ولایتی: قطع رابطه با ایران مظلوم‌نمایی است

رییس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، ایران را کشوری با موقعیت استراتژیک در منطقه می داند که برقراری روابط نزدیک با سایر کشورها به ویژه همسایگانش را در اولویت سیاست خارجه خود قرار داده است.

 

او که در سال های ریاست جمهوری مقام معظم رهبری و آیت الله هاشمی رفسنجانی به عنوان وزیر خارجه فعالیت می کرده، جایگاه فعلی ایران در عرصه سیاست خارجی را مقتدرانه می داند و وقایع بوجود آمده در روابط تهران - ریاض را ناشی از سیاست غلط سعودی ها می داند که حد خود را ندانسته اند.

 

از نظر ولایتی عربستان تلاش می کند با مظلوم نمایی ایران را منزوی کند و این درحالی است که ایران امروز از نظر تاثیرگذاری در منطقه تفاوت زیادی با گذشته دارد و هیچ کشوری نمی تواند شانس خود را با قطع رابطه با کشورمان از بین ببرد.

 

دکتر علی اکبرولایتی در گفت وگو با ایسنا، به بررسی سیاست های عرصه دیپلماتیک کشورمان از گذشته تا امروز و مواضع ایران در قبال تحولات اخیر منطقه پرداخت. متن کامل این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

 

سیاست خارجی مستقل با شعار نه شرقی و نه غربی

 

پرسش: دکترین سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به ویژه پس از انقلاب و در دوران جنگ که شما 16 سال به عنوان وزیر امور خارجه فعالیت کرده بودید به چه صورتی بوده است؟

 

پاسخ: قبل از انقلاب، سیاست خارجی ایران تابع آمریکا بود و کاخ سفید سیاست های کشورمان را تعیین می کرد ولی پس از انقلاب تصمیم گرفتیم سیاست خارجی مستقلی را دنبال کنیم و برای دستیابی به این امر از صفر آغاز کردیم. دکتر مصدق تلاش زیادی کرد تا بتواند سیاست موازنه منفی را در عرصه سیاست خارجی کشور دنبال کند و پس از انقلاب هم وقتی قرار شد رویکرد سیاست خارجی خود را بازنگری کنیم رابطه با کشورها را بر اساس استقلالی که داشتیم و مشی غیرمتعهد بودن واقعی آغاز کردیم و در واقع شعار نه شرقی و نه غربی مورد توجه قرار گرفت.

 

شاید مناسب باشد در مورد غیرمتعهد بودن مان هم خاطره ای عرض کنم. برای اجلاس غیرمتعهدها به هند رفته بودم پس از سفر خدمت امام خمینی (ره) رسیدیم که از بنده پرسیدند: واقعا کدامیک از این کشورها غیرمتعهد واقعی هستند؟ جواب سوال را می دانستند. غیر از ایران هیچ یک کاملا مستقل نبودند چرا که سیاست ایران نه شرقی و نه غربی بود. به این دلیل که نماد سلطه آن زمان شرق و غرب بودند و دلیل دیگر این که استقلال خواهی در کشور ما ریشه تاریخی دارد.

 

به هر شکل دکتر مصدق سیاست موازنه منفی را پیش گرفت و دولت های بعدی هم همین راه را دنبال کردند. در واقع شعار نه شرقی و نه غربی، شکل به روز شده سیاست موازنه منفی محسوب می شود و دکترین سیاست خارجی امروز ما هم بر همین اساس است.

 

پرسش: شعار نه شرقی و نه غربی به چه معنی است و چه تاثیری بر روابط ایران با کشورهای دیگر خواهد داشت؟

 

پاسخ: شعار نه شرقی نه غربی موجب انزوای ما نمی شود چون این شعار به معنای رابطه نداشتن با شرق و غرب نیست بلکه مخالفت با سلطه است نه تعامل. تعامل با حقوق برابر و احترام متقابل قابل پذیرش است.

