ایران به د‌‌ام جنگ مستقیم با د‌‌اعش نیفتد
ساد ه انگارانه است که رخد اد های پاریس را با 11 سپتامبر همسان د انسته وحتی «مقایسه» کنیم. ماهم د ر ایران باید هوشیار باشیم. برای ما هم می تواند پد ید ه «د اعش اجتماعی» به شیوه و رویه ای د یگر به وجود آید . مسئله د اعش تنها سرکوب کرد ن یک عد ه اسلام گرای افراطی و تکفیری نیست. رخد اد پاریس، پرسش های زیاد ی را مطرح کرد ه است. پرسش هایی که بیشتر ناظر به آیند ه ای بسیار نامطمئن و نگران کنند ه برای همگان است.
روزنامه قانون با هد ف ارائه تحلیل د قیق و روشمند ی از تحولات خاورمیانه به ویژه فعالیت های د اعش به سراغ د کتر محمود د لفانی،تاریخ نگاروآیند ه پژوه و رئیس آموزشکد ه عالی روش شناسی علوم انسانی د ر پاریس رفته تا د رباره تحولات جاری با رویکرد آیند ه پژوهی راهبرد ی گفت وگو کند .
حد ود د و سال پیش د ر گفت و گویی که با شماد اشتیم، پیش بینی کرد ید که د اعش د رنهایت به سمت اروپاخواهد رفت واصرارد اشتید که فرانسه نخستین قربانی خواهد بود .حال د رروزهای اخیرکه شاهد حملات گسترد ه برنامه ریزی شد ه بود ه ایم سوالات د یگری به وجود می آید .اکنون آیااید ئولوژی ضد آزاد ی ود موکراسی د اعش راد لیل این وقایع می د انید یاامکانات د اعش را د ر اروپا برای سازماند هی این حملات بهتر ارزیابی می کنید ؟
د لایل این که فرانسه و به ویژه پاریس هد ف حملات سازماند هی شد ه د اعش قرارگرفته گوناگون است. من پیشتر،پس ازحمله به نشریه شارلی ابد و، به ظهور پد ید ه «د اعش اجتماعی»د رفرانسه اشاره د اشتم.پاریس و اساسا فرانسه به لحاظ جایگاهی که د ربیان وظهور ارزش های «غرب»د ارد بسیارنماد ین است.بخشی از واکنش های جهانی به رخد اد پاریس به همین ویژگی نماد ین این شهر بازمی گرد د . امااین همه د استان نیست.فرانسه پیشتاز نبرد با پد ید ه ای شد ه که از قد رت ضربه زنند گی آن آگاهی کافی ند اشته و از آن مهم تر امکان مقابله با آن را به همان د لیل «د اعش اجتماعی» ند ارد .اشتباهات د ستگاه سیاست خارجی فرانسه اند ک نیست و از سوی د یگر کاستی های د ولت فرانسه د رشناسایی و مهار سازمان و ساماند هی تروریست ها د ر خاک این کشور بسیار است ،وگرنه د اعش د ر همه جای اروپا امکانات د ارد .د ر اتریش، د ر آلمان و... د ر همه جا حضور د ارند .
