگ نبوده و نیست. هر چند این کشورها از قدرت و نفوذ بیشتری در عرصه بین المللی برخوردارند؛ اما در مقابل نزدیک شدن به آنها همواره هزینه هایی نیز برای قدرت های منطقه ای در بر دارد. بنابراین سیاست «تعامل با قدرت های متوسط»، بخش دیگری از استراتژی روحانی در عرصه بین الملی است که در شرایط کنونی می تواند بازار، امکانات، قدرت و نفوذ زیادی برای جمهوری اسلامی ایران فراهم کند. در عرصه مناسبات بین المللی، قدرت های متوسط منطقه ای به دلیل نیاز به توسعه روابط اقتصادی و سیاسی با سایر کشورها، پیشنهادها و فرصت های بهتری را به کشورهای مقابل عرضه کرده و چنان که دارای جایگاهی در عرصه نهادهای منطقه ای باشند، به ابزاری مفید برای چانه زنی با سایر کشورهای آن حوزه تبدیل می شوند. بدین ترتیب، روابط با کشور پویا و رو به توسعه ای همچون ویتنام ضمن ایجاد تعادل شرقی- غربی در سیاست خارجی کشور، قدرت و نفوذ ایران در جنوب شرق آسیا و سازمان های اثر گذار این منطقه را افزایش می دهد و فرصتی برای گسترش چتر دیپلماسی ایرانی بر فراز سرزمین های شرقی را فراهم می کند.