هراس روس‌ها از ایران
تأمین امنیت انرژی همیشه یکی از اولویت های اصلی برنامه سیاسی هر کشوری است. اتحادیه اروپا نیز تنها منطقه ای نیست که تمایل به افزایش امنیت انرژی خود دارد، به خصوص از زمانی که روسیه دوره پرتلاطم دهه ١٩٩٠ و میانه ٢٠٠٠ را پشت سر گذاشت. مشکل وابستگی به ذخایر انرژی کشوری که نمی تواند منافعی برای اتحادیه اروپا داشته باشد درحال حاضر اهمیت زیادی دارد. بنابراین اتحادیه اروپا برای تنوع بخشی به منابع تامین کننده انرژی خود به ساخت خط لوله کریدور جنوبی روی آورد تا به کمک این استراتژی جریان گاز کشورهای دریای خزر و خاورمیانه را به بازارهای اروپا هدایت کند.
با توجه به روند رویدادهای اخیر مانند اختلاف در اوکراین و تیره شدن روابط میان غرب و روسیه، متوقف کردن خط لوله جنوب و نتایج امیدبخش مذاکرات هسته ای ایران، گمانه زنی درباره چشم انداز ورود ذخایر گازی ایران به اروپا دوباره احیا شده است. از سوی دیگر احتمال حضور ایران در بازار قدیمی روسیه، به نظر می رسد چندان به مذاق روس ها خوش نیامده است. برخی ادعا می کنند ایران توانایی صادرات گاز به اروپا را ندارد و هیچ گاه نمی تواند جایگزین روسیه شود ولی برخی دیگر معتقدند در این زمینه باید محتاط بود و با احتیاط گام برداشت.
١٠ سال بعد؛ گاز ایران تهدیدی برای روسیه
در همین زمینه آلکسی خلبنیکوف (AleksKhlebnikov)، تحلیلگر ریسک استراتژیک و سیاست خارجی در حوزه خاورمیانه، در وب سایت تحلیلی middle east monitor می نویسد: با وجود آن که واردات گاز ارزان از ایران جذاب است، اما نکته ای وجود دارد که کشورهای غربی اصلا به آن توجه نکرده اند؛ آیا واقعا ایران می تواند وارد بازار انرژی اروپا شود و سلطه روسیه را به چالش بکشد؟
این تحلیلگر روس در ادامه می نویسد: باید به یاد داشته باشیم که صنعت نفت ایران به دلیل تحریم های بین المللی ضربه سختی خورده است. به همین دلیل احتمال کمی وجود دارد ایران بتواند حتی در بلندمدت مقادیر کلانی نفت به اروپا صادر کند. بازده کل صنعت نفت ایران از ٢٠٠٤ تا ٢٠١٣ میلادی بیش از ١٥ درصد کاسته شده است و بیشترین کاهش زمانی اتفاق افتاد که تحریم ها سخت تر شد.
این امر نشان می دهد صنعت نفت ایران به شدت از تحریم ها صدمه دیده است. صادرات نفت ایران به اروپا در ٢٠١٢ میلادی حدود ٧٨ درصد نسبت به سال قبل از آن کاسته شد و در این حالت لیبی و نیجریه سهم ایران از بازار اروپا را تصاحب کرده اند. براساس آخرین آمارها ایران حدود ٥٧ درصد تولید نفت خود را مصرف می کند و ٣١ درصد آن به آسیا و اقیانوسیه صادر می شود، بنابراین ١٢ درصد یا حدود ٠,٤ میلیون بشکه در روز برای صادرات به اروپا باقی می ماند.
اما وضع گاز ایران کمی متفاوت است، هرچند ذخایر ایران حداقل تا ١٠ سال آتی تهدیدی برای روسیه ایجاد نمی کند ولی تولید گاز ایران طی دهه گذشته با وجود تحریم ها قابل توجه بوده است. تولید گاز ایران به آرامی اما متداوم افزایش یافته و در ٢٠١٣ میلادی رشد تولید آن ٧٢ درصد بیشتر از تولید گاز در ٢٠٠٤ میلادی شد یا به عبارتی ١٦٦,٦ میلیارد مترمربع بود. اما پس از سخت تر شدن تحریم ها بر ایران در سال های ٢٠١١ و٢٠١٢ میلادی این روند افزایشی تولید متوقف نشد.
