چالش‌ ها و فرصت‌های ظهور داعش بر ایران

داعش یکی از سازمان های بنیادگرای جهادی- تکفیری است که هدف اصلی خود را بازگرداندن خلافت اسلامی و اجرای شریعت اسلامی دوره پیامبر (ص) در کشورهای اسلامی اعلام کرده است این سازمان مهم ترین حرکت خود را با اشغال شهر راهبردی موصول آغاز کرد که دومین شهر بزرگ عراق و قطب جهان تسنن در این کشور به حساب می آید. داعش با رفتار خشونت آمیز خود مساله تروریسم را به عنوان یک معضل جهانی و منطقه ای وارد حوزه ی جدیدی کرد به طوری فعالیت های این گروه موجب شکل گیری نوع جدیدی از خشونت بدوی گردید که از تمامی وسایل ارتباطی نوین برای ایجاد رعب و وحشت در مقیاس جهانی استفاده می کند. حضور داعش در منطقه برای منافع ملی ایران به عنوان شمشیری دو لبه عمل کرده که در صورت عدم توجه به هر تیغه ی آن (که این دو لبه مکمل یکدیگرند)، تحلیل تأثیر وجود داعش بر منافع ملی ایران ناقص و نارسا خواهد بود.

فرصت ها:

1.افزایش مشروعیت زایی بین المللی چهره نظام سیاسی اسلام شیعی میانه رو و عقلانی در قبال الگوهای نظام سیاسی اسلام سنی جهادی- تکفیری. پس از استقرار حکومت اسلامی در ایران به عنوان اولین مدل از حکومت های نوین اسلام سیاسی ما شاهد برخود بازیگران جبهه غربی در قالب ایدئولوژی لیبرال دموکراسی با نظام جمهوری اسلامی ایران هستیم. از دیدگاه کشورهای غربی جمهوری اسلامی ایران بازیگری رادیکال و غیر منطقی که در صدد تقابل با نظام شکل گرفته جهانی بود. این روند تا سال ها ادامه پیدا کرد تا جایی که قدرت های غربی از هرگونه تلاشی برای برندازی آن دریغ ننمودند. اما با ظهور بنیاد گرایی اسلامی در قالب های گوناگونی همچون طالبان ،القاعده و سپس داعش و مشاهده ی رفتار فرا رادیکال و غیرانسانی آن شاهد تغییر نگاه غربی ها به ایران به عنوان یک بازیگر منطقی در قالب شیعه میان رو هستیم. به طوری که ما شاهد تمایل غرب برای همکاری مشترک با ایران برای مقابله با پدیده شوم بنیاد گرایی داعشی هستیم .

2. افزایش اعتبار اتحادهای منطقه ای بین ایران و متحدان منطقه ای خود در قالب جبهه مقاومت که استراتژیک بودن این متحدان برای ایران را به جامعه جهانی نشان داد. دولت های فرومانده ( وامانده یا ورشکسته سیاسی) عراق و سوریه اعتبار، توانایی و تناسب اقدامات ج.ا.ا را به وضوح درک کردند و بویژه بشاراسد چنین اقداماتی را فراموش نخواهد کرد. هرچند که ممکن است طرفین عراقی و سوری این اقدامات را در قالب منطق استراتژیک درک نکنند چون از دیدگاه واقع گرایان اتحادها مصلحتی و موقتی است (اقدامات حیدر العبادی در روزهای اخیر نشان از عدم استراتژیک بودن اتحاد با ایران را از نظر آنها نشان داد)

3. عملیاتی شدن آموزش ها و در برخی از موارد نیروهای نظامی و آگاهی از انواع استراتژی ها و تاکتیک های جنگ شهری و چریکی در صحنه نبرد (هرچند که نیروهای سپاه قدس در این میادین در قالب مستشارهای نظامی شرکت می کنند اما فهم استراتژیک میدان نبرد در چنین جنگ هایی قابل انتقال است). نیروهای نظامی ایران به ویژه نیروهای جدید و جوان که امکان تجربه اندوزی از میدان های نبرد نظیر جنگ تحمیلی را نداشتند می توانند از این فرصت برای عملیاتی کردن آموخته های خود در صحنه ی نبرد واقعی اقدام نمایند. اطلاعات میدان نبرد، تحرک بالای نیروها و غافلگیری از مهمترین مشخصات جنگ های چریکی است که تأکید چریک ها بر تاکتیک های جنگ و گریز است. در جنگ های چریکی مردم می توانند هم قدرتمندترین نیرو علیه چریک ها باشند و هم هدف اصلی آن چون جنگ چریکی بیشتر برای تحت تأثر قرار داد و ایجاد رعب و وحشت انجام می گیرد. معمول ترین شکل جنگ در خاورمیانه جنگ های شهری یا چریکی است که در این جنگ ها از از ابزارهایی با تکنولوژی پایین استفاده می شود و منازعات داخلی در کشورهای خاورمیانه و شمال افریقا پس از بیداری اسلامی به وضوح گویای این مطلب است . اما به دلیل مشخص نبودن میدان نبرد از سخت ترین جنگ ها به حساب می آید.

4.تضعیف نیروهای گریز از مرکز بدلیل ثبات و امنیت داخلی و بی ثباتی در ورای مرزهای جغرافیایی. داعش به عنوان بازیگری غیرمنطقی و دیوانه که جنون خونریزی دارد، موجی از ترس و وحشت مردمی و احساس ناامنی را در ابعاد جهانی به طور عام و منطقه و ایران به طور خاص برانگیخته است. در گذشته تاریخی ایران به دلیل وجود اقوام و مذاهب متفاوت و وجود دولت های بی کفایت و ستمگر، در صورت تضعیف حکومت مرکزی قدرت نیروهای گریز از مرکز گسترش یافته و همواره به دنبال خودمختاری بودند. باثبات ماندن ج ا.ا در عصر آشوب زای پسا انقلاب عربی علیرغم حمایت گسترده دشمنان ج. ا.ا از مخالفان نظام باعث کاهش قدرت مخالفان داخلی و خارجی شده است.