 

داشتن وابستگی به جناح یا قدرت خاصی در سیاست خارجی امکان گسترش روابط را می بندد؛ مانند کشورهای کوچکی که تازه به اتحادیه اروپا پیوسته اند و منافع ملی و سرزمینی آن ها در گروی نظرات اتحادیه اروپا است. هم چنین نداشتن وابستگی به قدرت های بزرگ باعث شده که ما در روابط خود با سایر کشورها آزادی عمل بیش تری داشته باشیم مانند روابطی که با روسیه داریم اما کشورهایی در منطقه که به غرب وابستگی دارند و یا عضو ناتو هستند، در صورت تمایل نیز نمی توانند با روسیه ارتباط برقرار کنند چون مخالف خواسته غرب است.

 

برقراری روابط نزدیک با کشورهای همسایه یک هنر است

 

پرسش: به نظر شما چه مناطقی در جهان برای سیاست خارجی ایران در اولویت هستند؟

 

پاسخ: همسایگان در اولویت ما قرار دارند و ما نمی توانیم همسایگان خود را عوض کنیم لذا باید با هم تعامل داشته باشیم. این که مرز، فرهنگ و منافع مشترک داریم هم باعث می شود ارتباطاتی که با سایر کشورها نمی توانیم به خاطر مسافت داشته باشیم با همسایگان خود برقرار کنیم. ایران 15 همسایه در آب و خشکی دارد که در نوع خود موقعیتی کم نظیر است.

 

البته تعداد زیاد همسایگان برای ما هم فرصت است و هم تهدید. فرصت از این نظر که می توانیم به عنوان قلب منطقه فعالیت کرده و به نوعی رابط و محور برای ارتباط با سایر کشورها باشیم. تهدید هم از این منظر که اگر این روابط به درستی تنظیم نشود با همسایگان مان دچار تنش خواهیم شد. هنر این است که بتوانیم با کشورهای همسایه مان روابط نزدیکی برقرار کنیم و ظرفیت های موجود را به سمتی سوق دهیم که تبدیل به فرصت شوند.

 

روابط ما با کشورها برآیند خواسته های دو طرف است

 

سوال: با توجه به این که شما سال ها در جایگاه وزیر خارجه کشورمان قرار داشتید چه سیاستی را در قبال کشورهای دیگر دنبال می کردید و امروز که جمهوری اسلامی ایران در اقتدار بین المللی و منطقه یی قرار دارد این رویکردها نسبت به سایر کشورها چگونه است؟ در واقع برقراری تعامل و رابطه ایران با سایر کشورها برچه اساسی شکل می گیرد و تحلیل شما از سیاست خارجه کشورمان از زمان وزارت خارجه خودتان تا امروز چیست؟

 

پاسخ: هیچ رابطه ای بدون خواست دو طرف برقرار نمی شود. در عرصه سیاست خارجی امکان ندارد تصمیمی بدون در نظر گرفتن خواست طرف مقابل گرفته شود در نتیجه برقراری رابطه با سایر کشورها به کشش و کوشش طرف مقابل نیز بستگی دارد. از سوی دیگر در عرصه سیاست خارجی باید اولویت های کشورها و دولت ها را نیز در نظر گرفت. به طورکلی روابط ما با هر یک از کشورها برآیند خواسته های دو طرف است.

 

در شرایط جنگ و دورانی که کشور با مشکلات فراوانی مواجه و از سوی کشورهای مختلف تحت فشار بود و دولت های غربی و برخی کشورهای عربی برای حمایت از عراق و پشتیبانی هر چه بیش تر تلاش می کردند، باید برنامه ریزی می کردیم تا بتوانیم با کشورهای مختلف ضمن حفظ استقلال کشور و اصول سیاست خارجی که از سوی امام خمینی (ره) و بعد هم توسط مقام معظم رهبری تبیین می شد ارتباط برقرار کنیم و این زمینه ها فراهم شد بنابراین در عین تلاش برخی کشورها برای انزوای ایران در عرصه بین المللی باید همه برنامه ریزی ها معطوف به خروج از این وضعیت و حضور در عرصه بین المللی با برقراری ارتباط با کشورهای مختلف می شد و خوشبختانه در این زمینه رویدادها و تحولات بسیار خوبی شکل گرفت و نتایج مطلوبی هم به دست آمد.