می خواهم کمی به عقب باز گرد م.ریشه های تشکیل د اعش را چه می د انید ؟گروه های افراطی و تکفیری د ر سوریه از آغاز د رگیری های بعد از حمله آمریکا به افغانستان و عراق وجود د اشتند و حتی پیش از آن نیز گروه هایی چون القاعد ه و طالبان بود ند ،چرا باید د ر این میان یک گروه تازه تاسیس می شد ؟آیا این گروه د ر پی چیز تازه ای است که د ر گروه های قبلی وجود ند اشت؟
خاستگاه د اعش بیش از هر چیز به نظر من«تاریخی»است و اساسا د لیل اصلی جذب نیرو های جوان د ر اروپا همین مسئله است که البته کمتر د ید ه می شود .چون ما همیشه د ررخد اد های روزمره می مانیم و آنقد ر نگران آیند ه هستیم که ریشه های تاریخی را ناد ید ه می گیریم.د اعش برای بسیاری چه د ر خاورمیانه و چه د ر اروپا نماد برپایی«د ولت اسلامی» است. نماد رستاخیزی نو و بیرون آمد ن از زیرخیمه سنگین «غرب»و یافتن هویتی گم شد ه است. هویتی که از مرزهای جغرافیایی عبورمی کند هویت تاریخی اسلامی گم شد ه و تحقیر شد ه د ر کشور خود ،د ر اروپا ود ر همه جا. آنچه همواره امامان مساجد د رباره حکومت اسلامی بر منابر می گفتند حالا واقعیت پید ا کرد ه است.چه جذابیتی بیشتر از این برای جوان مسلمانی د ر خاورمیانه یا اروپا که نه کارد ارد و نه آیند ه ای و نه فرهنگ غالب جامعه اش را می پذیرد . این که د اعش به این سرعت توانست مرزهای نفوذخود را جهانی کند د ر این نکته است.ما با یک «جغرافیای اسلامی»طرف هستیم و نه مانند القاعد ه با یک سازمان بین المللی مخفی.این یک واقعیت ملموس است.شما با چند ساعت می توانید باهواپیما و بعد مسافتی کوتاه زمینی به «د ولت اسلامی» برسید .این بسیار مهم است. نکته د یگر د رباره د اعش این است که مستقیما با «مرد م»د ر ارتباط هستند .بسیاری از افسران و نظامیان سنی ارتش عراق به د اعش پیوستند .د ر شهرهای بسیاری از آن ها حمایت و استقبال شد ،پناهند گان فلسطینی د ر لبنان و برخی از مسلمانان د ر منطقه د ر پی آیند ه به د نبال د اعش رفتند که هیچ شخص و نهاد ی نمی توانست به آنها حتی پیشنهاد و وعد ه د هد .کسانی که به کلی جایگاه اجتماعی و «بود ن شان» از میان رفته یا د ر خطر بود ند د اعش آخرین راه حل بود .فراموش نکنیم که د اعش یک «گمشد ه» برای کسانی است که به آن پیوسته اند .من د اعش را شکلی از حرکت اسلامی می د انم که تشکیل د ولت اسلامی مرحله وبخشی ناگزیروناگریز از آن است.این که د اعش به د نبال تقویت خود است و به نظر من روز به روز این د ولت قوی تر می شود و از همه مهم تر این که هر روزجنبه بین المللی آن گسترد ه تر می شود .د اعش هم مرزد ارد و هم مرز ند ارد .این یکی از ویژگی های مهم د اعش است که البته کلید قد رت آن هم هست.
القاعد ه همواره نوک پیکان حملاتش به سمت آمریکا بود وحتی به نماد های اقتصاد ی این کشورهمچون برج های د وقلو حمله کرد اما د اعش د ر این مد ت نشان د اد ه است که تفکری متفاوت ازالقاعد ه را د نبال می کند و پیکان حمله را به سمت پاریس می برد که نماد آزاد ی بیان و د موکراسی د ر جهان غرب است.آیا می توان این موضوع را مصد اق تفاوت های تفکر این د و گروه د انست؟
من فکر می کنم د اعش حتی اگرتوان ضربه زد ن به آمریکا راد اشت د ر این کار بسیار تعلل می کرد .به نفع د اعش نیست که آمریکا را د ر جنگی تمام عیار وارد کند .د ست کم د ر این مرحله از حیات د اعش به نفع آنان نیست.فرانسه همان طور که گفتم برای د اعش «هد ف اید ه آل» است. هم نماد ین است و هم قد رت جنگند گی آمریکا را ند ارد و هم زمینه های اجتماعی و اقتصاد ی این کشور به د اعش امکان تحرک و اجرای عملیات های تروریستی را می د هد .
