ماجرای پاکت سفیدی که حدادعادل به ظریف داد
روزنامه اعتماد در صفحه اول خود گزارشی درباره هدیه سیاسی - فرهنگی حدادعادل به محمدجواد ظریف منتشر کرد.
پاکت سفید رنگ با یک یادداشت
ساعت به ٩:٣٠ صبح نزدیک می شود، ظریف پله های تریبون مجلس را بعد از یک سخنرانی یک ساعت و نیمه پایین می آید، روی صندلی که می نشیند، علی اکبر صالحی پشت تریبون می رود. صندلی کناری اش را مجید انصاری می گیرد اما این بار کسی برای احوالپرسی بالای سرش می ایستد که از جا بلند می شود. غلامعلی حدادعادل که از صبح صندلی اش محل مراجعه چهره های بی شماری بود با محمد جواد ظریف احوالپرسی می کند. او خلوت ترین زمان ممکن را برای گفت وگو با وزیر خارجه انتخاب کرده است اما برای ظریف هدیه ای هم دارد. پاکتی سفید رنگ به ظریف می دهد و به صندلی اش باز می گردد. پاکت برای دقایقی همان طور بسته روی میز وزیر خارجه است. صالحی هنوز هم گزارش می دهد، اطراف ظریف که خالی می شود پاکت را باز می کند. کتابی قطور و سفید رنگ بیرون می آید؛ کتابی قطور و سفید رنگ با عنوان «یادداشت های روزانه محمدعلی فروغی از سفر کنفرانس صلح پاریس». کتاب را بیرون می آورد، به آن نگاه می کند اما صفحه اول آن یادداشتی با خط حدادعادل به چشم می خورد. کتابی است تالیف رییس نامی «فرهنگستان ایران» که رییس کنونی فرهنگستان زبان و ادب پارسی به وزیرخارجه تقدیم کرده و او کتاب را به دفترش در وزارت خارجه منتقل می کند، نگاه آشنای دیپلمات به آن نشان می دهد که پیش تر خاطرات محمدعلی فروغی از یکی از دوره های دیپلماتیک دشوار ابتدای قرن بیستم را خوانده است.
محمدعلی فروغی کیست؟
چهره نامی و تاثیرگذار اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ایران که دوران دو پادشاه را با فراز و نشیب زیادی پشت سر گذاشت، محمدعلی فروغی مشهور به ذکاءالملک است؛ سیاستمدار، مترجم، روزنامه نگار، نماینده مجلس و نخست وزیر؛ نام او که در ادبیات پارسی شهره به دفاع از «زبان و نگارش فارسی» است در تاریخ بیشتر از هر دوره دیگری با برافتادن رضاشاه و به سلطنت رسیدن محمدرضا پهلوی معروف شده است. او کسی بود که در شهریور پرآشوب ٢٠، در ایرانی که شاهش را به تبعید رهسپار می کردند، به سفارتخانه انگلیس رفت و سلطنت را برای پسرسردار سپه خرید و تاج پادشاهی را بر سر او گذاشت. این مرد تاثیرگذار، یکی از ثمره های دارالفنون بود. تحصیلات خود را در رشته پزشکی آغاز کرد، سپس به ادبیات رو آورد و در مدتی نه چندان طولانی، فرهنگستان ایران را پدید آورد و پس از آن مانند بسیاری از تحصیلکرد گان آن زمان وارد عرصه سیاست شد. او مشاغل دولتی خود را با مترجمی در وزارت انطباعات (وزارت ارشاد) آغازکرد و سپس در سال های آخر حکومت مظفرالدین شاه مدرس مدرسه عالی علوم سیاسی و رییس دارالانشاء شد. در این سال ها کتاب های «ثروت ملل »، مشهورترین اثر آدام اسمیت، اقتصاددان برجسته غرب و «تاریخ ملل مشرق زمین » را ترجمه کرد. در سال ١٢٨٦ شمسی و با فوت پدرش - ذکاءالملک - لقب و شغل او به فرزندش داده شده و فروغی به ریاست مدرسه عالی علوم سیاسی رسید، شغلی که او را رهسپار مدارج عالی سیاسی ساخت. پس از صدور فرمان مشروطیت و تشکیل مجلس شورای ملی به وساطت صنیع الدوله (نخستین رییس مجلس) تصدی دبیرخانه مجلس را بر عهده گرفت و تشکیلاتی مطابق با مجالس اروپایی پی ریزی کرد و در دوره دوم مجلس شورای ملی وکیل و به ریاست مجلس برگزیده شد. فروغی در دوره سوم مجلس وکیل شد اما چند ماهی بیشتر در مجلس نماند و از ١٢٩٠ شمسی مرتب در دولت ها ایفای نقش کرد؛ در کابینه صمصام السلطنه بختیاری به وزارت مالیه رسید، در کابینه مشیرالدوله به عنوان وزیر عدلیه ، در کابینه مستوفی وزیر خارجه ، در کابینه مجدد مشیرالدوله نیز وزیر مالیه شد و در نهایت به ریاست دیوان عالی تمیز منصوب شد و