 

به هر شکل امروز و با اقتدار ایران در عرصه های بین المللی و منطقه یی در شرایطی قرار داریم که کشورهای قدرتمند به دنبال برقراری ارتباط و تعامل با ایران با حفظ احترام متقابل هستند و برقراری ارتباط با حفظ اصول و خطوط مربوطه با دیگرکشور ها وجود خواهد داشت

 

بنابراین در آن دوران ارتباط و تعامل با کشورها با توجه به شرایط و وضعیت پیش آمده ضرورتی انکارناپذیر بوده تا بتوان در عرصه بین الملل و مجامع جهانی و منطقه یی از حقوق و منافع کشور دفاع کرد و متحدانی در این زمینه به وجود بیاید تا فشارها کم تر و کم اثرتر شود و این تلاش بود که با جدیت در کنار فعالیت در عرصه میدانی و جنگ دنبال می شود و بسیاری از امکانات و نیازها در داخل و یا برای مقابله با دشمن نیز از طریق همین ارتباطات تامین می شد ضمن آن که این روابط کماکان ادامه داشته و می تواند گسترش یابد.

 

ایران هم چنان در کنار محور مقاومت ایستاده است

 

پرسش: تحلیل شما از نقش ایران در سوریه و عراق چیست؟

 

پاسخ: برخلاف قدرت های غربی یا برخی کشورهای منطقه که به پیروی از غرب در موضوع سوریه دخالت کردند، ایران تنها به خواست سوریه و عراق در کنارشان مانده و تا امروز هم توانسته به آن ها کمک کند تا مقاومت نمایند و باید گفت اگر ایران و کمک هایش نبود دمشق و به احتمال زیاد بغداد امروز در دست داعش بودند. البته مخالفان هم بی کار ننشستند و تلاش های بسیاری برای مقابله با حکومت های عضو مقاومت انجام دادند تا آن ها را هم به زمره متحدین غرب در منطقه ملحق کنند که این تلاش ها نتیجه بخش هم نبود و ایران هم چنان در کنار محور مقاومت ایستاده و همین ایستادگی باعث شد کشورمان در حفظ قدرت سوریه و عراق نقش بسزایی داشته باشد.

 

ایران در مذاکرات سوریه با قدرت حضور می یابد

 

پرسش: مذاکرات صلح در سوریه و یمن هم چنین حضور ایران در مذاکرات سوریه را چطور می بینید؟

 

پاسخ: در دور اول مذاکرات با محور سوریه، از ایران دعوت نشد که حضور یابد و مذاکرات ژنو 1 و 2 به همین صورت دنبال شد؛ ولی وقتی دیدند دولت سوریه در میدان کارزار ایستاده و در کنار آن ایران، عراق و مقاومت لبنان کمک می کنند تا دولت سوریه سرپا بایستد تلاش های بسیاری شد تا دولت این کشور کنار گذاشته شود ولی با ورود روسیه شرایط به گونه دیگری رقم خورد و سرانجام وقتی غرب و متحدین منطقه متوجه شدند پیروز میدان نخواهند بود از ایران نیز برای حضور در گفت وگوها دعوت کردند.

 

نماینده دبیرکل سازمان ملل در امور سوریه، وزیر خارجه آمریکا و برخی از وزیران خارجه غربی تاکید کردند که بدون حضور ایران امکان موفقیت در موضوع سوریه وجود ندارد. در همین راستا ایران در مذاکرات سیاسی با محور سوریه شرکت می کند تا در این عرصه بین المللی با قدرت حضور داشته باشد و هم این که بر مواضع خود در قدرت پافشاری کند علاوه بر این ما و متحدان مان بتوانیم هم چنان دست بالا را داشته باشیم.