با این وجود احتمال کمی وجود دارد پس از برداشته شدن تحریم ها تولید گاز ایران خیلی سریع افزایش یابد. این کشور فاقد تجهیزات، دستگاه های مدرن و سرمایه گذاری است، بنابراین مدت زمانی طول می کشد تا بتواند از کشورهای دیگر سرمایه به دست آورد. تخمین دولت ایران از سرمایه مورد نیاز برای بخش انرژی ٣٠٠ میلیارد دلار طی ٨ سال است.
طبق گزارش آماری شرکت بی پی در ٢٠١٤ میلادی مقصد نهایی تقریبا تمام صادرات گاز ایران، ترکیه بوده است. ایران حدود ٨,٧ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر کرد که ١٧ درصد گاز وارداتی ترکیه را تشکیل می دهد. از سوی دیگر ٠.٧ میلیارد مترمکعب دیگر نیز به کشورهای پیشین عضو اتحاد جماهیر شوروی صادر شد. این درحالی است که روسیه ٢٦.٢ میلیارد مترمکعب گاز مورد نیاز ترکیه را تأمین کرد (٥٢ درصد واردات گاز این کشور) و حدود ١٣٦.٢ میلیارد مترمکعب دیگر نیز به اروپا صادر کرده که شامل ٢٥ تا ٣٠ درصد گاز وارداتی این اتحادیه را تشکیل می دهد. بیش از یک دهه است که ایران از ترکمنستان گاز وارد می کند به طوری که مقدار آن در ٢٠١٣ میلادی به ٤.٧ میلیارد متر مکعب رسید. این عمل به تهران اجازه داد به ترکیه گاز بیشتری صادر کند، زیرا ایران حدود ٩٧ درصد گاز تولیدی خود را مصرف می کند.
هرچند صادرات گاز ایران از سال ٢٠٠٠ میلادی به کندی رشد کرده است اما هیچ گاه گاز ایران به اروپا وارد نشده است. براساس آمار ٢٠١٣ میلادی کل صادرات گاز ایران هنوز ناچیز و حدود ٩,٤ میلیارد متر مکعب است که بخش اعظم آن یک مشتری یعنی ترکیه دارد. این روند برای تبدیل شدن به قدرت برتر صادر کننده گاز به اروپا کافی نیست.
علاوه بر تمام موارد گفته شده موانع دیگری هم وجود دارد که اجازه نمی دهد ایران وارد بازار اروپا شود و قدرت روسیه را به چالش بکشد؛ ایران علاوه بر ذخایر محدود مسیرهای فیزیکی محدودی هم دارد. خط لوله گاز ایران فقط از طریق روسیه، ترکیه، جمهوری آذربایجان و گرجستان به اروپا می رسد. کشورهای حوزه دریای خزر احتمال کمی دارد اجازه دهند ایران سهم شان از بازار اروپا را به خود اختصاص دهد.
از سوی دیگر زیر بنای خط لوله گاز ایران بسیار محدود است. در این کشور فقط خط لوله تبریز - آنکارا گاز را به ترکیه می رساند و از آن جا احتمالا در آینده به بازار اروپا منتقل می کند، بنابراین دولت ایران باید یک خط لوله دیگر به ترکیه بسازد تا ظرفیت صادراتی خود را بیفزاید که این امر نیازمند سرمایه گذاری کلانی است.
این درحالی است که روسیه قراردادی ثبت شده برای ساختن خط لوله با ترکیه دارد که سالانه حدود ٦٣ میلیارد مترمکعب گاز را به مقصد می رساند و نخستین تحویل محموله آن در دسامبر ٢٠١٦ انجام می شود. به این ترتیب ترکیه به مرکز انرژی منطقه تبدیل می شود و تهران مجبور است برای صادرکردن گاز با ترکیه و روسیه کنار بیاید.