با همین سمت از طرف آخرین دولت قاجار به عنوان رییس هیات نمایندگی ایران راهی کنفرانس صلح ورسای در پاریس شد. فروغی پس از دو سال اقامت در اروپا به ایران بازگشت و در کابینه مستوفی الممالک وزیر خارجه ، در کابینه مشیرالدوله وزیر مالیه و در کابینه های رضاخان دوبار وزیر خارجه و وزیر مالیه شد. پس از انقراض سلسله قاجار، مدتی کفالت نخست وزیری را بر عهده داشت و در مجلس تاجگذاری رضاخان گرداننده اصلی مراسم بود. او پس از مدتی در دوره رضاشاه جزو مغضوبان دربار شد اما توانست در زمان انحطاط قدر قدرت میرپنج، به عنوان آخرین کار زندگی خود، ایران را از طرح و برنامه انگلیسی ها برای تجزیه نجات دهد و با نشاندن محمدرضا پهلوی بر تخت پادشاهی، بقای سلسله پهلوی را برای ٣٧ سال دیگر تضمین کند. یک سال پس از ایفای نقش در انتقال پادشاهی، درست در پنجم آذرماه ١٣٢١ در سن ٦٥ سالگی درگذشت.
کنفرانس پاریس
کتاب یادداشت های روزانه محمدعلی فروغی از سفر کنفرانس صلح پاریس، یکی از تالیف های او درباره یک ماموریت دشوار دیپلماتیک و همان کتابی است است که غلامعلی حدادعادل آن را دو مرتبه خواند و حالا به وزیرخارجه هدیه اش داده است. از دید حداد عادل کتاب مفیدی است که باید تمام مسوولانی که در حال گذر از یک مسیر سخت هستند آن را بخوانند. این کتاب خاطرات فروغی را در سال ١٩١٨ روایت می کند. کنفرانس صلح پاریس نام کنفرانسی بود که از ۱۸ ژانویه ۱۹۱۹ تا ۲۱ ژانویه۱۹۲۰ به طول انجامید. قرار بود در این کنفرانس کشورهای برنده جنگ جهانی اول، سهم خود را از پیروزی ها تعیین کنند و ایران به عنوان کشور «بی طرف» در جنگ که خسارت های بسیاری از این جنگ دیده بود، با دعاوی اصلی «گرفتن غرامت» تحت یک هیات عالیرتبه که فروغی به عنوان رییس دیوان تمیز، مسوولیت کار حقوقی تیم مذاکره کننده را بر عهده داشت، به پاریس رفت. با شکست آلمان و متحدان آن در جریان جنگ جهانی اول، مقدمات امضای قرارداد پایان جنگ و ترک مخاصمه بین طرفهای درگیر فراهم آمده بود و کارشناسان مالی و اقتصادی که پس از پایان جنگ اول جهانی، به حساب هزینه ها و خسارات وارده بر کشورهای متخاصم رسیدگی کرده، خسارات جنگ را بیش از ٣٣٠ میلیارد دلار برآورد کردند و برای جبران این خسارت، شرایط سنگینی را بر شکست خوردگان تحمیل کردند. از ایران تیم مذاکره کننده برای گرفتن حق و حقوق ایرانی راهی پاریس شد که این تقریبا دو سال (١٧ دسامبر ١٩١٨ تا ١١ آگوست ١٩٢٠/ ٢٥ آذر ١٢٩٧ تا ٢٠ مرداد ١٢٩٩) به درازا کشید. کار درخور تحسین فروغی، فیش برداری دقیق از تمامی جزییات مذاکرات و آنچه است که در پاریس می گذرد. ایران از این کنفرانس در پی گرفتن این حقوق بود: الغای فوری قرارداد ١٩٠٧، برچیده شدن گارد سفارتخانه ها و کنسولگری های خارجی در ایران، استرداد تمامی سرزمین های به زور گرفته شده از ایران، جبران خسارت اقتصادی ناشی از جنگ جهانی بر ایران، لغو کاپیتولاسیون و تعطیل شدن محاکم کارگزاری مربوط به رسیدگی به امور خارجیان. در حقیقت هیات مذاکره کننده ایرانی در پی تضمین «استقلال» و «تمامیت ارضی» کشور ایران بود که انگلستان برای آن خواب «مستعمره» دیده بود. خواسته های ایران در این کنفرانس ره به جایی نبرد چرا که شرکت کنندگان در کنفرانس صلح پاریس بر این باور بودند، این کنفرانس درباره کشورهای متخاصم در جنگ است و ایران در عمل در جنگ جهانی اول اعلام «بی طرفی» کرده است. با وجود ایران، نطق فروغی در کنفرانس صلح پاریس برای تاریخ ایران باقی ماند و هرچند ایران به هیچ کدام از حقوق حقه خود نرسید اما شرکت در معاهده ورسای که سنگ بنای «جامعه ملل» را پدید آورد، سبب شد ایران به عنوان یکی از بنیانگذاران این نهاد جهانی و به عنوان نخستین کشور عضو مسلمان جامعه ملل بتواند نقشه های انگلستان برای تجزیه و تحت الحمایه ساختن ایران به آب کند.