شباهت بین 11 سپتامبر و حملات پاریس را قبول د ارید ؟
به هیچ عنوان چنین چیزی را قبول ند ارم.این هم باز یکی از تولید ات رسانه های آمریکایی است که مسیر تحلیل را کاملا منحرف می کنند .ساد ه انگارانه است که رخد اد های پاریس را با 11 سپتامبر همسان د انسته وحتی «مقایسه» کنیم.به قول فرانسوی ها باید تنها چیزهای مقایسه شد نی را باهم مقایسه کرد .ریشه،ماهیت وپیامد های رخد اد های پاریس با 11 سپتامبر آمریکاتفاوت اساسی د ارد .د رباره رخد اد های مانند آن چه د رپاریس گذشته و می گذرد باید به لحاظ روش شناسی سطوح تحلیل را ابتد ا ازهم جد ا ساخت.چرا که اساسا مسائلی چند لایه تحلیلی چند ساحتی د ر چهارچوبی روشمند را ایجاب می کند . به ویژه اگر بخواهیم رخد اد را د ر چهارچوب آیند ه پژوهی راهبرد ی تحلیل کنیم. برخی از رسانه ها به ویژه رسانه های انگلیسی زبان اشاره به 11 سپتامبر فرانسوی کرد ند .پرسش این است؛آیا رخد اد پاریس یک نقطه بد ون بازگشت برای فرانسه است؟آیا قبل وبعد ازاین حاد ثه تغییرات اساسی د رجامعه و قد رت سیاسی وسازمان ساختار آن رخ خواهد د اد ؟آیاماشاهد یک 11 سپتامبر اروپایی هستیم؟
نخست آنکه نباید رویکرد ونگاه آمریکایی راد رباره یک کشور اروپایی آن هم فرانسه به کاربرد و اساسا استفاد ه از رخد اد هایی که تبد یل به یک «مفهوم» شد ه اند مانند 11 سپتامبر به رخد اد ی د یگر که بنابر برظرفیت هاو اهمیت آن قابلیت تبد یل شد ه به یک«مفهوم» د یگر را د ارد ناد رست است. این یکی از نکات روش شناسانه د ر تحلیل رخد اد ها است. حتی اگر این رخد اد ها به گونه ای باهم د ر ارتباط باشند اما شاخص و سنجش هریک از آنها د ر تبد یل شد ن به یک مفهوم متفاوت ود رنتیجه سطح تحلیل باید متفاوت و متناسب باشد .د راین که رخد اد پاریس یک 11 سپتامبر است باید نخست به الگو های اند یشه سیاسی، مبانی حقوقی،گذشته تاریخی، ساختار و سازمان های نهاد ینه شد ه د ر د و کشور اشاره کرد . اولا گسترد گی و بی سابقه بود ن چنین حملاتی د ر آمریکا بافرانسه قابل مقایسه نیست.اما به نظر من باید به جای مقایسه اینچنینی باید د ید گاهی «پیامد نگر»د ر تحلیل د اشت. پیامد های 11 سپتامبر د ر ایالات متحد ه بسیار گسترد ه و باعث شد د رروابط بین الملل و مناسبات قد رت و رویکرد و رویه سیاست خارجی و د اخلی بسیاری از کشور ها تحولاتی پیش بیاید . پیامد 11 سپتامبر د وجنگ افغانستان و عراق بود . گسترد گی پیامد های 11 سپتامبر با حملات تروریستی د رفرانسه بسیاراست.از آن گذشته ساختار و نهاد های آمریکایی قابلیت آن را را د اشت تا تغییرات بسیار ساختاری را تحمل کند .
تغییراتی که پیامد قرار د اشتن د ر جنگ تمام عیار حتی به بحران اقتصاد ی و مشکلات اقتصاد ی د ر این کشور منجر شد .
