استراتژی ضد ایرانی فرامنطقه‌ای عربستان

دیپلماسی ایرانی: در دوران پادشاهی ملک سلمان، عربستان خصومت خود را با ایران بیشتر کرده و دیگر به تکیه صرف بر متحدان غربی خود برای کنترل تهران اکتفا نمی کند. از آن زمان تا کنون، ریاض همه تلاش خود را به کار بسته است تا مانع از اشاعه نفوذ رقیب شیعی خود در آفریقا، آسیا و حتی آمریکای لاتین شود.

به طور ویژه عربستان با استفاده از شبکه هایی از مسلمانان، کشورهای دیگری را مجبور کرده که پیوندهای خود را با ایران کاهش داده یا قطع کنند. از آن جمله می توان به شکل دهی ائتلاف اسلامی علیه تروریسم بدون دعوت از تهران اشاره کرد. عادل الجبیر مدعی است که ایران خود با حمایت از تروریسم خود را منزوی کرده است.

اما همه اینها بخشی از تلاش های اقتصادی، دیپلماتیک و نظامی عربستان برای کنترل آن چیزی است که از آن تحت عنوان فعالیت گسترده ایران در جهان عرب یاد می کند. هم اکنون نیز عربستان در حال تلاش است تا بتواند کشورهایی دیگز نظیر مالزی و پاکستان را نیز با خود هماهنگ کند.

نظم قدیم مرده است

استراتژی جدید عربستان تا حدودی پاسخ به اجرای برجام در ژانویه است. ریاض نگران است که لغو تحریم ها بتواند به ایران کمک کند که منافع خود را در مقیاس جهانی بیشتر پیش براند.

در شرایطی که حتی بانک های آمریکایی نیز اعلام کرده اند که بانک های غربی مجازند وارد تجارت با ایران شوند، سعودی ها به این باور رسیده اند که مهم ترین متحد آنها سعی دارد به تدریج خود را از منطقه بیرون بکشد. به گفته یک دیپلمات ارشد عربستانی، سعودی ها می دانند که نظم قبلی از میان رفته است.

به گفته مصطفی العانی، کارشناس امور امنیتی، ملک سلمان گسترش نفوذ ایران را ناشی از این می داند که هیچ کس مقابل تهران نایستاده است.

ائتلاف علیه تروریسم در همین راستا و با همین هدف تشکیل شده است. این ائتلاف که در ابتدا ابهامات زیادی پیرامون مقیاس و شرایط عضویت در آن وجود داشت، هم اکنون در حال پیشرفت است و تلاش می کند یک مرکز هماهنگی ایجاد کند.

احتمال دارد این مرکز در ماه رمضان رسمیت یابد. به گفته ژنرال احمد الاسری، سرتیپ عربستانی قرار است که این مرکز کارکنانی ثابت از همه کشورهای عضو داشته باشد. کشورهای عضو می توانند از این مرکز برای مبارزه با ستیزه جویی درخواست کمک کنند یا کمک های خود را ارئه دهند.

اگر چه هدف آشکار ایجاد این ائتلاف مقابله با ایران نبوده، اما نه تهران و نه دولت متحد آن در عراق عضو این ائتلاف نیستند. یکی از هدف های ایجاد این ائتلاف، پاسخگویی به انتقاد مطرح شده در غرب علیه عربستان بود. در این انتقادات اشاره شده بود که در شرایطی که ایران و متحدانش با داعش می جنگند، عربستان به حمایت از افراط گرایان می پردازد.

به گفته العانی هدف اصلی از این ائتلاف گرفتن پرچم مبارزه با تروریسم از دست ایران بوده است. اما این که اعضای ائتلاف نیز با همین دیده به آن می نگرند بحثی جداست.

سخنگوی وزارت امور خارجه پاکستان ضمن تقدیر از تلاش ریاض برای ایجاد این ائتلاف، اعلام کرده که این ترتیبات زمان بر است و اسلام آباد قائل به برادری میان دولت های مسلمان است و بنابراین نگران افزایش تنش ها میان ریاض و تهران است.

ورای اقدامات مربوط به ائتلاف، ریاض تلاش کرده است که با به دست آوردن حمایت هند آن را تشویق به منزوی کردن ایران کند. مودی ماه گذشته از هر دو کشور دیدار کرد. پس از این دیدار فروش نفت عربستان به هند افزایش یافت اما همزمان مودی با ایران نیز بر سر احداث یک بندر در چابهار به توافق رسید.

به گفته یک کارشناس عربستانی، میزبانی نشست آمریکای جنوبی و کشورهای جهان عرب در سال گذشته از سوی عربستان نیز تا حدودی با هدف عقب راندن ایران  صورت گرفت.

شکاف در آفریقا

برخی از کشورهای آفریقایی دنباله رو بسیاری از کشورهای جهان عرب در قطع روابط دیپلماتیک با ایران شده اند. این اقدام به دنبال حمله به سفارت عربستان در تهران انجام شد.

ایران برای این که بتواند دوستانی برای خود در آفریقا فراهم کند، در این قاره پول های زیادی خرج کرده است. ایران روی صنایع محلی در این قاره سرمایه گذاری کرده و تلاش کرده تا اسلام شیعی را در کشورهای مسلمان این منطقه اشاعه دهد. با توجه به سبقه و اعتبار ضدامپریالیستی ایران، به نظر می رسد که هدف تهران از حمایت بیشتری در سازمان ملل برخوردار است.

ریاض از 2012 به بعد برای اینکه بتواند سودان را به سمت خود جلب کند، نزدیک 11میلیارد دلار خرج کرده است. در ماه ‍ژانویه خارطوم روابط دیپلماتیک خود را با تهران قطع کرد. جیبوتی و سومالی نیز همین اقدام را انجام دادند. اسناد نشان می دهد که سومالی اندکی پیش از اعلام قطع ارتباط خود با ایران، کمکی 50میلیون دلاری از جانب عربستان کسب کرده بود. اما جیبوتی در ماه فوریه تصمیم خود با گرفتن کمک مالی از عربستان را رد کرده و ایران را متهم به تشدید تنش های فرقه ای در آفریقا کرد.

اما مهران کامروا استاد دانشگاه جورج تاون معتقد است که هنوز برای مشخص کردن برنده و بازنده زود است. «در روابط بین الملل می توان دوستانی را به قرض گرفت، اما نمی توان آنها را مادام العمر خرید. تدوام این سیاست برای عربستان سعودی محل بحث است، زیرا این ائتلاف ها بر پایه روابط تاکتیکی و تجاری بنا شده اند.»

منبع: رویترز / ترجمه: تحریریه دیپلماسی ایرانی / 25

انتشار اولیه: چهارشنبه 19 خرداد 1395 / انتشار مجدد: دوشنبه 31 خرداد 1395