حدادعادل برای ظریف چه نوشت؟
اصلی ترین نکته حرکت روز گذشته غلامعلی حدادعادل اما یادداشتی است که در ابتدای کتاب خاطرات فروغی برای ظریف نوشت. غلامعلی حدادعادل در چند خطی که برای ظریف نوشته گویا به او توصیه کرده تا این کتاب را برای مقایسه ایران امروز و ایران ١٩١٨ مطالعه کند، هرچند که نزدیکانش به «اعتماد» گفته اند هرگز منظور از هدیه این کتاب، مقایسه بین شخصیت فروغی و محمدجواد ظریف نیست. با وجود این هدیه دیروز حدادعادل به ظریف پیام هایی در دل خود دارد. او کتابی را انتخاب کرده که درباره فصل فشرده ای از مذاکرات مهم دیپلماتیک است و به نظر می آید تلاش داشته تا وزیر خارجه از آن پند بگیرد. البته این هدیه برای وزیر خارجه کشورمان بسیار خوشایند بوده است که درباره آن به «اعتماد» می گوید: رابطه بنده با دکتر حداد عادل سیاسی نیست و مربوط به قبل از انقلاب و دبستان و دبیرستان علوی است.یادداشت ایشان هم شخصی و دوستانه بود و سیاسی نبود.
پاکت سفید رنگ با یک یادداشت
ساعت به ٩:٣٠ صبح نزدیک می شود، ظریف پله های تریبون مجلس را بعد از یک سخنرانی یک ساعت و نیمه پایین می آید، روی صندلی که می نشیند، علی اکبر صالحی پشت تریبون می رود. صندلی کناری اش را مجید انصاری می گیرد اما این بار کسی برای احوالپرسی بالای سرش می ایستد که از جا بلند می شود. غلامعلی حدادعادل که از صبح صندلی اش محل مراجعه چهره های بی شماری بود با محمد جواد ظریف احوالپرسی می کند. او خلوت ترین زمان ممکن را برای گفت وگو با وزیر خارجه انتخاب کرده است اما برای ظریف هدیه ای هم دارد. پاکتی سفید رنگ به ظریف می دهد و به صندلی اش باز می گردد. پاکت برای دقایقی همان طور بسته روی میز وزیر خارجه است. صالحی هنوز هم گزارش می دهد، اطراف ظریف که خالی می شود پاکت را باز می کند. کتابی قطور و سفید رنگ بیرون می آید؛ کتابی قطور و سفید رنگ با عنوان «یادداشت های روزانه محمدعلی فروغی از سفر کنفرانس صلح پاریس». کتاب را بیرون می آورد، به آن نگاه می کند اما صفحه اول آن یادداشتی با خط حدادعادل به چشم می خورد. کتابی است تالیف رییس نامی «فرهنگستان ایران» که رییس کنونی فرهنگستان زبان و ادب پارسی به وزیرخارجه تقدیم کرده و او کتاب را به دفترش در وزارت خارجه منتقل می کند، نگاه آشنای دیپلمات به آن نشان می دهد که پیش تر خاطرات محمدعلی فروغی از یکی از دوره های دیپلماتیک دشوار ابتدای قرن بیستم را خوانده است.
