روایت خروشچف از کیش شخصیت استالین

بیستمین کنگرۀ حزب کمونیست اتحاد شوروی، مابین 14 تا 25 فوریۀ 1956 حدود سه سال و نیم پس از مرگ جوزف استالین برگزار شد. در این کنگره، نیکیتا خروشچف دست به افشاگری در مورد استالین زد و شدیداً به کیش شخصیتی که حول او شکل گرفته بود تاخت.

به گزارش فرادید، این سخنرانی، یکی از مهمترین سخنرانی های قرن بیستم است که آن را در زیر می خوانید:

رفقا! در گزارش کمیتۀ مرکزی حزب در کنگرۀ بیستم و در چند سخنرانی که توسط نماینده ها در کنگره انجام شد، حرفهای زیادی راجع به کیش شخصیت یک فرد زده شد. بعد از مرگ استالین، کمیتۀ مرکزی شروع به توضیح این موضوع کرد که بالابردن یک فرد، تبدیل او به ابرمردی که صاحب خصیصه های ماورای طبیعی خداگونه است، با روح مارکسیسم – لنینیسم غریبه است. چنین مردی چنان تصویر می شود که همه چیز را می داند، همه چیز را می بیند، به جای همه فکر می کند، هر کاری می تواند بکند، و در کردار معصوم است.
 
چنین باوری نسبت به یک مرد، و به خصوص نسبت به استالین، سالها در میان ما ترویج داده شده است. هدف از این گزارش، ارزیابی مو به موی زندگی و فعالیت استالین نیست. از محاسن استالین، در زمان حیاتش به قدر کافی در کتابها، کتابچه ها و گزارشها گفته اند. نقش استالین در انقلاب سوسیالیستی، جنگ داخلی و ساختن سوسیالیسم را همۀ جهانیان می دانند.
 
در حال حاضر، مسئلۀ ما این است که کیش شخصیت استالین چگونه نمو یافت، کیش شخصیتی که منشا انحرافهای بسیار جدی از اصول حزب، دموکراسی حزب و مشروعیت انقلابی شده است. کمیتۀ مرکزی عمیقاً لازم می داند که موارد مربوط به این موضوع را در پیشگاه کنگرۀ بیستم ارائه دهد.
 
همه از فروتنی بسیار معمار انقلاب، ولادیمیر ایلیچ لنین، مطلعند. لنین همواره بر نقش مردم به عنوان خالقان تاریخ تاکید داشت. لنین بدون مماشات با هر نمودی از کیش شخصیت فردی مقابله می کرد. لنین هرگز نظراتش را با زور غالب نمی کرد. او سعی می کرد اقناع کند. او با حوصله نظراتش را برای دیگران توضیح می داد.
 
لنین آن خصوصیات منفی در شخصیت استالین را که بعدها به پیامدهای وخیمی دامن زدند، تشخصیص داده بود. لنین که از سرنوشت آیندۀ ملت شوروی نگران بود، اشاره کرده بود که لازم است استالین از جایگاه دبیر کلی حزب برداشته شود، چون که استالین رفتار مناسبی با رفقایش نداشت.
 
ولادیمیر ایلیچ در سال 1922 نوشت: "پس از در اختیار گرفتن مقام دبیر کلی، رفیق استالین قدرت بی اندازه ای را در دستان خود گرفته، و من مطمئن نیستم که او همواره بتواند از این قدرت با مراقبت کافی استفاده کند."
 
ولادیمیر ایلیچ گفت: "من پیشنهاد می کنم که رفقا در پی روشی برای حذف استالین از این مقام باشند و مرد دیگری را برای این مقام انتخاب کنند، مردی که، در درجۀ اول، در یک ویژگی با استالین متفاوت باشد، یعنی، مداراگرتر، وفادارتر و مهربانتر باشد."
 

 رفقا! کنگرۀ حزب باید با اسناد جدیدی که شخصیت استالین را نشان می دهد آَشنا شود. در مارس 1923، لنین این نامه ای را که می خوانم به استالین فرستاد: "رفیق استالین عزیز! تو به خود اجازه دادی که به طرزی وقیحانه همسر من را پای تلفن بخوانی و او را بی ادبانه سرزنش کنی. با وجود اینکه او به تو گفته که می پذیرد آنچه را گفتی فراموش کند، من قصد ندارم که به این راحتی موضوع را فراموش کنم." رفقا! من نظری در مورد این اسناد نمی دهم. این اسناد خودشان به خوبی حرفشان را می زنند.
 
همانطور که وقایع بعدی نشان داد، نگرانی لنین موجه بود. استالین که به هیچ وجه تعاون در رهبر و کار را تحمل نمی کرد، از راه اقناع عمل نمی کرد، بلکه مفاهیم خودش را تحمیل می کرد و خواهان فرمانبری مطلق در برابر نظرات خود بود. استالین مبدع مفهوم "دشمن مردم" بود.