 

با طرح آتش بس مرحله یی دی میستورا موافقت نشد

 

پرسش: دستاوردهای سفر دی میستورا به ایران را چطور ارزیابی می کنید و این سفرها تا امروز چه دستاوردهایی داشته است؟ دیدارهای وی در این دوره با دفعات قبلی چه تفاوتی داشت؟

 

پاسخ: بعید می دانم گفت وگوها با دی میستورا به مرحله خاصی رسیده باشد. او طرحی که ارائه کرد به دنبال این بود که بخشی از سوریه را آتش بس اعلام کنند و در آن منطقه نیروهای بی طرف مثل UN مستقر شوند و آوارگان هم در همین منطقه اسکان داده شوند و به تدریج تمام مناطق سوریه به محل هایی تبدیل شوند که در آن ها صلح برقرار شود.

 

یعنی ایجاد آتش بس مرحله یی و جغرافیایی که هر چند ظاهر خوب و معقولی دارد ولی در باطن پیشنهاد خوبی نیست؛ چرا که آن ها برای مثال حلب را عنوان می کردند در حالی که حلب پس از دمشق دومین شهر مهم سوریه محسوب می شود و اولین شهر تجاری این کشور است که از اهمیت زیادی برخوردار است.

 

آزادی حلب کمر معارضین را شکسته است. بنابراین اگر حلب برای برقراری صلح و گفت وگو انتخاب می شد و در اختیار UN قرار می گرفت مشخص نبود معارضینی که در گروه های متعدد مثل داعش، جیش العدل، جیش الاسلام و ... قرار دارند هم از این آتش بس تبعیت کنند یا خیر. در نتیجه اختیار حلب یا بخش دیگری که انتخاب می شد از دست دولت خارج و به دست معارضان می افتاد.

 

علاوه براین در طرح مشخص نبود که اگر مناطقی به دست سازمان ملل داده می شد این مناطق امن باقی می ماند یا خیر. زیرا مدیریت فعلی سازمان ملل بیش از سایر مدیریت ها منتظر چراغ سبز غربی ها و مشخص کردن مسیر توسط آمریکایی هاست. برای همین موافقت با آتش بس مرحله ای در سوریه می توانست زمینه یا حیله ای برای مداخله نیروهای بین المللی در سوریه باشد. در این صورت اگر دولت سوریه سرزمین های آزاد شده را در خطر می دید از آن جایی که نیروهای بین المللی در آن جا حضور داشتند نمی توانست آن مناطق را از تروریست ها باز پس گیرد یا مانع ورود آن ها شود.

 

برخی، حرکات تند سعودی ها را واکنش به کشته شدن علوش می دانند

 

پرسش: آیا در رابطه با فهرست معارضین سوری که قرار است با دولت این کشور وارد مذاکره شوند اطلاعاتی در دست است؟

 

پاسخ: هنوز اسامی گروه های معارض و نمایندگان آن ها ارائه نشده است. در مورد گفت وگو با معارضین سوری نیز سوریه، ایران و طرفداران دولت سوریه تاکید دارند که افرادی که تفنگ در دست داشته و حاکمیت و تمامیت ارضی این کشور را مورد حمله قرار می دهند نمی توانند طرف گفت وگوی دولت سوریه باشند.

 

زهران علوش، فرمانده جیش الاسلام بود. سعودی ها او را برای جانشینی بشار اسد مدنظر داشتند و زمانی که در درگیری کشته شد دیدیم که سعودی ها در قول و فعل با عصبانیت رفتار کردند و در واقع برخی، حرکات تند سعودی ها را واکنش به کشته شدن علوش می دانند که سعودی ها امید زیادی به آن بسته بودند. علوش از افسران سوریه بود که به آن ها خیانت کرد.

