فدرالیسم راه‌حل مناسبی برای عراق نیست

دیپلماسی ایرانی: برهم صالح معاون دبیرکل اتحادیه میهنی کردستان عراق به ایران سفر کرد. نماینده جریانی که رابطه نزدیکی با ایران داشته و رییس جمهور عراق نیز از همین گروه است. در عین حال خبرهایی نیز مبنی بر سفر فواد معصوم، رئیس جمهور عراق به ایران انتشار یافته است. روابط اقلیم کردستان پس از کمک های نظامی ایران به این منطقه برای مبارزه با داعش نزدیک تر شده است. در عین حال کمک های ایران به دولت عراق برای مبارزه با داعش و ناامیدی مقامات عراقی از آمریکا برای مبارزه با تروریسم، زمینه دیدارهای متعدد مقامات تهران- بغداد را فراهم کرد. اما رفت و آمدهای مقامات عراقی و به موازات آن اقلیم کردستان عراق به ایران زمزمه هایی را مبنی بر مساله نوع نظام سیاسی عراق مطرح کرده است. پس از آنکه مسئولان اقلیم کردستان از عملکرد نوری مالکی در خصوص مقابله با داعش ابراز نارضایتی کرده و مواضع خود را درباره استقلال اقلیم بیان کردند که با واکنش های تند از سوی دولت مرکزی مواجه شد. این مساله همواره از سوی مقامات ایران مورد نکوهش قرار گرفته و دولت ایران خواستار وحدت عراق بوده است. با این حال شرایط سیاسی عراق و مساله قوم گرایی و طائفه گرایی منجر به این شده که موضوع تجزیه عراق به سه گروه شیعی، سنی و کرد، همچنان در محافل سیاسی مطرح باشد. از این رو با حسین رویوران، کارشناس مسایل خاورمیانه گفت وگویی داشتیم که می خوانید:

رفت و آمدهای مقامات عراقی و اقلیم کردستان به ایران منجر به انتشار نگرانی هایی از جدی شدن شایعه تجزیه عراق شده است. موضوعی که ایران همواره مخالف آن بوده و خواستار وحدت ملی بوده است. دلایل انتشار چنین اخباری چیست؟

نکته اول آنکه موضوع استقلال کردستان همواره از سوی حزب دموکرات به رهبری مسعود بارزانی مطرح می شود. در حالی که چنین موضوعی از سوی آقای طالبانی بیان نمی شود. بنابراین در مساله کردها باید به این نکته دقیق نگریست. نکته دوم اینکه، چون مجموعه طالبانی با مساله وحدت عراق سر و کار دارد و بر آن تاکید می کند، از این رو انتخاب رییس جمهور نیز از این طیف صورت می گیرد. یعنی هم آقای جلال طالبانی و هم آقای فواد معصوم از اتحاد میهنی برگزیده شدند نه از حزب دموکرات. نکته سوم، در خصوص فدرالی شدن کرکوک است. استاندار کرکوک که خود از مجموعه طالبانی است، به ویژگی های خاص این منطقه _ وجود اعراب، ترکمن ها، ترک ها و کرد ها _ اشاره کرده و گفته است یا باید این منطقه با دولت مرکزی باشد یا اگر قرار بر فدرالی شدن است، باید حقوق اقلیت ها ضایع نشود. این در حالی است که مجموعه مسعود بارزانی به دنبال زمینه سازی برای پیوستن کرکوک به کردستان است، حال با فشار یا برگزاری رفراندوم. زیرا کرکوک مقدمه برپایی کردستان مستفل خواهد بود. با پیوستن کرکوک، کردستان به لحاظ اقتصادی خودکفا می شود. در حال حاضر درون کردها چنین مساله ای وجود دارد. ایران نیز با ارتباطی که با مجموعه طالبانی و اتحادیه میهنی دارد، سعی می کند گروه وحدت طلب را تقویت کند زیرا تجزیه عراق به نفع هیچ کسی نمی تواند باشد.

گفته می شود آن چه در میان سیاسیون عراقی مطرح می شود این است که عراق از ابتدا با مساله تجزیه روانی مواجه بوده و اینک زمینه های آن عینیت یافته است. تا چه میزان این موضوع بر مساله تجزیه عراق اثرگذار است؟

هیچ کشور و جامعه ای وجود ندارد که یکدست و کامل باشد. جامعه ایران هم یکدست نیست اما شکاف ها فعال نیست. این نیز به دلیل نوع رفتاری است که نظام از خود بروز می دهد و سعی می کند شکاف ها را تحریک نکند.  این مساله در همه کشورهای دنیا وجود دارد. عراق هم یکی از همین کشورهاست. اما متاسفانه رژیم سابق عراق با کشتار شیعیان و کردها عملا شکاف مذهبی و همچنین شکاف قومی میان اعراب و کردها را فعال کرد. آنچه در عراق روی داد، نتیجه ساختار نیست، نتیجه رفتار صدام حسین است. به همین دلیل تصور می کنم آنچه دولت فعلی عراق انجام می دهد، یعنی اعطای فدرالیسم به کردها، زمینه سازی مردم سالاری و اطمینان دهی به شیعیان، سعی در پر کردن شکاف ها دارد. پر کردن شکاف هنری است که حاکمیت باید انجام دهد تا گرایش های تجزیه طلبانه از بین برود.

گام هایی که باید برای پیشگیری از مساله تجزیه عراق برداشته شود چیست؟ برای مثال آیا مساله فدرالیسم در عراق می تواند راهگشا باشد؟

پر کردن شکاف مهمترین عنصر فعلی در عراق برای عبور از مرحله بی اعتمادی بین اقلیت هاست. به طور حتم باید نقش کردها، اهل تسنن و شیعیان در ساختار سیاسی افزایش یابد. در حال حاضر در کشورهای اروپایی دو قومیتی، سه قومیتی و حتی مانند سوئیس چند قومیتی وجود دارد اما هیچگاه گرایش های تجزیه طلبانه مطرح نیست. این نیز به دلیل موضوعاتی مانند عدالت اجتماعی، عدم برخوردهای حذفی و مسایلی از این قبیل است. فدرالیسم نیز یک مکانیزم بوده و کاملا درست است و می تواند تا حدود زیادی کمک کند. اما فدرالیسم در شرایط توسعه سیاسی باید صورت گیرد. در شرایط عدم توسعه سیاسی، فدرالیسم منجر به تجزیه می شود. اکنون که به کردها اختیارات فدرال داده شده، به سمت ارتش مستقل حرکت می کنند که این مساله با فدرالیسم همسان نیست. معمولا در فدرالیسم، ارتش، سیاست خارجی و سیاست اقتصادی متمرکز است. اینها جزو اختیارات مراکز فدرالی نیست. کردستان عراق خواهان نفت است که به صورت مستقل تولید و صادر کند. بنابراین فدرالیسم اکنون راه حل مناسبی برای توسعه سیاسی در عراق نیست.

انتشار اولیه: سه شنبه 22 اردیبهشت 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 27 اردیبهشت 1394