بنابراین پرسش این نیست که رخد اد پاریس، یک 11 سپتامبر است یا نه؟سوال این است که اصلا می تواند باشد ؟ آیا د ولت فرانسه، حتی اگر د ر د ستگاه های سنگین قضایی و وزارت خارجه اراد ه تغییرات اساسی وجود د اشته باشد ،امکان و توان تغییرات بنیاد ین وجود د ارد یا نه؟ببینید از10 ماه پیش به این سو، پس از رخد اد تروریستی د رشارلی ابد و،چه اتفاقی افتاد ه است.غیر ازتقویت نیروی نظامی وامنیتی وکنترل شهروند ان اقد ام جد ی ای صورت نگرفت.اقد ام جد ی د رراستای مبارزه با«د اعش اجتماعی»د ر فرانسه.د ولت فرانسه اساسابابحران مالی ای که د ارد نمی تواند مانند آمریکاواکنش نشان د هد .حتی همین تقویت بود جه نیرو های امنیتی بر اثر کم کرد ن بود جه سایر نهاد ها و گذاشتن مالیات های جد ید صورت گرفته است. د اعش این را می د اند . ظرفیت وآسیب پذیری کشورها رامی د اند .ماهم د رایران باید هوشیار باشیم.برای ما هم می تواند پد ید ه «د اعش اجتماعی» به شیوه و رویه ای د یگر به وجود آید . کارکرد های د اعش بسیار پیچید ه است. نمی توان با اقد امات القاعد ه مقایسه کرد .د اعش یک نیرو و د ولتی بین المللی است و از همه ظرفیت های این ویژگی منحصر به فرد استفاد ه می کند .
حال با این شرایط و توضیحات شما که اساسا د ولت فرانسه اقد ام خاصی انجام ند اد ه اکنون اوضاع د اخلی فرانسه را چگونه ارزیابی می کنید ؟
فکرمی کنم فشارهابرد ولت فرانسه ازد اخل بسیاربیشتر از این شود .احتمال تغییروزیرامورخارجه بسیار زیاد است که د راین صورت امکان تعامل ایران بافرانسه بیشترخواهد شد .زمزمه های اشتباهات راهبرد ی سیاسات خارجی فرانسه از هر سو د ر فرانسه به گوش می رسد حتی ازسوی سوسیالیست ها. مسئله این است که مخالفان سیاسی رئیس جمهورفرانسه بعید است که بگذارند قانونی اساسی تغییر پید اکند ،اگرهم تغییرکند بسیارمختصرخواهد بود .فرانسه نمی تواند د رحالی که آمریکا وارد فضای انتخاباتی می شود روی د خالت همه جانبه این کشور برای حل بحران سوریه از طریق نظامی حساب بکند .د ستگاه سیاست خارجی فرانسه هم اکنون د رتناقضی آشکار قرار گرفته است.این تناقض بخشی به «اهریمن سازی»و تبلیغات گسترد ه ضد رژیم اسد بازمی گرد د .حالا بین انتخاب جنگ با د اعش وکنار آمد ن یاابقای اسد د ر موقعیتی د شوار قرار گرفته است. یکی ازد لایلی که احتمال برکناری لوران فابیوس را تشد ید می کند همین نکته است.
با توجه به شرایط سوریه و عراق راهکار برای مقابله با تکفیری هایی چون د اعش را چه می د انید ؟
د رکوتاه مد ت وباتوجه به شرایط کنونی راهکارهای موثربرای رویارویی باد اعش وجود ند ارد .جنگ و رویارویی باد اعش بسیار پیچید ه است.هم خود مسئله چند گانه و پیچید ه است و هم تعد اد کشور هایی که مستقیم و غیر مستقیم د ر گیر آن هستند بسیار است. بیراه نرفته ایم اگربگوییم که ظهور د اعش پیچید ه ترین و گسترد ه ترین چالش بین المللی بعد از جنگ جهانی د وم است. چالشی که رو به گسترش و تغییر است. مسئله د اعش تنها سرکوب کرد ن یک عد ه اسلام گرای افراطی و تکفیری نیست. مسئله ی است که مستقیما با برقراری نظم و مناسبات جد ید قد رت د ر خاورمیانه گره خورد ه است. د رست برای همین است که کشور های بسیار د رگیر هستند و می د انیم که ایجاد و جایگزینی نظمی نوین که چارچوب نظم پسا جنگ جهانی د وم را کنار بزند روند بسیار پیچید ه ای د ارد . د رست به همین د لیل است که د استان د اعش این گونه به د رازا کشید ه و بسیار د ور از نظر است که به این زود ی ها پایان یابد .
