پاتک روسی به سوئیفت غربی

دنیای اقتصاد: در شرایطی که تحریم های بین المللی علیه روسیه همچنان ادامه دارد، بانک مرکزی روسیه از سایر اعضای گروه بریکس خواسته است که شبکه ای جهانی مشابه سوئیفت برای تبادل اطلاعات مالی به ارزش روزانه 6 تریلیون دلار راه اندازی شود. علت این درخواست بانک مرکزی روسیه، کاهش خطر اخلال احتمالی در تبادل اطلاعات مالی اعلام شده است. 

پیش از این نیز روسیه پیشنهاد خود را مبنی بر ایجاد یک شبکه مالی بین المللی که بتواند جایگزینی برای سوئیفت باشد، مطرح کرده بود. به گزارش راشاتودی، اولگا اسکوروبوگاتووا، معاون بانک مرکزی روسیه روز جمعه گفت: «اگر بخواهیم جدی به موضوع نگاه کنیم، در حال حاضر هیچ سیستمی مشابه سوئیفت در جهان وجود ندارد و سوئیفت منحصربه فرد است. تنها موضوعی که می تواند به نفع همه ما به عنوان کشورهای عضو گروه بریکس باشد این است که امکان سنجی تشکیل سیستمی را که به عنوان پشتیبان مورد استفاده کشورهای گروه بریکس قرار گیرد، مورد بررسی و مذاکره قرار دهیم.»

وی افزود که لازم است تغییراتی در قوانین سوئیفت ایجاد شود تا آن را به سیستمی حقیقتا «فراملی» تبدیل کند؛ به این معنا که به تحریم ها یا محدودیت هایی که سایرین اعمال می کنند، متعهد نباشد. در سال 2014 و در پی درگیری روسیه و اوکراین، مقامات اتحادیه اروپا ممنوعیت استفاده روسیه از سیستم سوئیفت به عنوان بخشی از تحریم ها علیه این کشور را مورد بحث قرار دادند. سوئیفت نیز به طور رسمی اعلام کرد که «از اختیارات لازم» برای تصمیم گیری در مورد تحریم ها برخوردار نیست.

سوئیفت یک سیستم بین المللی تعاملات بانکی است و بیش از 10هزار سازمان بزرگ جهان از 210 کشور مشتری آن هستند. سوئیفت هر سال حدود 8/ 1میلیارد پیام مالی را مورد پردازش قرار می دهد. در روسیه نیز حدود 600 بانک و شرکت که در حدود 80 درصد از پرداخت های کشور را به خود اختصاص می دهند، از سوئیفت استفاده می کنند. روسیه پس از ایالات متحده، دومین کاربر بزرگ سوئیفت در جهان است.

تهدید جایگاه سوئیفت
سیستم سوئیفت یا شبکه بین المللی ارتباط مالی بین بانکی شناخته شده ترین ابزار برای «انجام تبادلات و انتقال پیام های بین بانکی» است و به دلیل امنیت و اطمینان پذیری آن، بسیاری از بانک ها در جهان مبادلات اسناد بانکی خود را از طریق آن انجام می دهند. این شبکه که تسهیلات و خدمات ویژه خود را از طریق مراکز رایانه ای در سراسر دنیا ارائه می دهد، یک تشکل تعاونی غیرانتفاعی است که در ماه مه سال ۱۹۷۳ میلادی توسط تعدادی از بانک های اروپایی و آمریکای شمالی برای تبادلات مالی بین بانکی با رمزگذاری راه اندازی شد. واژه «سوئیفت» مخفف عبارت Society Worldwide Interbank Financial Telecommunication است که به فارسی می توان آن را معادل «جامعه جهانی ارتباط بین بانکی» یا «انجمن ارتباطات مالی بین بانکی بین المللی» ترجمه کرد.

