فرصت ها و چالش های بریگزیت برای ایران

حسین مفیدی احمدی، پژوهشگر مسائل اروپا

دیپلماسی ایرانی: حساسیت زیاد محافل سیاسی و استراتژیک ایران نسبت به پیامدهای خروج انگلستان از اتحادیه اروپاقابل درک است. با این وجود ابر قطعیت نداشتن پیرامون پیامدهای بریگزیت به مانند دیگر کشورها و کنشگران نظام بین الملل بر سر تصمیم گیران ایران نیز سایه افکنده است. البته در ایران در این مورد که بریتانیای خارج از اتحادیه اروپا، همچنان به عنوان بازیگری مهم در راهبری سیاست های خاورمیانه ای جهان غرب و اروپا ایفای نقش خواهد کرد اجماع وجود دارد. دیگر آنکه ایران همواره سیاست های موازی همکاری اقتصادی با تک تک کشورهای اروپایی و همچنین با اتحادیه اروپا به عنوان یک نهاد را دنبال کرده است و از این منظر احتمالا تعاملات سیاسی اقتصادی ایران با انگلستان بعد از خروج این کشور از اتحادیه اروپا کم و بیش ادامه خواهد یافت. با این وجود پیامدهای بریگزیت تک بعدی نخواهد بود و باید از منظر فرصت ها و چالش های آن برای کشورمان مورد ارزیابی قرار گیرد.

مزیت ها و فرصت های بریگزیت برای ایران

تضعیف محور و مفهوم غرب : از نظر ایران مهمترین مزیت بریگزیت برای ایران، تضعیف و یا فروپاشی احتمالی بریتانیا به عنوان کشوری است که بیشترین همراهی با راهبردهای امنیتی آمریکا علیه ایران را داشته است. دیگر آنکه بریتانیای خارج از اتحادیه اروپا احتمالا همراه راهبردی ضعیف تری برای آمریکا خواهد بود. در ضمن بریگزیت با توجه به تاثیر احتمالی اش در تضعیف اتحادیه اروپا، موجبات تضعیف محور و مفهوم "غرب" را فراهم می کند و در نتیجه با گسترش نفوذ روسیه و چین در خاورمیانه، سیاست موسوم به "محور شرق" ایران تقویت می شود. این دیدگاه طرفداران زیادی دارد که که هر رویدادی که موجبات تضعیف اروپا را فراهم آورد، نقش و نفوذ این کشور را در اروپا و همچنین منطقه خاورمیانه افزایش خواهد داد. در ضمن با وجود تاثیر منفی کوتاه مدت بریگزیت بر چین، با توجه به تاثیر احتمالی بلند مدت این اتفاق در تضعیف فشار غرب برای انطباق این کشور با هنجارهای نظام بین الملل مورد نظر غرب و همچنین رقابت بیشتر کشوهای اروپایی برای استفاده از فرصت های تجاری و سرمایه گذاری چین، گستره حضور و نفوذ سیاسی اقتصادی چین از جمله در خاورمیانه افزایش خواهد یافت.  در این چارچوب تقویت محور شرق، احتمالا موجبات فرادستی ایران در تحولات پسا برجام و به ویژه تحولات سوریه را فراهم خواهد کرد. البته پیامد منفی این مسئله، مشکل شدن اعمال یک سیاست خارجی متوازن با کشورهایی چون روسیه و چین خواهد بود.

تضعیف سیاست های تحریمی علیه ایران: مزیت دیگر بریگزیت برای ایران خروج اسب تروای آمریکا به ویژه در حوزه اعمال سیاست های تحریمی علیه ایران از اتحادیه اروپا خواهد بود. در ضمن تضعیف قدرت و اثر بخشی سیاست های تحریمی احتمالی آینده اتحادیه اروپا و انگلستان با توجه به نقش مهم انگلستان در اجماع سازی اعمال این تحریم ها و همچنین نقش مهم اتحادیه اروپا در موثر شدن تحریم های مورد نظر انگلستان و آمریکا برای ایران مهم خواهد بود.