این اصطلاح خود به خود نیاز به اثبات خطاهای ایدئولوژیک یک فرد را از میان برمی داشت. این اصطلاح استفاده از ظالمانه ترین سرکوبها را، علیه هر کسی که تنها ظن آن می رفت که قصدی خصمانه داشته باشد، علیه کسانی که شهرت بدی داشتند، ممکن می کرد.
 
در کل، تنها مدرک جرمی که در واقع استفاده می شد "اعتراف" خود متهم بود. "اعترافات" از طریق فشارهای جسمی گرفته می شدند. افراد بی گناه – که در گذشته از خط حزب دفاع می کردند – قربانی شدند. دستگیری های انبوه و اخراج هزاران نفر از کشور، اعدام بدون محاکمه و بدون تحقیقات معمول، شرایطی از احساس ناامنی، ترس و حتی ناامیدی را رقم زد.
 
ولادیمیر ایلیچ خواستار برخورد بدون مماشات با دشمنان انقلاب بود. لنین از چنین روشهایی استفاده می کرد، اما فقط در مقابل دشمنان حقیقی طبقۀ کارگر و نه کسانی که سهواً خطایی ازشان سر زده بود. در مقابل، استالین، زمانی از روشهای تندروانه و سرکوب توده ها استفاده می کرد که انقلاب پیروز شده بود. در طول حیات لنین، کنگره های حزب به طور منظم برگزار می شد.

لنین عمیقاً لازم می دانست که حزب به تفصیل در مورد سوالاتی که پیرامون تکوین دولت وجود دارد، بحث کند. پس از مرگ لنین، استالین اصل رهبری جمعی حزب را لگدمال کرد. از 139 عضو و کاندیدایی که در هفدهمین کنگره انتخاب شدند، 98 نفر، یعنی هفتاد درصدشان، دستگیر و تیرباران شدند.

قابل باور نیست که چنان کنگره ای، کمیتۀ مرکزی ای انتخاب کند که بعداً مشخص شود اکثرشان دشمن حزب بوده اند. آن نماینده ها در تشکیل کشور سوسیالیستی ما مشارکت فعال داشته اند؛ بسیاری از آنها در طول سالیان پیش از انقلاب رنج کشیده و مبارزه کرده بودند؛ آنها با شجاعت با دشمنانشان جنگیده بودند و بارها با کمال آرامش با مرگ چشم در چشم شده بودند.
 
چگونه می شود باور کرد که این افراد به جبهۀ دشمنان سوسیالیسم پیوسته بودند؟ این نتیجۀ سوءاستفادۀ استالین از قدرت بود. در عصر یکم دسامبر 1934، به دستور استالین، دبیر هیئت رییسه بخشنامه ای که می خوانم را امضا کرد: "1. ماموران تحقیقات ملزم هستند که در پروندۀ کسانی که به ترور متهم شده اند، تسریع کنند؛ 2. ارگان های قضایی نمی بایست به منظور تجدید نظر در حکم متهم، اجرای حکم اعدام را به تاخیر بیاندازند؛ 3. ارگان های کمیساریای امور داخلی ملزم هستند که احکام مرگ را بلافاصله پس از صدور اجرا کنند." این بخشنامه مبنای موارد بی حد و حصری از توحش شد. هر نوع امکان بررسی مجدد پرونده از متهمان سلب شده بود، حتی وقتی که در پیشگاه دادگاه می گفتند که "اعترافات" به زور از ایشان گرفته شده است.
 
لنین به ما آموخت که بکارگیری خشونت انقلابی در مقابل مقاومت طبقات استثمارگر لازم است، و این مربوط به زمانی بود که طبقات استثمارگر وجود داشتند و قدرتمند بودند. به محض اینکه شرایط سیاسی کشور بهبود یافت، وقتی که در ژانویۀ 1920 ارتش سرخ روستوف را گرفت، لنین دستور داد تا ترور انبوه متوقف شود و مجازات مرگ برچیده شود. استالین از این دستورالعمل ها تخطی کرد. در زمان او ترور متوجه باقیمانده های طبقات استثمارگرِ شکست خورده نبود، بلکه علیه کارگران صادقِ حزب بکار برده شد؛ به آنها اتهامات دروغین، افترا آمیز و مضحک بسته شد. سرکوب گسترده به گسترش شک ناسالم دامن زد و بی اعتمادی را میان کمونیست ها رقم زد.
 