همچنین باید در نظر داشت ایران واحد تولید گاز طبیعی مایع یا ال ان جی یا ناوگانی از تانکرهای مخصوص حمل آن در اختیار ندارد. از سوی دیگر خط لوله ایران و سوریه که بزرگترین میدان گاز دنیا یعنی پارس جنوبی را به دریای مدیترانه وصل می کند نیز به دلیل تنش های سیاسی و موقعیت نامساعد سوریه به تعویق افتاده است. با توجه به این موارد ایران برای صادرات گاز به اروپا با مشکلات زیادی روبه رو است.
در همین زمینه رادیو آزاد اروپا نیز طی گزارشی اعلام کرد که ایران نمی تواند به اروپا گاز صادر کند. در گزارشی در این وب سایت آمده: در سال ٢٠١٤ روسیه حدود ١٥٥ میلیارد فوت مکعب گاز برای اروپا تأمین کرده است. از سوی دیگر ایران و روسیه روابط دیپلماتیک صمیمانه ای دارند. فروش گاز ایران به اروپا یا اجازه ترانزیت آن از جمهوری آذربایجان و ترکمنستان به طورحتم به میزان فروش گازپروم و بودجه دولتی روسیه صدمه می زند، بنابراین ایران با فروش گاز خود به اروپا رابطه اش با روسیه را به خطر می اندازد.
اروپا به دنبال کاهش اتکا به روسیه
اما «اولگا خوستونوا» سردبیر نشریه INSTITUTE OF MODERN RUSSIA نظر متفاوتی درباره صادرات گاز ایران به اروپا دارد. او در گزارشی با عنوان «آیا توافق هسته ای ایران بازی انرژی روسیه را تغییر می دهد؟» به این موضوع می پردازد. او در بخشی از این گزارش می نویسد: با انجام توافق هسته ای، ایران به طورحتم سهم خود از بازار را پس خواهد گرفت و در این راه احتمالا با اعضای اوپک برخوردهایی خواهد داشت. این کشور برای مقابله با اوپک سعی خواهد کرد نفت را با تخفیف بفروشد و همین امر شعله جنگ قیمت ها در منطقه را روشن خواهد کرد. در چنین شرایطی وضع روسیه متزلزل خواهد شد، زیرا این کشور بخش اعظم درآمد خود را از فروش نفت به دست می آورد. براساس آمار سازمان اطلاعات انرژی ٦٨ درصد درآمد روسیه در سال ٢٠١٣ از طریق فروش نفت و گاز تأمین شده است.
اگر بهای نفت بیش از این کاهش یابد قیمت نفت به شدت سقوط خواهد کرد و بنابراین سرمایه گذاری در این بخش هم روبه افول می رود. این درحالی است که برخی کارشناسان پیش بینی می کنند تا ٢٠٣٠ میلادی تولید نفت روسیه ٥٠ درصد کاهش یابد.
صنعت گاز ایران نیز خود تهدیدی دیگر برای روسیه است. بحران در اوکراین و قوانین جدید اروپا برای کاهش اتکا به گاز روسیه سبب شده ایران به جایگزینی ایده آل به جای این کشور تبدیل شود و پر واضح است که ایران از فرصت تجاری با اروپا و ترکیه استقبال خواهد کرد. از آن جا که ایران با ترکیه و جمهوری آذربایجان هم مرز است می تواند گاز و نفت را از طریق خط لوله به یکی از این کشورها منتقل کند. درحال حاضر اروپا ٣٠ درصد گاز خود را از طریق روسیه تأمین می کند و مابقی نیاز خود را از کشورهای شرقی و جنوبی به دست می آورد. اتحادیه اروپا که به دنبال فرصتی برای کاهش اتکا به روسیه است، احتمالا با روی باز از گاز ایران استقبال خواهد کرد.
