سیاست خارجی ترکیه؛ ناگزیر از توازن احتیاط‌آمیز

نویسنده: نوذر شفیعی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس

دیپلماسی ایرانی: امروزه کشور ترکیه با اتخاذ سیاست خارجی جدید بر شیپور تشدید رقابت های منطقه ای با ایران بیش از هر زمانی می دمد. این در حالیست که تعامل ترکیه با ایران از جنبه تاریخی در چارچوب اصل «رقابت-همکاری» تعریف می شود. اما با وقوع برخی تحولات جدید منطقه ای و تغییراتی که در سیاست خارجی ترکیه مشاهده می شود این نگرانی ایجاد شده که روابط دو کشور از تعادل خارج و در نهایت منجر به تاثیرگذاری منفی بر موازنه منطقه ای شود.

بنابراین اکنون این پرسش در محافل فکری و کارشناسی مطرح است که سیاست خارجی جدید ترکیه چه رویکردی را در شکل دادن به موازنه جدید منطقه ای دنبال می کند؟

در این راستا، برای ارائه پاسخ مستدل و منطقی به پرسش مزبور، گزاره ها و ملاحظات تحلیلی زیر را باید مورد توجه قرار داد:

محرک اصلی سیاست خارجی جدید ترکیه

در مورد محرک اصلی سیاست خارجی جدید ترکیه به ویژه رویکردهای منطقه ای این کشور، فرضیه ای که بیش از موضوعات دیگر اذهان کارشناسان را به خود مشغول ساخته آن است که درک و فهم رهبران ترکیه از ماهیت تحولات جدید منطقه ای و بین المللی نقش اساسی در این فرایند دارد. بدین معنی که رهبران ترکیه احساس می کنند نباید از قطار سریع تحولات باز بمانند و تضمین منافع آینده ترکیه در کوران این تحولات نیازمند اتخاذ سیاست خارجی تهاجمی است.

در این خصوص رویکرد حزب عدالت و توسعه که طی یک دهه اخیر مبتنی بر عمل گرایی قرار دارد و موجب شده تا سیاست خاورمیانه ای فعال در دستور کار ترکیه قرار گیرد، به عنوان محرکی قوی برای سیاست خارجی جدید ترکیه مورد تاکید کارشناسان قرار دارد.

دو دیدگاه در مورد ریشه های سیاست خارجی ترکیه

در مورد ریشه های رفتار سیاست خارجی جدید ترکیه تاکنون دو دیدگاه غالب قابل شناسایی است:

الف-برخی معتقدند گفتمان جدید سیاست خارجی جدید ترکیه اساسا ماهیت تدافعی دارد و آنکارا صرفا به دنبال اثبات موقعیت ترکیه است. حال این تلاش می تواند با هماهنگی یا بدون هماهنگی با غرب و ناتو باشد.

ب-جمعی دیگر از تحلیلگران معتقدند سیاست خارجی جدید ترکیه منشاء داخلی داشته و ریشه های آن را باید در بستر تحولات سیاسی -اجتماعی داخل این کشور جستجو کرد. به همین دلیل دولت رجب طیب اردوغان اصرار دارد این سیاست به رغم پرداخت هزینه های ژئوپلیتیکی ادامه یابد.

فارغ از اینکه کدام یک از دو دیدگاه مزبور به واقعیت نزدیک تر باشد، اصرار دولت آقای اردوغان بر ادامه سیاست خارجی جدید در منطقه به دلایل زیر است:

1-حمایت نسبی افکار عمومی داخل از اردوغان

2-عدم موفقیت در کسب دستاوردهای منطقه ای قابل قبول

3-نگرانی های امنیت ملی از جمله مساله آینده کردها

4-ضرورت هماهنگی و همراهی با سیاست های غرب و ناتو

ملاحظات

بدون تردید برای فهم بیشتر تغییرات جدید در سیاست منطقه ای ترکیه ملاحظات زیر از اهمیت زیادی برخوردارند:

الف-سیاست خارجی ترکیه به طور سنتی در چارچوب استراتژی غرب معنی و مفهوم می دهد و عضویت این کشور در ناتو تاکنون توانسته است همه ابعاد امنیت ملی ترکیه را تحت تاثیر قرار دهد. در این خصوص باید توجه داشت که ترکیه مقر جنوب شرقی ناتو محسوب می شود و این کشور اساسا خود را مسئول و پاسخگوی ناتو در این حوزه می داند.

ب-در عین حال، ترکیه به طور تاریخی سیاست های منطقه ای فارغ از نگاه ناتو نیز برای خود تعریف کرده است که در برخی مواقع حتی منجر به نزدیکی و همکاری با ایران در موضوعات نظامی و امنیتی نیز شده است.

ج-آنچه مسلم است اینکه چالش بزرگ ترکیه امروزه آن است که از ظرفیت و مزیت های لازم برای اعمال سیاست های منطقه ای مستقل برخوردار نیست. ضمن اینکه به نظر می رسد فاقد تجربیات و اصول رفتاری صحیح می باشد.

د-سیاست خارجی جدید ترکیه چالش های زیر را برای این کشور ایجاد کرده است:

1-عدم دستیابی به اهداف خود در سوریه

2-اتهام ارتباط با داعش

3-ایجاد تعارض های شدید در اهداف سیاست منطقه ای

4-ایجاد چالش و تنش نظامی- امنیتی با محیط پیرامونی خود

تاثیرات منطقه ای

به نظر می رسد به میزانی که ترکیه در سیاست خارجی جدید خود از قواعد سنتی بازی در منطقه فاصله می گیرد، بر سطح رقابت ها با ایران افزوده می شود.

با این وجود، ترکیه در سیاست های منطقه ای جدید خود ناچار است رویکرد «توازن احتیاط آمیز» را دنبال نماید. بدین معنی که ترکیه با تناقض ها و تضادهای جدی در سیاست خارجی مواجه است و قطعا نمی تواند رویکردهای مطلق یا برتری طلبانه را دنبال نماید.

انتشار اولیه: سه شنبه 24 آذر 1394 / انتشار مجدد: دوشنبه 7 دی 1394