استالین مردی بود که به هیچکس اعتماد نداشت، و به شکلی بیمارگونه شکاک بود. او می توانست در چهرۀ یک مرد نگاه کند و بگوید: "چرا چشم هایت امروز اینقدر حیله گر هستند؟" یا "چرا اینقدر امروز صورتت را برمی گردانی و از نگاه مستقیم توی چشم من فرار می کنی؟" شکاکیت بیمارگونه در او یک بی اعتمادی کلی ایجاد کرده بود. او همه جا و در همه چیز "دشمن ها"، "دوروها" و "جاسوس ها" را می دید.

استالین در 20 ژانویۀ 1939، یک تلگراف رمزی به دبیران کل کمیته در استان ها و مناطق فرستاده بود. در آن تلگراف آمده است که: "همه می دانند که همۀ سرویس های اطلاعاتی بورژوا روشهای تاثیرگذاری جسمی را در قبال نمایندگان پرولتاریای سوسیالیستی به کار می بندند. این سوال پیش می آید که سرویس اطلاعاتی سوسیالیستی چرا باید در قبال مزدوران جانی بورژوازی رفتاری انسانه تر داشته باشند. کمیتۀ مرکزی استفاده از فشار جسمی را علیه دشمنان شناخته شدۀ مردم واجب می داند." بدین ترتیب، استالین بی پرواترین تخطی را نسبت به مشروعیت سوسیالیستی با شکنجه و سرکوب رقم زد.
 

انباشت قدرت در دستان یک نفر، استالین، منجر به عواقب جدی در زمان جنگ میهن پرستانۀ بزرگ شد. وقتی به خیلی از رمان ها، فیلم ها و تحقیقات تاریخی-علمی خودمان نگاه می کنیم، نقش استالین در جنگ میهن پرستانه به شکلی غیرقابل باور تصویر شده است: استالین همه چیز را پیش بینی کرده بود. پیروزی حماسی ما جوری جلوه داده شده که گویی، به کلی مدیون نبوغ استراتژیک استالین بوده است. شواهد این ادعا کجاست؟ استالین این فرضیه را ارایه داد ملت ما مورد حملۀ "غیرمنتظرۀ" آلمانها قرار گرفت. اما، رفقا، این مورد یک دروغ محض است. به محض اینکه هیتلر به قدرت رسید، نابودی کمونیسم را وظیفۀ خود دانست. فاشیست ها این موضوع را علناً می گفتند. آنها نقشه هایشان را پنهان نکردند.
 
با وجود هشدارهای موکد، گام های لازم برای آمادگی برداشته نشد. ما با تلفات بسیاری هزینۀ این عدم آمادگی را دادیم- تا اینکه ژنرال های ما موفق به تغییر شرایط شدند. استالین سعی کرد این تصور را تلقین کند که پیروزی هایی که ملت شوروی به دست آورده بود، همه در نتیجۀ شجاعت، جسارت و نبوغ استالین بوده و نه هیچ کس دیگری. بگذارید از فیلمهای جنگی مان بگویم. فیلم "سقوط برلین" را به یاد آورید. آنجا فقط استالین عمل می کند. او دستورات را در سالنی که در آن صندلی های خالی زیادی هست، صادر می کند. و فرماندهی نظامی کجاست؟ پولیتبرو کجاست؟ دولت کجاست؟ آنها چه می کنند و مشغول چه کاری هستند؟ هیچ چیز راجع به آنها در فیلم نیست.
 
استالین به جای همه عمل می کند و به هیچکس اعتماد ندارد. او از هیچکس مشورت نمی گیرد. همه چیز به مردم در پرتو این نور کاذب نشان داده میشود. چرا؟ برای اینکه استالین را هالۀ شکوه در برگیرد- برخلاف حقیقت تاریخی. نه استالین، بلکه کلیت حزب، دولت شوروی، ارتش قهرمانمان، رهبران با استعداد و سربازان شجاعش، همۀ ملت شوروی – اینها کسانی هستند که پیروزی را در جنگ میهن پرستانۀ بزرگ به ارمغان آوردند. کارهای شکوهمند و قهرمانانۀ صدها میلیون نفر از شرق و غرب در طول مبارزه با خطر تفوق فاشیسم که در برابر چشمان ما رخ دادند، برای قرنها، برای هزاره ها در حافظۀ بشریتِ سپاسگزار، باقی خواهند ماند.
 
رفقا! کیش شخصیت فردی به چنین اندازۀ غول آسایی رسید، بیشتر به این خاطر که استالین خودش از تجلیل شخصیتش حمایت می کرد. چاپ 1948 از بیوگرافی کوتاه او، که سراپا چاپلوسی مفتضحانه است، را خودش شخصاً ویرایش و تایید کرده است. او جاهایی را که فکر می کرد ستایش خدماتش به قدر کافی نبوده را خط می کشید.