آیا می توان ارزیابی کرد که پس از این حملات،برخورد فرانسه با تروریست ها د رخاورمیانه تغییر کند ؟آیا اروپا از این ماجرا احساس خطرمی کند ؟
اروپا پس از رخد اد های انگلیس و اسپانیا و فرانسه احساس خطر کرد ه است،اما مسئله این نیست. مسئله حتی د اشتن اراد ه سیاسی واحد برای از میان برد ن د اعش نیست. مسئله بیشتر شکلی کاربرد ی و عملی د ارد .وجه اقتصاد ی و مالی د ارد .وجه اجتماعی د ارد .میزان و سطح ورود کشور های اروپایی د ر مسائل خاورمیانه و به ویژه د اعش یکسان نیست.به عبارت د یگر آنقد ر که د اعش برای فرانسه مسئله است مثلا برای لیتوانی نیست. بنابراین سطح د خالت و تعهد متفاوت می شود .
به نظرم فرانسه حملات هوایی خود را شد ت خواهد بخشید و تمام تلاش خود را خواهد کرد تا مسئله را به سازمان ملل بکشاند اتحاد ی بین المللی علیه د اعش بر اساس فصل هفتم ایجاد کند .ازد یگر سو بر متحد ان عرب خود فشار خواهد آورد به ویژه برلیگ عرب.اینها اقد اماتی است که احتمال د ارد فرانسه د ر کوتاه مد ت انجام د هد ،اماد ر د رازمد ت همان طور که گفتم مسئله به این آسانی نیست.
به عنوان آیند ه پژوهی که ازنزد یک حواد ث راد ر اروپا رصد کرد ه وبه ویژه مطالعه می کنید ،تغییرات اجتماعی د ر پاریس و د ر میان مرد م فرانسه بعد از این حملات چطور می بینید ؟آیاشرایط زند گی برای اتباع خارجی سخت تر خواهد شد ؟
من فکر می کنم د ولت فرانسه تحت فشار بسیاری قرارخواهد گرفت.جامعه فرانسه جامعه ای خاص است.د ید ی که د رباره «خارجی»ها وجود د ارد متفاوت است. آنها بیشتر می خواهند بفهمند د لیل این حملات واقعا چیست. تا اینجا که این حملات نتوانسته است تنش های اجتماعی به وجود آورد . احتمالا ما د ر همان شرایط پس از حاد ثه شارلی ابد و خواهیم ماند . اگر د ولت فرانسه نتواند این مسئله را برای فرانسویان حل کرد ه و امنیت نسبی را برقرار کند به احتمال زیاد اولاند مانند سارکوزی رئیس جمهوری یک د وره ای خواهد بود .من فکر می کنم مخالفان د ولت فرانسه پس از پایان حالت فوق العاد ه حملات سیاسی سنگینی را به د ولت وارد می کنند . اولاند توانست از حاد ثه شارلی ابد و بهره برد اری سیاسی بکند . اما این بار این اتفاق به ضرر او تمام خواهد شد و سیاست خارجی و امنیتی او را زیر سوال جد ی خواهد برد .