 

عربستان تلاش کرد با قطع رابطه توپ را در زمین ما بیاندازد

 

پرسش: وضعیت فعلی روابط عربستان سعودی و ایران چیست؟

 

پاسخ: به نظر می رسد پس از ناامیدی سعودی ها نسبت به این که از طریق نظامی در سوریه و یمن و یا عراق پیروز شوند و در واقع برای تجزیه عراق تلاش می کنند خواستند با اتفاقات اخیر که مورد رضایت جمهوری اسلامی ایران نبوده و ابعاد مختلف و قابل تاملی دارد، با قطع رابطه به نوعی توپ را در زمین حریف بیندازند لذا مظلوم نمایی کرده و سعی کردند کشورهای عرب و جهان اسلام را به سمت خود بکشانند و البته با تصور این که نماینده جهان عرب و حتی فراتر از آن یعنی نماینده جهان اسلام هستند؛ ولی تجربیات جنگ و تلاش های سیاسی نشان داد که این طور نیست. شاید زمانی در گذشته سعودی ها نفوذ بیش تری در منطقه داشتند ولی امروز که آن ها سفارت خود در تهران را بستند به سایر کشورها پیغام دادند که سفارت خود را تعطیل کنند، اما به جز چند کشور عربی هیچ کشور دیگری از آن ها تبعیت نکرد و خواسته آن ها عملی نشد. در حقیقت برخی کشورهای عربی سطح روابط خود با ایران را کاهش داده و یا موقتا سفیر خودرا احضار کردند.

 

سیاست های غلط و شکست در یمن عملکرد عربستان در قبال ایران را رقم زد

 

پرسش: علت این برخورد ها و عملکردهای عربستان در قبال ایران را چه می دانید؟

 

پاسخ: به نظر من این نتیجه سیاست غلط سعودی ها بود که حد خود را ندانستند. به همین دلیل تلاش کردند که با مظلوم نمایی ایران را منزوی کنند؛ ولی ایران امروز با گذشته از نظر اقتدار ملی، منطقه یی و تاثیرگذاری در منطقه تفاوت زیادی داشته و هیچ کشوری نمی تواند شانس خود را با قطع رابطه با ایران از بین ببرد.

 

امروزه بسیاری از کشورها بر سر حضور در ایران با یکدیگر رقابت می کنند و حضور و سفر زیاد کشورها در سطوح مختلف به ایران نیز حاکی از این امر است.

 

از سوی دیگر عربستان شکست های متعددی را تجربه کرد که سخت ترین آن در یمن بود و اگر به خودشان نیایند قطعا در یمن شکست خواهند خورد.

 

با وجود این که حدود 10 ماه است که با کمک های اطلاعاتی آمریکا و اسراییل به طور دائم یمن را بمباران می کنند ولی مردم یمن همچنان ایستاده اند و به نظر می رسد عبدالمالک حوثی و حامیان او بسیار مدبرانه تر عمل می کنند تا آن هایی که سرنوشت حکومت سعودی در دست شان است.

 

حوثی ها اگر بخواهند می توانند وارد خاک سعودی شوند و تا بخش های مهمی از این کشور به پیش بروند؛ ولی می دانند این کار می تواند برخی تبعات سیاسی داشته باشد و به همین دلیل بسیار حساب شده تر عمل می کنند و در همین جنگ یمن آن قدر به امارات خسارات وارد شده که کم کم خرج خود را جدا خواهند کرد.

 

با توجه به مطالب گفته شده مشخص است که اگر سعودی ها دچار بحران مدیریت نبودند این طور منفعلانه عمل نمی کردند. از نظر آن ها تهدید موثرتر از عمل کردن است.

 

مقامات عربستان گاهی در اظهارات، بزرگ نمایی کرده و می گفتند چرا ایران در مسائل کشورهای عربی دخالت می کند. من به برخی از وزیران خارجه گفتم که آن ها دچار بزرگ بینی شده اند و الا چه وکالتی از جانب عراق، سوریه، لبنان، یمن، مصر، تونس و الجزایر دارند.