هدف اصلی از ایجاد سوئیفت، جایگزینی تبادلات اسناد مالی الکترونیکی از طریق ارتباطات مخابراتی و تلکس به جای روش کاغذی در سطح بین المللی و استفاده از یک روش استاندارد شده جهانی مالی بین بانکی بوده است.  خدماتی که سوئیفت ارائه می دهد، شامل اموری همچون «تبادل انواع پیغام ها، سفارش خرید، فروش، رساندن راهنمایی هایی برای نحوه تحویل، ارسال» و مواردی از این دست است. در حال حاضر بالغ بر 187 کشور و 6 هزار بانک و موسسه مالی عضو شبکه سوئیفت هستند. مرکز سوئیفت در بلژیک قرار دارد و آمریکا، هلند، هنگ کنگ و انگلیس به عنوان مراکز پشتیبان آن فعالیت می کنند.

  ایران و سوئیفت: پیش از تحریم
20 سال پس از تاسیس اولیه سوئیفت، یعنی در سال 1372 (1993 میلادی) با عضویت پنج بانک بزرگ کشور در سوئیفت، ارتباط ایران با سوئیفت آغاز شد. به تدریج تعداد بانک های ایرانی عضو سوئیفت به بیش از 25 بانک رسید. گفته می شود تنها در سال 1389، مجموع پیام های مالی مبادله شده از ایران با این شبکه، فقط در بانک مرکزی بیش از 100 هزار فقره و حجم مبالغ جابه جا شده توسط این پیام ها نیز به میزان 274 میلیارد یورو بوده است.

اما با وجود حجم بالای مبادلات بانک های ایرانی با سوئیفت و پس از حدود 19 سال همکاری، به دنبال تحریم های اتحادیه اروپا دسترسی بانک های ایرانی مشمول تحریم نیز از 27 اسفند سال 1390 به شبکه سوئیفت قطع شد. پیش از این مرکز پژوهش های مجلس، کارکرد سوئیفت و راهکارهای تقویت سیستم های جایگزین را مورد بررسی قرار داد که نتایج به دست آمده از این بررسی نشان می دهد انجمن جهانی ارتباطات مالی بین بانکی تحت تاثیر اقدامات سیاسی در راستای تحریم کشورها قرار گرفته است.

همین موضوع باعث شده کشورهایی که مورد تحریم قرار گرفته اند برای جلوگیری از آثار تحریم به فکر ایجاد و گسترش شبکه جایگزین بیفتند که سامانه سپام (سامانه پیام رسانی الکترونیکی مالی) در ایران از جمله این موارد است. دفتر مطالعات اقتصادی این مرکز اعلام کرد: سوئیفت به عنوان یک شرکت سهامی، در راستای تسهیل مبادلات پیام های مالی در سطح جهان و ایجاد امنیت در انتقال این پیام ها فعالیت می کند.

نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهند، استفاده از این نهاد بین المللی برای اعمال فشار و تحریم علیه برخی کشورها با مقاصد سیاسی و نامرتبط با این نهاد، اعتبار این موسسه را مخدوش کرده است و به دلیل اینکه سوئیفت با استفاده از استانداردها و پروتکل های خاص، بین موسسات پولی، بانکی و مالی «زبان» مشترک مالی ایجاد می کند، کشورهایی که مورد تحریم این شرکت قرار گرفته اند می توانند با به کارگیری امکانات خود، سیستم جایگزینی را از طریق استفاده از این زبان مشترک راه اندازی کنند.

ایران و کشورهایی نظیر چین و روسیه به منظور اجتناب از آثار تحریم از سوی کشورهای ذی نفوذ (ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپایی) در این نهاد به فکر ایجاد و گسترش شبکه جایگزین افتاده اند که سامانه سپام در ایران از جمله این موارد است. با توجه به عضویت قدرت اقتصادی نوظهور در گروه بریکس پیش بینی می شود در صورت راه اندازی یک نهاد پیام رسان مالی فعال جایگاه سوئیفت با تهدید جدی روبه رو شود.