«سایکس- پیکو» 100 ساله شد

رهاورد توافق استعماری «سایکس-پیکو» علاوه بر تقسیم منطقه به پنج قسمت، کاشت رژیم صهیونیستی بود؛ منطقه ای که الان زیر سایه تهدید «داعش» تکفیری با خطر تقسیمی جدید روبه روست.

به گزارش فارس، 6 روز دیگر (16 می) مصادف است با صدمین سالروز امضای موافقت نامه «سایکس- پیکو» که در آن، طرح تجزیه امپراتوری عثمانی و تقسیم کشورهای عربی تحت حاکمیت آن، به شکل سری بین فرانسه و انگلیس کلید خورد.

«رشید خشانه» نویسنده و تحلیل گر تونسی در یادداشتی به مناسبت صد سالگی این موافقت نامه استعماری، به تاثیرات و تبعات آن تا به امروز، پرداخته است.

در این یادداشت که سایت «هسبرس» مغرب منتشر کرده، آمده است، این توافق نامه با موافقت روسیه تزاری و با «خط کش» دو شخص ناشناس به نام های «مارک سایکس» بریتانیایی و «فرانسوا ژرژ پیکوی» فرانسوی در لندن صورت گرفت و به موجب آن، کشورهای عراق، فلسطین، مصر و اردن تحت قیمومیت و اشغال انگلستان قرار گرفت و سوریه، شمال عراق، لبنان و مغرب عربی نیز به فرانسه رسید.

فرانسوا ژرژ پیکوی فرانسوی (راست) و سِر مارک سایکس بریتانیایی (چپ)

این موافقت نامه تغییرات گسترده ای در چشم انداز منطقه ایجاد کرد که برای پایان دادن به رقابت بر سر تصاحب مستعمره ها نقش آفرین بود؛ زیرا آلمان خواست بر مغرب سیطره پیدا کند که این مسئله منجر به ایجاد تنش و بحران با فرانسه شد و تنها با برکناری «تیوفل دالکاسی» وزیر خارجه فرانسه در پاسخ به درخواست آلمان موقتا پایان یافت.

این بحران دوباره بین آلمان و فرانسه در جنوب مغرب ایجاد شد تا جایی که نزدیک بود بین برلین و فرانسه جنگ شروع شود.

بر اساس این گزارش، فرانسه طی توافقی با آلمانی ها توانست مغرب را از چنگ آن ها بیرون بکشد و «معاهده فاس معاهده ای که در 30 مارس سال 1912 میان سلطان عبدالحفیظ و پاریس امضا شد و او حاکمیت کشورش مغرب را به فرانسه واگذار کرد و این کشور تحت قیمومیت فرانسه قرار گرفت» را در مقابل واگذاری مصر به انگلستان تحمیل کند.

در مقابل آلمانی ها اقدام به اجرای طرح خط راه آهن «برلین- بغداد- بصره» معروف به خط آهن «بی.بی.بی» کردند.

انگلیس ها دیدند اگر آلمانی ها با این طرح بر مراکز راهبردی و خطوط ارتباطی و حمل و نقل سیطره پیدا کنند، خط جاده ابریشم از کار خواهد افتاد و ضربه ای سختی به امپراتوری خودشان وارد خواهد کرد.

منطقه تحت نفوذ فرانسه(آبی)، منطقه تحت نفوذ بریتانیا(قرمز)، منطقه تحت نفوذ روسیه (سبز)

تقسیم شرق جهان عرب و ترسیم نقشه جدید بر اساس هیچ معیار واقعی نبود و موافقت نامه سایکس- پیکو به دقت مرزهای خاورمیانه را ترسیم نکرد و فقط مرز مناطق نقود را ترسیم کرد و در نتیجه آن بعد از جنگ جهانی اول، حوادثی پیش آمد که منجر به سر برآوردن کشورهایی شد که در قرن 20 شاهد آن بودیم.

این تحلیل گر تونسی، با اشاره به پیامدهای منفی این توافق، می نویسد، با این توافق، جای تنوع دینی و همزیستی دینی و فرقه ای را که در سایه امپراتوری عثمانی ایجاد شده بود، نظام های ملی گرای معاصر گرفت که اساس فکری آن ها بر گرایش های قومی عربی یا دیدگاه های اسلامی مبتنی بود.

تقسیم منطقه به 5 قسمت

بدین ترتیب، توافق سایکس- پیکو آنچه بعدها خاورمیانه نامیده شد، به پنج منطق تقسیم کرد، با این تفاوت که وضعیت موجود در شبه جزیره عربستان را حفظ کرد.

این نویسنده تونسی ادامه می دهد، به دنبال پیروزی انقلاب اکتبر روسیه، از این توافق محرمانه پرده برداشته شد و روزنامه «منچستر گاردین» مفاد آن را منتشر کرد و «آرتور بلفور» وزیر خارجه وقت انگلستان به دنبال آن، بیانیه تاریخی خود را صادر کرد و در آن قول تشکیل یک کشور یهودی در فلسطین را به یهودی ها داد.

طولی نکشید که نظامیان انگلیس 11 دسامبر 1917 درست یک ماه بعد از بیانیه بلفور، وارد بیت المقدس شدند و همزمان نظامیان فرانسوی در ساحل سوریه پیاده شدند و بلاد شام به 3 منطقه نظامی تقسیم شد تا زمینه ای باشد برای نظام قیمومیت در شرق جهان عرب و تقسیم آن بین فرانسه و انگلیس.

نویسنده این یادداشت با بیان اینکه موافقت نامه سایکس-پیکو فایده ای برای اعراب نداشته است، می نویسد: به رغم وعده های استقلالی که در مقابل کمک به متفقین در اثناء جنگ جهانی اول به عرب ها داده شده بود، ولی آن ها نه تنها دست خالی از این جنگ برگشتند بلکه کنفرانس صلح، حتی حاضر نشد به سخنان هیأت ها و نمایندگان آن ها گوش کند.

و با وجود اینکه «توماس ویلسون» رئیس جمهور وقت آمریکا اعلامیه تاریخی خود را در سال 1917 اعلام کرد که به موجب آن ملت ها در تعیین سرنوشت خودشان آزادند، ولی اعراب از این اعلامیه چیزی به دست نیاوردند؛ چرا که در اتاق های پشت کنفرانس هاس صلح ماندند و به موجب توافق «سان ریمو» فلسطین تحت قیمومیت انگلستان قرار گرفت تا یهودیان بتوانند کشور خود را در این منطقه تأسیس کنند.

در پایان این یادداشت آمده است: می توان گفت که چهره سایکس- پیکو، بعد از گذشت صد سال و به دنبال سیطره گروه تروریستی «داعش» بر مناطق وسیعی از عراق و سوریه در حال تغییر است و باید سوال کرد که آیا این منطقه در انتظار «سایکس- پیکو جدیدی» است؛ در حالی که رسانه ها از مدت ها پیش به آن می پردازند.

آنچه مسلم است این است که منطقه خاورمیانه «تجزیه شده» برای دوباره تقسیم شدن، هم اکنون به سمت جراحت تازه ای حرکت می کند.