با این وجود هنوز به درستی نمی توان مشخص کرد توافق هسته ای ایران چه تاثیری روی بازار انرژی جهان خواهد داشت، اما یک نکته مسلم است، ورود ایران خطری احتمالی برای روسیه به حساب می آید. اما این سوال به وجود می آید که در این وضع چرا روسیه از ایران حمایت می کند. یکی از پاسخ های احتمالی آن است که روسیه سعی می کند از توافق هسته ای ایران، در مذاکرات برای رفع تحریم های خود استفاده کند، به این ترتیب قصد دارد مسیر اقتصادی خود را هموارتر کند.
با توجه به روند رویدادهای اخیر مانند اختلاف در اوکراین و تیره شدن روابط میان غرب و روسیه، متوقف کردن خط لوله جنوب و نتایج امیدبخش مذاکرات هسته ای ایران، گمانه زنی درباره چشم انداز ورود ذخایر گازی ایران به اروپا دوباره احیا شده است. از سوی دیگر احتمال حضور ایران در بازار قدیمی روسیه، به نظر می رسد چندان به مذاق روس ها خوش نیامده است. برخی ادعا می کنند ایران توانایی صادرات گاز به اروپا را ندارد و هیچ گاه نمی تواند جایگزین روسیه شود ولی برخی دیگر معتقدند در این زمینه باید محتاط بود و با احتیاط گام برداشت.
١٠ سال بعد؛ گاز ایران تهدیدی برای روسیه
در همین زمینه آلکسی خلبنیکوف (AleksKhlebnikov)، تحلیلگر ریسک استراتژیک و سیاست خارجی در حوزه خاورمیانه، در وب سایت تحلیلی middle east monitor می نویسد: با وجود آن که واردات گاز ارزان از ایران جذاب است، اما نکته ای وجود دارد که کشورهای غربی اصلا به آن توجه نکرده اند؛ آیا واقعا ایران می تواند وارد بازار انرژی اروپا شود و سلطه روسیه را به چالش بکشد؟
این تحلیلگر روس در ادامه می نویسد: باید به یاد داشته باشیم که صنعت نفت ایران به دلیل تحریم های بین المللی ضربه سختی خورده است. به همین دلیل احتمال کمی وجود دارد ایران بتواند حتی در بلندمدت مقادیر کلانی نفت به اروپا صادر کند. بازده کل صنعت نفت ایران از ٢٠٠٤ تا ٢٠١٣ میلادی بیش از ١٥ درصد کاسته شده است و بیشترین کاهش زمانی اتفاق افتاد که تحریم ها سخت تر شد.
این امر نشان می دهد صنعت نفت ایران به شدت از تحریم ها صدمه دیده است. صادرات نفت ایران به اروپا در ٢٠١٢ میلادی حدود ٧٨ درصد نسبت به سال قبل از آن کاسته شد و در این حالت لیبی و نیجریه سهم ایران از بازار اروپا را تصاحب کرده اند. براساس آخرین آمارها ایران حدود ٥٧ درصد تولید نفت خود را مصرف می کند و ٣١ درصد آن به آسیا و اقیانوسیه صادر می شود، بنابراین ١٢ درصد یا حدود ٠,٤ میلیون بشکه در روز برای صادرات به اروپا باقی می ماند.
اما وضع گاز ایران کمی متفاوت است، هرچند ذخایر ایران حداقل تا ١٠ سال آتی تهدیدی برای روسیه ایجاد نمی کند ولی تولید گاز ایران طی دهه گذشته با وجود تحریم ها قابل توجه بوده است. تولید گاز ایران به آرامی اما متداوم افزایش یافته و در ٢٠١٣ میلادی رشد تولید آن ٧٢ درصد بیشتر از تولید گاز در ٢٠٠٤ میلادی شد یا به عبارتی ١٦٦,٦ میلیارد مترمربع بود. اما پس از سخت تر شدن تحریم ها بر ایران در سال های ٢٠١١ و٢٠١٢ میلادی این روند افزایشی تولید متوقف نشد.