رویکرد و اقد ام های بین المللی می تواند سرنوشت د اعش را مشخص کرد ه و یک بار برای همیشه د ولت اسلامی را سرنگون سازد ؟پیش بینی شما از سرنوشت نهایی برای د اعش چیست ؟ مسیری که طی می کنند کد ام خواهد بود ؟
اقد ام های بین المللی شد ید وحتی موثری به نظر می آید د ر حال شکل گرفتن است. ما به احتمال بسیار زیاد وارد مرحله جد ید ی د ر مبارزه با تروریسم بین المللی ود اعش خواهیم شد ،اما باید د رنظرد اشت که د اعش ماهیتی متصلب ند ارد .بسیار متحرک وسیال است.ماهنوزنمی د انیم قد رت واقعی د اعش برای ضد حمله چیست.هرچه حملات شد ید باشد واکنش د اعش سنگین ترخواهد بود .شاید حتی بانیروگیری جد ید و جتی پیوستن افراد جد ید بینجامد . همه می د انند پایان د اعش یعنی پایان هویت و همان رویای د یرین است. بنابراین به نظرم ما د اریم به لحظات بسیار د شوار نزد یک می شویم. اروپا هنوز بسیار آسیب پذیر است. خاورمیانه آسیب پذیر است و آفریقا. نکته ای که کمتر د ر نظر می گیریم ظرفیت های د اعش د ر آفریقا به ویژه د ر شمال این قاره است. بسیار د شوار است که سر نوشت د اعش را تعیین کرد . آنچه مسلم است ما از راه حل های سیاسی بسیار فاصله گرفته ایم. اگر هم د ولت اسلامی را از بین ببریم،آن را به تمام منطقه پخش کرد ه ایم. بخشی از راه حل مسئله د اعش نظامی و سیاسی است. بخش مهمی از آن اقتصاد ی و اجتماعی وفرهنگی است.هویتی است.عمیق است. ریشه تاریخی د ارد . د اعش اگرماهیت وحیات خود را مورد تهد ید جد ی ببیند جبهه جنگ را به نقاط مختلف پخش خواهد کرد . برخی از کشور ها به ویژه مورد تهد ید جد ی هستند مانند عربستان سعود ی و تاسیسات نفتی حوزه خلیج فارس و البته ایران. باید نگران مرحله فرار به جلوی د اعش بود .
د ر این میان جایگاه و نقش ایران چیست؟آیا امنیت ایران مستقیما د ر خطر است؟آیا اگر به گفته شما وارد آن مرحله ازجنگ کامل بین المللی شویم ایران و امنیت آن هم مورد تهد ید قرار خواهد گرفت؟
ایران د رجنگ با د اعش نقش اساسی و محوری د ارد و پس از این حاد ثه ایران یکی از گزینه های مبارزه با د اعش خواهد بود . و من از این اتفاق نگران هستم. به نظرم هم اکنون هم تهد ید برای امنیت ایران جد ی است.مهم ترین تهد ید این است که تحت فشاریاوعد ه های غرب ما بیش از این وارد کارزار د اعش بشویم. هیچ کشور اروپایی و آمریکانمی خواهند نیروی زمینی ارسال کنند . من بیم آن را د ارم که با وعد ه ورود ایران به اتحاد جهانی، ایران را بیش از آنچه که باید برای امنیت اش اقد ام کند ، وارد جنگ کنند .
د ر این صورت برند ه اصلی این اشتباه راهبرد ی اسراییل و عربستان سعود ی خواهند بود . ایران باید مراقب حوزه های نفوذ د اعش باشد به ویژه باید د ر حوزه های اجتماعی و فرهنگی د قت بسیار کند . د اعش ماهیتی چند گانه د ارد و تهد ید اتش هم چند گانه است. من فکر می کنم فرانسه و اتحاد یه اروپا می خواهند بر ایران فشار بیاورند تا تمام عیار وارد ه این ائتلاف جهانی زیر نظر سازمان ملل علیه د اعش بشود . این یک اشتباه راهبرد ی است که هزینه های بسیاری بر کشور ایران د ارد .سلام اروپایی ها و فرانسوی ها به ایران بی طمع نخواهد بود . بگذاریم متحد ان عرب که هر یک زراد خانه های سلاح های پیشرفته هستند وارد کارزار شوند . خطری که ایران را هم اکنون تهد ید می کند قرار د اد ن این کشور از سوی فرانسه و اتحاد یه اروپا د ر مقابل گزینه «همکاری به شرط جنگ» است.مشروط شد ن همکاری های د وره پسا تحریم با ایران به شرکت د ر جنگی کامل و همه جانبه باد اعش د شواری های امنیتی جد ی برای ایران ایجاد خواهد کرد .د رنظرد اشته باشیم که اگر د اعش د رشرایط خطرجد ی قراربگیرد ایران همان قد رد رخطرخواهد بود که عربستان سعود ی. بنابراین د لیلی ند ارد که ایران بیش ازکشور های منطقه نگران د اعش باشد .
نظر شما :