 

اظهارات آن ها در حالی صورت می گیرد که مصر از عربستان سعودی به دلیل حمایت ها از افراطی های اخوان ناراضی است و این حمایت ها در حالی صورت می گیرد که دولت مصر رودر روی اخوان ایستاده است. البته ایران رو در رویی با اخوان را تایید نمی کند ولی به هر حال عربستان مقابل مصر ایستاده است و آن ها به هیچ وجه سخنگوی کشورهای اسلامی نیستند.

 

مظلوم نمایی های عربستان تاریخ مصرف دارد

 

پرسش: به عقیده شما پس از ماجرای سفارت عربستان باید چطور موضع گیری می کرد؟

 

پاسخ: عربستان پس از ماجرای سفارت نباید مظلوم نمایی کرده و دست به آزمون محبوبیت در بین کشورهای اسلامی می زد. آن ها کاری را که می شد با عقل و درایت حل کرد به شیوه های نادرستی پیش بردند. عربستان سعودی یک عالم شیعه که تنها جرم او انتقاد از حکومت بود را به بدترین نحو شکنجه کرده و به شهادت رساند. این اقدامات نه تنها در جهان با حمایت روبه رو نشد بلکه باعث انزجار عمومی شد.

 

در حقیقت عربستان از موضوع حمله به سفارت سوء استفاده کرد تا رابطه خود با ایران را قطع کند. این مظلوم نمایی یک تاریخ مصرف دارد. وقتی از زمانش بگذرد برای مردم عادی می شود. با این اوصاف ظنی به وجود می آید که نکند طراحی هایی در این زمینه بوده است.

 

پرسش: به عقیده شما روابط ایران وعربستان نیاز به میانجی گری دارد و آیا میانجی انتخاب شده است یا خیر؟

 

پاسخ: ما که موافق قطع رابطه نبودیم؛ آن ها رابطه را قطع کردند. پذیرفتن میانجی باید دو طرفه باشد. در گذشته هم همین طور بود و پس از سال 66 که کشتار حجاج به وقوع پیوست عربستان سفارت خود را در تهران تعطیل کرد و پس از چند سال با میانجی گری عمان این سفارت باز شد.

 

حال اگر عربستان سعودی تا حدی مدبرانه تر در امور حکومت اقدام می کرد این طور پله پله به عقب بازنمی گشت و مصالح ملی این کشور اقتضا می کند با تدبیر بیش تری گام بردارد.

 

ایران یک قدرت بزرگ در منطقه است و سعودی ها چه بخواهند و چه نخواهند ایران حرف اول را در منطقه می زند. البته ایران نمی خواهد نسبت به حقوق سایر کشورها بی تفاوت باشد. ما همواره خواهان گسترش تعامل خود با سایر کشورها بوده ایم.

 

ایران در صورت نقض تعهدات در روند برجام، سیاست هایی را در جهت منافع ملی اش دنبال خواهد کرد

پرسش: در رابطه با برخی رفتارهای متناقض آمریکا در شرایط اجرایی شدن برجام چه نظری دارید؟

 

پاسخ: موضوعاتی در داخل آمریکا علیه ایران در تمام این سال ها رخ داده که در تاریخ بین الملل کم سابقه و یا حتی بی سابقه است. برخی در آمریکا تلاش می کنند کاری انجام دهند که اگر از ایران بر اساس توافق با 1+5 رفع تحریم شد از روش های دیگر تحریم هایی را اعمال کنند که عملا ایران نتواند از تحریم ها به طور کامل رهایی یابد.

 

به هرشکل با پایمردی و استقامت ملت شریف ایران، هدایت های مقام معظم رهبری و تلاش دکتر ظریف و تیم ایشان و هم چنین تلاش تیم های مذاکره کننده قبلی این مذاکرات انجام شد و در ادامه هم با برنامه ریزی دقیق اجرای درست نتایج به دست آمده پیگیری خواهد شد و البته جمهوری اسلامی ایران در صورت نقض تعهدات، سیاست های درست و مورد نظرش را در جهت اهداف و منافع ملی دنبال خواهد کرد.