اینجا چند مثال نزد من است که این کار استالین را نمایان می کند و به دست خط خود استالین است: "قوۀ هدایت حزب و کشور رفیق استالین بود." این را خود استالین نوشته! سپس اضافه می کند: "اگرچه او وظایف خود را به عنوان رهبر مردم با مهارتی تمام و کمال انجام داد، ما استالین هرگز اجازه نداد که ذره ای غرور، فریب یا خودستایی وارد کارهایش شود." کجا و کی یک رهبر اینگونه خود را ستایش کرده است؟
 
رفقا! کیش شخصیت مسبب تخلف آشکار از دموکراسی حزبی، مدیریت عقیم، انواع انحرفات، لاپوشانی کمبودها، و وارونه جلوه دادن واقعیات بود. ملت ما در آن دوران، چاپلوسان و متخصصان خوش بینی کاذب و فریبِ بسیاری را تحویل دنیا داده است.
 
بعضی از رفقا ممکن است از ما بپرسند: اعضای پولیتبرو کجا بودند؟ چرا آنها خودشان به موقع در مقابل کیش شخصیت فردی نایستادند؟ و چرا الان این کار انجام می شود؟ اول از همه، اعضای پولیتبرو در زمان های مختلف، نگاه های مختلفی نسبت به این مسائل داشتند. در ابتدا، بسیاری فعالانه از استالین پشتیبانی می کردند، چرا که یکی از قویترین مارکسیست ها بود و منطق او، قدرت او، و ارادۀ او تاثیر بزرگی بر کار حزب داشت.

پس از مرگ لنین، و به خصوص در سالهای اول، استالین فعالانه برای لنینیسم، در مقابل دشمنان تئوری لنینی و کسانی که منحرف می شدند، می جنگید. در آن زمان، حزب باید با کسانی که سعی می کردند کشور را از مسیر صحیح لنینی خارج کنند، مبارزه می کرد. حزب باید با تروتسکی چی ها، زینوویت چی هاریال و راستی ها و بورژواهای ناسیونالیست مبارزه می کرد. این مبارزه غیرقابل اجتناب بود. بعدتر، اما استالین شروع به مبارزه با مردم صادق شوروی کرد. تلاش برای مخالفت با اتهامها و محاکمات بی پایه، به سرکوب مخالف منجر می شد.
 
رفقا! برای آنکه خطاهای گذشته را تکرار نکنیم، کمیتۀ مرکزی مخالفت قطعی خود را با کیش شخصیت فردی اعلام داشته است. ما معتقدیم که استالین بیش از حد ستایش شده بود. با این وجود، استالین بی شک در گذشته خدمات بزرگی برای حزب، طبقۀ کارگر و جنبش بین المللی کارگران انجام داده است. رفقا! لنین به دفعات بر این موضوع که فروتنی بخش ذاتی روحیۀ یک بلشویک حقیقی است، تاکید کرده بود. لنین خودش تجلی شکوهمندترین فروتنی ها بود. ما نمی توانیم مدعی شویم که از همه لحاظ از این الگوی لنینی پیروی کرده ایم.

ما باید این خطا را تصحیح کنیم. اما این کار باید با آرامش انجام شود. ما نباید اجازه دهیم که این موضوع به خارج از حزب درز کند، به خصوص نباید به رسانه ها وارد شود. به همین خاطر است که این مسئله را در جلسۀ غیرعلنی کنگره بررسی می کنیم. ما نباید مهمات به زاغۀ دشمن بریزیم؛ ما نباید لباس چرکی خود را در مقابل چشمان آنها بشوییم.
 
رفقا! ما باید یک بار برای همیشه کیش شخصیت فردی را برچینیم. ما باید دیدگاه های مربوط به کیش شخصیت را در تاریخ، فلسفه و علوم تصحیح کنیم، و به صورت سیستماتیک کاری که توسط کمیتۀ مرکزی حزب انجام شده را ادامه دهیم؛ کاری که شاخصۀ آن رهبری جمعی و انتقاد از خود است.
 
رفقا! کنگرۀ بیستم حزب کمونیست اتحاد شوروی، با قدرتی جدید، اتحاد ناگسستنی حزب ما، انسجام آن حول کنگرۀ مرکزی، و ارادۀ مصممش برای به انجام رساندن وظیفۀ ساخت کمونیسم را نمایان کرده است. و این حقیقت که ما مشکلات اساسی فائق آمدن بر کیش شخصیت یک فرد را بیان کردیم، گواهی بر استحکام عظیم اخلاقی و سیاسی حزب ماست. ما اطمینان محض داریم که حزب ما به مدد قطعنامه های تاریخی کنگرۀ بیستم، مردم شوروی را در مسیر لنین به موفقیت های جدید و پیروزی های جدیدی رهنمون خواهد شد. زنده باد پرچم ظفرمند حزب ما- لنینیسم!