تعدد احزاب، ریشه‌ بحران‌های سیاسی برزیل

نویسنده: پائولو گرگوری
دیپلماسی ایرانی: هیاهوی بسیاری درباره اوضاع نامطلوب سیاسی برزیل پیش از آغاز المپیک تابستانی ریو 2016 به وجود آمد. اما چه باعث شد برزیل به چنین تنگنایی برسد؟ بخش اعظم پاسخ این سوال، در گستردگی احزاب سیاسی فعال در برزیل نهفته است که کنگره ای به شدت شکننده و پراکنده می سازد. این روندی قدیمی است که در سال 1988 توسط اندیشمند علوم سیاسی برزیلی سرخیو آبرانچس در مقاله ای با عنوان «ائتلاف پرزیدنتالیسم: معضل ناخوشایند برزیل» مشاهده شد. به گفته آبرانچس، یکی از چالش های نهادی و جدی در برزیل این است که دولت باید به صورت ائتلاقی شکل بگیرد. سیستمی که در آن رئیس جمهور باید دولت و حکومت را با ائتلافی چندگانه بسازد و هرچه احزاب بیشتری درگیر باشند کار هم مشکل تر می شود. آبرانچس هشدار می دهد که برزیل یک مورد سیاسی خاص اما موقتی است. او معتقد بود که ادامه برگزاری انتخابات و تقویت دموکراسی در این کشور، تعداد احزاب سیاسی که می توانند به بقای خود ادامه دهند را محدود می کند. اما او در اشتباه بود. پس از پیش بینی آبرانچس در سال 1988، تعداد احزاب سیاسی که تنها در حدود 5  درصد از کرسی های کنگره را در اختیار دارند دو برابر شده است؛ افزایش از 4 حزب به 8 حزب. در این بازه زمانی کنگره برزیل در سال 1992 فرناندو کولور دی ملو رئیس جمهور سابق را استیضاح کرد و حالا با استیضاح دیلما روسف رئیس جمهور او دفتر کار خود را ترک کرد. نمی شود تمام این استیضاح ها را به گردن گستردگی احزاب سیاسی در برزیل انداخت اما قطعا تعداد زیاد احزاب در برزیل کار را برای قدرت اجرایی سخت و جلوگیری از استیضاح را مشکل می کند.
مشکل اصلی یک سیستم با احزاب فراوان، این است که قدرت اجرایی تضعیف می شود، اگر صاحب قدرت نتواند ائتلاف را یکپارچه نگاهدارد. حفظ تعادل در چنین محیط ناهمگنی به ویژه در هنگام بروز تحولات اجتماعی و بحران های سیاسی دشوارتر است. به همین علت حتی زمانی که راهپیمایی ها و تظاهرات علیه روسف اوایل سال 2015 در سراسر برزیل در جریان بود، استراتفور حتی دقیق تر ائتلاف های سیاسی روسف را رصد می کرد تا تحولاتی که در کف خیابان روی می داد. در زمان تظاهرات، حتی چشمگیرترینشان، تهدیدی برای رئیس جمهور مطرح نشد اما حزب جنبش دموکراتیک (PMDB)، متحد سیاسی اصلی حزب کارگران این تهدید را اجرایی کرد.
هرچند استیضاح باید بر اساس اتهام و مورد خاصی از نقض قانون صورت گیرد اما در نهایت استیضاح بیشتر یک تصمیم سیاسی است تا حرکتی قضایی. اگر روسف قادر به حفظ یک ائتلاف منسجم در کنگره بود او می توانست به یک سوم از آرای مورد نیاز برای جلوگیری از استیضاح دست یابد. اما آنچه اتفاق افتاد فاصله پرنشدنی بین روسف و PMDB بود که استیضاح او را به موردی قطعی و برگشت ناپذیر تبدیل کرد.