با این وجود احتمال کمی وجود دارد پس از برداشته شدن تحریم ها تولید گاز ایران خیلی سریع افزایش یابد. این کشور فاقد تجهیزات، دستگاه های مدرن و سرمایه گذاری است، بنابراین مدت زمانی طول می کشد تا بتواند از کشورهای دیگر سرمایه به دست آورد. تخمین دولت ایران از سرمایه مورد نیاز برای بخش انرژی ٣٠٠ میلیارد دلار طی ٨ سال است.
طبق گزارش آماری شرکت بی پی در ٢٠١٤ میلادی مقصد نهایی تقریبا تمام صادرات گاز ایران، ترکیه بوده است. ایران حدود ٨,٧ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر کرد که ١٧ درصد گاز وارداتی ترکیه را تشکیل می دهد. از سوی دیگر ٠.٧ میلیارد مترمکعب دیگر نیز به کشورهای پیشین عضو اتحاد جماهیر شوروی صادر شد. این درحالی است که روسیه ٢٦.٢ میلیارد مترمکعب گاز مورد نیاز ترکیه را تأمین کرد (٥٢ درصد واردات گاز این کشور) و حدود ١٣٦.٢ میلیارد مترمکعب دیگر نیز به اروپا صادر کرده که شامل ٢٥ تا ٣٠ درصد گاز وارداتی این اتحادیه را تشکیل می دهد. بیش از یک دهه است که ایران از ترکمنستان گاز وارد می کند به طوری که مقدار آن در ٢٠١٣ میلادی به ٤.٧ میلیارد متر مکعب رسید. این عمل به تهران اجازه داد به ترکیه گاز بیشتری صادر کند، زیرا ایران حدود ٩٧ درصد گاز تولیدی خود را مصرف می کند.
هرچند صادرات گاز ایران از سال ٢٠٠٠ میلادی به کندی رشد کرده است اما هیچ گاه گاز ایران به اروپا وارد نشده است. براساس آمار ٢٠١٣ میلادی کل صادرات گاز ایران هنوز ناچیز و حدود ٩,٤ میلیارد متر مکعب است که بخش اعظم آن یک مشتری یعنی ترکیه دارد. این روند برای تبدیل شدن به قدرت برتر صادر کننده گاز به اروپا کافی نیست.
علاوه بر تمام موارد گفته شده موانع دیگری هم وجود دارد که اجازه نمی دهد ایران وارد بازار اروپا شود و قدرت روسیه را به چالش بکشد؛ ایران علاوه بر ذخایر محدود مسیرهای فیزیکی محدودی هم دارد. خط لوله گاز ایران فقط از طریق روسیه، ترکیه، جمهوری آذربایجان و گرجستان به اروپا می رسد. کشورهای حوزه دریای خزر احتمال کمی دارد اجازه دهند ایران سهم شان از بازار اروپا را به خود اختصاص دهد.
از سوی دیگر زیر بنای خط لوله گاز ایران بسیار محدود است. در این کشور فقط خط لوله تبریز - آنکارا گاز را به ترکیه می رساند و از آن جا احتمالا در آینده به بازار اروپا منتقل می کند، بنابراین دولت ایران باید یک خط لوله دیگر به ترکیه بسازد تا ظرفیت صادراتی خود را بیفزاید که این امر نیازمند سرمایه گذاری کلانی است.
این درحالی است که روسیه قراردادی ثبت شده برای ساختن خط لوله با ترکیه دارد که سالانه حدود ٦٣ میلیارد مترمکعب گاز را به مقصد می رساند و نخستین تحویل محموله آن در دسامبر ٢٠١٦ انجام می شود. به این ترتیب ترکیه به مرکز انرژی منطقه تبدیل می شود و تهران مجبور است برای صادرکردن گاز با ترکیه و روسیه کنار بیاید.
همچنین باید در نظر داشت ایران واحد تولید گاز طبیعی مایع یا ال ان جی یا ناوگانی از تانکرهای مخصوص حمل آن در اختیار ندارد. از سوی دیگر خط لوله ایران و سوریه که بزرگترین میدان گاز دنیا یعنی پارس جنوبی را به دریای مدیترانه وصل می کند نیز به دلیل تنش های سیاسی و موقعیت نامساعد سوریه به تعویق افتاده است. با توجه به این موارد ایران برای صادرات گاز به اروپا با مشکلات زیادی روبه رو است.