محمدعلی فروغی کیست؟
چهره نامی و تاثیرگذار اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ایران که دوران دو پادشاه را با فراز و نشیب زیادی پشت سر گذاشت، محمدعلی فروغی مشهور به ذکاءالملک است؛ سیاستمدار، مترجم، روزنامه نگار، نماینده مجلس و نخست وزیر؛ نام او که در ادبیات پارسی شهره به دفاع از «زبان و نگارش فارسی» است در تاریخ بیشتر از هر دوره دیگری با برافتادن رضاشاه و به سلطنت رسیدن محمدرضا پهلوی معروف شده است. او کسی بود که در شهریور پرآشوب ٢٠، در ایرانی که شاهش را به تبعید رهسپار می کردند، به سفارتخانه انگلیس رفت و سلطنت را برای پسرسردار سپه خرید و تاج پادشاهی را بر سر او گذاشت. این مرد تاثیرگذار، یکی از ثمره های دارالفنون بود. تحصیلات خود را در رشته پزشکی آغاز کرد، سپس به ادبیات رو آورد و در مدتی نه چندان طولانی، فرهنگستان ایران را پدید آورد و پس از آن مانند بسیاری از تحصیلکرد گان آن زمان وارد عرصه سیاست شد. او مشاغل دولتی خود را با مترجمی در وزارت انطباعات (وزارت ارشاد) آغازکرد و سپس در سال های آخر حکومت مظفرالدین شاه مدرس مدرسه عالی علوم سیاسی و رییس دارالانشاء شد. در این سال ها کتاب های «ثروت ملل »، مشهورترین اثر آدام اسمیت، اقتصاددان برجسته غرب و «تاریخ ملل مشرق زمین » را ترجمه کرد. در سال ١٢٨٦ شمسی و با فوت پدرش - ذکاءالملک - لقب و شغل او به فرزندش داده شده و فروغی به ریاست مدرسه عالی علوم سیاسی رسید، شغلی که او را رهسپار مدارج عالی سیاسی ساخت. پس از صدور فرمان مشروطیت و تشکیل مجلس شورای ملی به وساطت صنیع الدوله (نخستین رییس مجلس) تصدی دبیرخانه مجلس را بر عهده گرفت و تشکیلاتی مطابق با مجالس اروپایی پی ریزی کرد و در دوره دوم مجلس شورای ملی وکیل و به ریاست مجلس برگزیده شد. فروغی در دوره سوم مجلس وکیل شد اما چند ماهی بیشتر در مجلس نماند و از ١٢٩٠ شمسی مرتب در دولت ها ایفای نقش کرد؛ در کابینه صمصام السلطنه بختیاری به وزارت مالیه رسید، در کابینه مشیرالدوله به عنوان وزیر عدلیه ، در کابینه مستوفی وزیر خارجه ، در کابینه مجدد مشیرالدوله نیز وزیر مالیه شد و در نهایت به ریاست دیوان عالی تمیز منصوب شد و با همین سمت از طرف آخرین دولت قاجار به عنوان رییس هیات نمایندگی ایران راهی کنفرانس صلح ورسای در پاریس شد. فروغی پس از دو سال اقامت در اروپا به ایران بازگشت و در کابینه مستوفی الممالک وزیر خارجه ، در کابینه مشیرالدوله وزیر مالیه و در کابینه های رضاخان دوبار وزیر خارجه و وزیر مالیه شد. پس از انقراض سلسله قاجار، مدتی کفالت نخست وزیری را بر عهده داشت و در مجلس تاجگذاری رضاخان گرداننده اصلی مراسم بود. او پس از مدتی در دوره رضاشاه جزو مغضوبان دربار شد اما توانست در زمان انحطاط قدر قدرت میرپنج، به عنوان آخرین کار زندگی خود، ایران را از طرح و برنامه انگلیسی ها برای تجزیه نجات دهد و با نشاندن محمدرضا پهلوی بر تخت پادشاهی، بقای سلسله پهلوی را برای ٣٧ سال دیگر تضمین کند. یک سال پس از ایفای نقش در انتقال پادشاهی، درست در پنجم آذرماه ١٣٢١ در سن ٦٥ سالگی درگذشت.