5. در ابعاد منطقه ای اثبات توانایی ج.ا.ا به عنوان جزیره ثبات در منطقه ای بی ساختار و بی ثبات. ظهور افراط گری سیستمیک در افغانستان به طور اعم و داعش به طور اخص آتشی از نا آرامی های منطقه ای در خاورمیانه شعله ور گردید که تا به امروز به استثنای معدود کشورهایی در منطقه دامن اکثر کشورها را گرفته است و موجی از خشونت و بی ثباتی را به وجود آورده. مرزهای شرقی و غربی جمهوری اسلامی ایران برای گروه های افراطی تبدیل مرزهای عایق و نفوذناپذیر شده که به استثنای چند حمله پارتیزانی مستحکم باقی مانده است.

چالش ها:

1. تضعیف جبهه مقاومت با حضور جدی داعش در کشورهای متحد منطقه ای ایران (عراق و سوریه)؛ این بی ثباتی های داخلی در درون کشورهای مذکور بر اساس منطق «منازعه، منازعه می آورد»، بر امنیت ملی ج.ا.ا تأثیرات منفی دارد. جبهه مقاومت که نوک پیکانش را به سمت رژیم غاصب صهیونیستی هدف گرفته است به دلیل ظهور نیروهای تکفیری داعش در کشورهای جبهه مقاومت آنان امکانات خود را در راستای مقابله با این تهدید جدید به کار گرفتند و این امر موجب مغفول ماندن آنها در کوتاه مدت از تهدید اصلی یعنی رژیم صهیونیستی گردیده است.

2.تهدید امنیتی نظام جمهوری اسلامی ایران؛ داعش بازیگری بی منطق،ساختار شکن و فرا بنیاد گرا است که اگر به صورت غیرقانونی به سلاح های کشتارجمعی دسترسی پیدا کند از آن برای نابودسازی دشمن شیعی خود استفاده خواهد کرد. به دلیل آن که ایدئولوژی داعش بیشتر آنتی شیعیسم است تا آنتی غربیسم. داعش جزء یکی از ثروتمندترین سازمان های تروریستی جهان است که با فروش نفت، مالیات و غنیمت های بانکی و محلی ارتزاق کرده و به صورت تصاعدی تبدیل به ثروتمندترین سازمان تروریستی شده است و این امر به ویژه با تصرف شهر موصل و ضبط منابع مالی این شهر و همچنین تصرف شماری از چاه های نفت شمال عراق شدت یافته است؛ از این رو این ثروت بادآورده توان مالی کافی به داعش می دهد تا بتواند از طریق غیرقانونی به تسلیحات متعارف و حتی غیرمتعارف دست پیدا کند.

3. افزایش هزینه های ج.ا.ا برای حفظ امنیت و ثبات نظام سیاسی دولت های درگیر با داعش. حضور مستشاران نظامی ایران در عراق و سوریه هزینه هایی را برای جمهوری اسلامی ایران به همراه دارد.گذشته از هزینه های نظامی که به صورت مستقیم بر ایران و متحدینش بار می شود باید به خسارت های غیرمستقیم ناشی از ظهور داعش نیز پرداخت که حتی از میزان خسارات مستقیم چه بسا بیشتر است. اصولاً یک کشور و یا منطقه برای رشد اقتصادی خود در وهله ی اول نیاز به تأمین امنیت دارد که داعش با اقدامات خود امنیت را از منطقه سلب کرده است.

4.گسترش حضور سیاسی- نظامی کشورهای غربی در منطقه در قالب ائتلاف علیه داعش: ظهور داعش موجب امکان یا گسترش حضور امریکایی در عراق و سایر کشورهای منطقه ی خلیج فارس می گردد. همین امر می تواند به افزایش شمار پایگاه های نظامی قدرت های فرامنطقه ای در همسایگی ایران بینجامد که طبیعتاً این امر هزینه های امنیتی ایران را در بلند مدت بالا خواهد برد. از سوی دیگر آنان می توانند از این پایگاه ها و حضور نظامی برای حمایت از مخالفین ج .ا.ا استفاد نمایند.

جمع بندی :

با توجه به مطالب فوق چنین می توان نتیجه گیری کرد که ایران به عنوان آخرین و قدرتمند ترین حلقه کشورهای شیعی و محور مقاومت که در منطقه ی بحران زا و آشوب خیز خاورمیانه همچنان باثبات باقی مانده است، و هم از سوی دشمنان منطقه ای خصوصاً کشورهای تندرو و دشمنان فرامنطقه ای به رهبری امریکا در معرض تهدید است در حال تجدید نظر در سیاست های خود است که این موضوع را در قالب مذاکره با طرف های غربی برای حل مسئله هسته ای شاهد هستیم. در واقع رهبران و تصمیم گیران کلان ایران به درستی تهدید بالقوه داعش را در پشت دروازه های خود درک کرده اند و اقدام به «دفع افسد به فاسد» نموده اند. یعنی خطر ملموس داعش را با اولویت تر از خطر غرب تلقی کرده اند .

نویسنده:مسلم گلستان؛ دانشجوی کارشناسی ارشد دیپلماسی و سازمانهای بین المللی ، دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه ج.ا.ایران