در همین زمینه رادیو آزاد اروپا نیز طی گزارشی اعلام کرد که ایران نمی تواند به اروپا گاز صادر کند. در گزارشی در این وب سایت آمده: در سال ٢٠١٤ روسیه حدود ١٥٥ میلیارد فوت مکعب گاز برای اروپا تأمین کرده است. از سوی دیگر ایران و روسیه روابط دیپلماتیک صمیمانه ای دارند. فروش گاز ایران به اروپا یا اجازه ترانزیت آن از جمهوری آذربایجان و ترکمنستان به طورحتم به میزان فروش گازپروم و بودجه دولتی روسیه صدمه می زند، بنابراین ایران با فروش گاز خود به اروپا رابطه اش با روسیه را به خطر می اندازد.
اروپا به دنبال کاهش اتکا به روسیه
اما «اولگا خوستونوا» سردبیر نشریه INSTITUTE OF MODERN RUSSIA نظر متفاوتی درباره صادرات گاز ایران به اروپا دارد. او در گزارشی با عنوان «آیا توافق هسته ای ایران بازی انرژی روسیه را تغییر می دهد؟» به این موضوع می پردازد. او در بخشی از این گزارش می نویسد: با انجام توافق هسته ای، ایران به طورحتم سهم خود از بازار را پس خواهد گرفت و در این راه احتمالا با اعضای اوپک برخوردهایی خواهد داشت. این کشور برای مقابله با اوپک سعی خواهد کرد نفت را با تخفیف بفروشد و همین امر شعله جنگ قیمت ها در منطقه را روشن خواهد کرد. در چنین شرایطی وضع روسیه متزلزل خواهد شد، زیرا این کشور بخش اعظم درآمد خود را از فروش نفت به دست می آورد. براساس آمار سازمان اطلاعات انرژی ٦٨ درصد درآمد روسیه در سال ٢٠١٣ از طریق فروش نفت و گاز تأمین شده است.
اگر بهای نفت بیش از این کاهش یابد قیمت نفت به شدت سقوط خواهد کرد و بنابراین سرمایه گذاری در این بخش هم روبه افول می رود. این درحالی است که برخی کارشناسان پیش بینی می کنند تا ٢٠٣٠ میلادی تولید نفت روسیه ٥٠ درصد کاهش یابد.
صنعت گاز ایران نیز خود تهدیدی دیگر برای روسیه است. بحران در اوکراین و قوانین جدید اروپا برای کاهش اتکا به گاز روسیه سبب شده ایران به جایگزینی ایده آل به جای این کشور تبدیل شود و پر واضح است که ایران از فرصت تجاری با اروپا و ترکیه استقبال خواهد کرد. از آن جا که ایران با ترکیه و جمهوری آذربایجان هم مرز است می تواند گاز و نفت را از طریق خط لوله به یکی از این کشورها منتقل کند. درحال حاضر اروپا ٣٠ درصد گاز خود را از طریق روسیه تأمین می کند و مابقی نیاز خود را از کشورهای شرقی و جنوبی به دست می آورد. اتحادیه اروپا که به دنبال فرصتی برای کاهش اتکا به روسیه است، احتمالا با روی باز از گاز ایران استقبال خواهد کرد.
با این وجود هنوز به درستی نمی توان مشخص کرد توافق هسته ای ایران چه تاثیری روی بازار انرژی جهان خواهد داشت، اما یک نکته مسلم است، ورود ایران خطری احتمالی برای روسیه به حساب می آید. اما این سوال به وجود می آید که در این وضع چرا روسیه از ایران حمایت می کند. یکی از پاسخ های احتمالی آن است که روسیه سعی می کند از توافق هسته ای ایران، در مذاکرات برای رفع تحریم های خود استفاده کند، به این ترتیب قصد دارد مسیر اقتصادی خود را هموارتر کند.
منبع: روزنامه شهروند
نظر شما :