کنفرانس پاریس
کتاب یادداشت های روزانه محمدعلی فروغی از سفر کنفرانس صلح پاریس، یکی از تالیف های او درباره یک ماموریت دشوار دیپلماتیک و همان کتابی است است که غلامعلی حدادعادل آن را دو مرتبه خواند و حالا به وزیرخارجه هدیه اش داده است. از دید حداد عادل کتاب مفیدی است که باید تمام مسوولانی که در حال گذر از یک مسیر سخت هستند آن را بخوانند. این کتاب خاطرات فروغی را در سال ١٩١٨ روایت می کند. کنفرانس صلح پاریس نام کنفرانسی بود که از ۱۸ ژانویه ۱۹۱۹ تا ۲۱ ژانویه۱۹۲۰ به طول انجامید. قرار بود در این کنفرانس کشورهای برنده جنگ جهانی اول، سهم خود را از پیروزی ها تعیین کنند و ایران به عنوان کشور «بی طرف» در جنگ که خسارت های بسیاری از این جنگ دیده بود، با دعاوی اصلی «گرفتن غرامت» تحت یک هیات عالیرتبه که فروغی به عنوان رییس دیوان تمیز، مسوولیت کار حقوقی تیم مذاکره کننده را بر عهده داشت، به پاریس رفت. با شکست آلمان و متحدان آن در جریان جنگ جهانی اول، مقدمات امضای قرارداد پایان جنگ و ترک مخاصمه بین طرفهای درگیر فراهم آمده بود و کارشناسان مالی و اقتصادی که پس از پایان جنگ اول جهانی، به حساب هزینه ها و خسارات وارده بر کشورهای متخاصم رسیدگی کرده، خسارات جنگ را بیش از ٣٣٠ میلیارد دلار برآورد کردند و برای جبران این خسارت، شرایط سنگینی را بر شکست خوردگان تحمیل کردند. از ایران تیم مذاکره کننده برای گرفتن حق و حقوق ایرانی راهی پاریس شد که این تقریبا دو سال (١٧ دسامبر ١٩١٨ تا ١١ آگوست ١٩٢٠/ ٢٥ آذر ١٢٩٧ تا ٢٠ مرداد ١٢٩٩) به درازا کشید. کار درخور تحسین فروغی، فیش برداری دقیق از تمامی جزییات مذاکرات و آنچه است که در پاریس می گذرد. ایران از این کنفرانس در پی گرفتن این حقوق بود: الغای فوری قرارداد ١٩٠٧، برچیده شدن گارد سفارتخانه ها و کنسولگری های خارجی در ایران، استرداد تمامی سرزمین های به زور گرفته شده از ایران، جبران خسارت اقتصادی ناشی از جنگ جهانی بر ایران، لغو کاپیتولاسیون و تعطیل شدن محاکم کارگزاری مربوط به رسیدگی به امور خارجیان. در حقیقت هیات مذاکره کننده ایرانی در پی تضمین «استقلال» و «تمامیت ارضی» کشور ایران بود که انگلستان برای آن خواب «مستعمره» دیده بود. خواسته های ایران در این کنفرانس ره به جایی نبرد چرا که شرکت کنندگان در کنفرانس صلح پاریس بر این باور بودند، این کنفرانس درباره کشورهای متخاصم در جنگ است و ایران در عمل در جنگ جهانی اول اعلام «بی طرفی» کرده است. با وجود ایران، نطق فروغی در کنفرانس صلح پاریس برای تاریخ ایران باقی ماند و هرچند ایران به هیچ کدام از حقوق حقه خود نرسید اما شرکت در معاهده ورسای که سنگ بنای «جامعه ملل» را پدید آورد، سبب شد ایران به عنوان یکی از بنیانگذاران این نهاد جهانی و به عنوان نخستین کشور عضو مسلمان جامعه ملل بتواند نقشه های انگلستان برای تجزیه و تحت الحمایه ساختن ایران به آب کند.
حدادعادل برای ظریف چه نوشت؟
اصلی ترین نکته حرکت روز گذشته غلامعلی حدادعادل اما یادداشتی است که در ابتدای کتاب خاطرات فروغی برای ظریف نوشت. غلامعلی حدادعادل در چند خطی که برای ظریف نوشته گویا به او توصیه کرده تا این کتاب را برای مقایسه ایران امروز و ایران ١٩١٨ مطالعه کند، هرچند که نزدیکانش به «اعتماد» گفته اند هرگز منظور از هدیه این کتاب، مقایسه بین شخصیت فروغی و محمدجواد ظریف نیست. با وجود این هدیه دیروز حدادعادل به ظریف پیام هایی در دل خود دارد. او کتابی را انتخاب کرده که درباره فصل فشرده ای از مذاکرات مهم دیپلماتیک است و به نظر می آید تلاش داشته تا وزیر خارجه از آن پند بگیرد. البته این هدیه برای وزیر خارجه کشورمان بسیار خوشایند بوده است که درباره آن به «اعتماد» می گوید: رابطه بنده با دکتر حداد عادل سیاسی نیست و مربوط به قبل از انقلاب و دبستان و دبیرستان علوی است.یادداشت ایشان هم شخصی و دوستانه بود و سیاسی نبود.
نظر شما :