تمرکز بیشتر انگلستان به اولویت های اقتصادی : به نظر می رسد با توجه به بروز بی ثباتی اقتصادی بعد از بریگزیت، سیاست خارجی انگلستان بیشتر به سمت اولویت های اقتصادی گرایش یابد و سیاستهای اعمال فشار برای تغییر رفتار و یا تغییر حاکمیت های کشورهای خاورمیانه کم رنگ تر خواهد شد.

چالش های بریگزیت برای ایران

سخت تر شدن استفاده از مزایای برجام : ایران همواره به اتحادیه اروپا به عنوان اهرمی برای استفاده از مزایای تحقق برجام از جمله لغو تحریم ها نگریسته است. به عنوان مثال نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی  بر اساس طرح جامع اقدام مشترک نقش مهمی در اجرای برجام بر عهده دارد. این نگاه به ویژه در صورت روی کار آمدن فردی چون ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا اهمیت بیشتری می یابد. بریگزیت با توجه به تاثیر احتمالی کوتاه مدتش در تضعیف جایگاه بین المللی اروپا، ممکن است تحقق برجام و استفاده ایران از مزایای آن را با چالش مواجه کند.

تضعیف استفاده از ابزارهای قدرت نرم در سیاست خارجی انگلستان

اتحادیه اروپا نقش مهمی در توجه بیشتر کشورهای عضو(به ویژه انگلستان) به استفاده از ابزارهای قدرت نرم در سیاست های امنیتی و خارجی خود ایفا کرده است. مسئله ای که تا حدودی موجبات متعادل تر شدن نگاه فراآتلانتیکی انگلستان را فراهم کرده است. خروج انگلستان از اتحادیه اروپا و به کرسی نشانده شدن این ایده که امنیت انگلستان در رابطه ویژه اش با آمریکا و در کنش هایش در نهادی نظامی به نام ناتو حفظ می شود تا اتحادیه اروپا، احتمالا پیامدهای امنیتی نگران کننده ای برای ایران خواهد داشت.

گسترش تعاملات نظامی انگلستان با کشورهای عرب حوزه خلیج فارس

با توجه به تاثیر منفی کوتاه مدت بریگزیت بر اقتصاد انگلستان، نیاز این کشور به افزایش تعاملات بازرگانی و تجارت اسلحه با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بیشتر خواهد شد. مسئله ای که گسترش مسابقه تسلیحاتی و تضعیف موقعیت ایران در موازنه منطقه را به همراه خواهد داشت. در ضمن بریگزیت انگلستان را از الزامات اتحادیه اروپا برای هنجارمند کردن تجارت اسلحه با کشورهای ثالث رها می کند.

اثر منفی بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران

پیامدهای منفی اقتصادی بریگزیت برای ایران نیز از دو منظر مورد توجه است. اول این که بریگزیت بر جریان جهانی سرمایه گذاری مستقیم خارجی اثر منفی خواهد گذاشت و این مسئله برای ایرانِ نیازمند به این نوع سرمایه گذاری مناسب نیست. دیگر آنکه با توجه به ریسک بالای سرمایه گذاری در ایران با توجه به تحریم های ثانویه آمریکا، ایران احتمالا جزء اولویت های سرمایه گذاری انگلستان نخواهد بود.

تقویت تعریفی مضیق تر از هویت اروپایی

پیامد منفی دیگر بریگزیت برای ایران، تاثیر احتمالی بریگزیت در به قدرت رسیدن رهبرانی در سپهر سیاسی آینده انگلستان و دیگر کشورهای اروپایی خواهد بود که تعریف بسیار مضیق تری از هویت اروپایی ارائه خواهند کرد. تعریفی که موجب نگریستن به مسلمانان و جهان اسلام به عنوان خصم اروپا خواهد شد و در نتیجه تعاملات سیاسی و اقتصادی ایران با این کشورها را با چالش مواجه خواهد کرد. 

انتشار اولیه: شنبه 12 تیر 1395 / انتشار مجدد: چهارشنبه 23 تیر 1395