از دست رفتن کنترل ائتلاف توسط روسف یک سقوط ناگهانی نبود. این یک فرایند تدریجی بود که با رکود اقتصادی آغاز شد و اتهام دستکاری بودجه و نشانه های رسوایی آشکار و فراموش نشدنی فساد شرکت نفت دولتی برزیل که روسف پیشتر مدیریت آن را برعهده داشت، آن را تکمیل کرد. آخرین میخ بر این تابوت زمانی زده شد که ادواردو کونا کاندیدای PMDB ضمن مخالفت صریحش با روسف، کنترل دست بالای کنگره را در برابر نامزد حزب کارگران به دست گرفت. کونا با استفاده از قدرتش درخواست استیضاح روسف را در دسامبر 2015 به جریان انداخت.
احزاب زیادی در چشم انداز سیاسی برزیل وجود دارند و سخت تر از همه چیز ساختن ائتلافی عملی و قابل تکیه است. PMDB به عنوان بزرگترین حزب برزیل، تنها 13 درصد از کرسی های کنگره را در اختیار دارد. در برزیل از سال 1988 علیه هر رئیس جمهوری درخواست استیضاح شده است. این نشان می دهد که شکل دادن ائتلافی موثر نه تنها برای تصویب قوانین بلکه برای حفظ جایگاه تا چه اندازه برای رئیس جمهور حیاتی است. تنها در سال 1992 و 2015 ائتلاف به حدی ضعیف بود که اجازه داد درخواست استیضاح در کنگره تصویب و به قوه قضائیه منتقل شود. در سال 1992 این درخواست منجر به سقوط رئیس جمهور شد و درخواست سال 2015 نیز همین کار را کرد.
در واقع میشل تمر، رئیس جمهور موقت، مدتی است که برای تقویت ائتلاف حاکم جدید می کوشد تا بعد از خروج دائمی روسف قدرتی از هم پاشیده را در اختیار نداشته باشد. تمر وزارتخانه ها و موقعیت های سطح بالا در شرکت های دولتی از جمله کیاکس اکونومیکا فدرال بانک را به اعضای نزدیک همه احزاب سیاسی اهدا کرده تا از برایند این ماجرا قدرت کلی را به دست بگیرد. وقتی از تمر پرسیده شد که چرا به جای کارشناسان صنعتی حرفه ای، سیاستمداران را برگزیده است او پاسخ داد که اولین اولویت او ساختن یک ائتلاف حاکم قوی است. از نظر او اصلاح اقتصاد تنها با وحدت و پشتیبانی کنگره امکان پذیر خواهد بود.
هرچند یک ائتلاف محکم و قابل اتکا برای اجتناب از استیضاح لازم است اما این طریقه جذب حمایت می تواند منجر به بروز فساد شود. به عنوان مثال یکی از تاکتیک های اصلی حزب کارگران سپردن موقعیت های برجسته به متحدان سیاسی و حامیان خود است. انتصاب حامیان حزب در پست های کلیدی در شرکت های دولتی، دریافت رشوه و زدوبند را برای آن ها تضمین می کند. روسای جمهور سابق لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، فرناندو هنریکیو کاردوسو و فرناندو کولور دی ملو به اتخاد چنین تاکتیک هایی متهم شده اند.
کنگره برزیل در حال حاضر به دنبال قانونی کردن محدودیت تعداد احزاب سیاسی فعال در دولت براساس حداقل عملکرد در انتخابات است، اما دادگاه عالی فدرال پیشنهادی مشابه را در سال 2006 خلاف قانون اساسی اعلام کرد. واقعیت این است که با توجه به کنگره تکه تکه شده بزریل چندان مهم نیست که چه حزبی کنترل نهاد ریاست جمهوری را بر عهده بگیرد. احتمالا دو منبع فساد و تهدید برای ثبات، ریاست جمهوری را کنترل می کنند. با برکناری روسف، تمر باید با پشتیبانی ائتلافی قوی پا به جلو بگذارد اگر همین ائتلاف بعدها پای او را به استیضاح نکشاند. تمر باید تمام گام هایش را با دقت و احتیاط بردارد و از هرکاری که می خواهد انجام دهد اطمینان حاصل کند. توانمند کردن یک حزب بیشتر از حزبی دیگر همان طور که روسف به خوبی می داند، رویکردی خطرناک خواهد بود.
منبع: استراتفور/ ترجمه: روزبه آرش