هدف جدید داعش

نویسنده: جفری هاوارد

دیپلماسی ایرانی: دولت اسلامی عراق و شام اکنون دیگر مشکل بزرگ عراق و سوریه نیست. در چندین ماه گذشته داعش و یا گروه های وابسته آن به داخل مرزهای لیبی نفوذ کردند. در عین حال، لیبی در شرایط کنونی به شدت آسیب پذیر است و در حقیقت، خلاء ایجاد شده در پی تشدید بحران سیاسی و فروپاشی نهادهای دولتی در لیبی، محیط و شرایطی قابل توجه برای گروه های تروریستی همچون داعش محسوب می شود. از سوی دیگر، داعش با تلاش برای نفوذ در لیبی به دنبال دسترسی به درآمدهای حاصله از شبکه های قاچاق خواهد بود که هر کالایی از نفت خام گرفته تا خودروهای دزدی، کالاهای ممنوعه و اسلحه در آنها معامله می شود.

در چنین شرایطی، چندان تعجب آور نیست که شبه نظامیان در لیبی در اواخر سال 2014 استان درنه واقع در منطقه بی قانون واقع در شمال شرقی کشور را استان داعش نامیدند. ابوبکر البغدادی سرکرده داعش از این مسئله به شدت استقبال کرد و فردی را به عنوان امیر و برای فرماندهی عملیات به منطقه اعزام کرد. وی همچنین ادعا کرد داعش در سه استان دیگر در لیبی نفوذ کرده است: استان برقه در شرق، طرابلس در غرب و فذان در جنوب. اخیرا گروه هایی که ادعا می کنند با داعش مرتبط هستند مسئولیت حملات متعددی از جمله حملات در طرابلس، سرت و دیگر مناطق را بر عهده گرفتند و برخی مناطق را در شهرهایی همچون سرت اشغال کردند. به علاوه در اوایل ماه فوریه یک گروه متحد داعش سر 21 مسیحی مصری را در لیبی برید.

با وجود این ادعاها، هنوز نمی توان میزان نفوذ داعش را در لیبی به طور دقیق مشخص کرد. گروه های شبه نظامی زیادی در لیبی فعالیت می کنند و عمده حملات خشونت آمیز در این کشور توسط گروه های داخلی، از جمله اقلیت های قومی و قبایلی و اعضای نیروهای امنیتی و گروه های شبه نظامی صورت می گیرد. از عوامل اصلی این درگیری ها و خصومت های قومی و قبیله ای اقدامات معمر قذافی در ایجاد دشمنی میان گروه های گوناگون بود و جنگ و جدال های پس از سرکوبی قذافی برای کسب قدرت در کشور به این دشمنی ها افزود.

در واقعیت امر، ناآرامی ها و تحولات پس از انقلاب در لیبی بیش از حملات هوایی (آمریکا) از پیشروی های داعش جلوگیری می کند. در لیبی چندین جبهه مختلف با گروه های مسلح و ساختارهای سیاسی مختص به خود برای دستیابی به قدرت با یکدیگر رقابت می کنند. میزان وابستگی های این گروه ها به دو نهاد دولتی موجود در لیبی متفاوت است و هر یک از این گروه ها خواسته ها و انتظارات خاص خود را دارند و سابقه دشمنی آنها با یکدیگر به چندین دهه پیش باز می گردد. با این وجود، در میان این گروه انگیزه های جدایی طلبی به اندازه تنش های موجود در عراق و سوریه نیست (بیش از 95 درصد از جمعیت لیبی اهل تسنن هستند). از سوی دیگر، مهره های سیاسی داخلی در لیبی در مقایسه با سیاستمداران سوریه و عراق قدرت بیشتری داند و احتمالا به داعش فرصت نخواهند داد از اختلافات موجود در کشور برای ایجاد مقر جدیدی برای خود در لیبی استفاده کند.

برای داعش یافتن راه در هزارتوی رقابت های داخلی، قومی، قبیله ای، ایدئولوژیکی و سیاسی در لیبی به شدت دشوار خواهد بود. مهمتر اینکه بیشتر رقابت کنندگان بر سر قدرت در لیبی، به فکر منافع شخصی خود هستند و از این رو پیشروی داعش در کشور را تهدیدی برای برنامه های سیاسی و اقتصادی خود می دانند. گروه های مسلح داخلی در لیبی پیشتر درگیری ها را برای تحت کنترل درآوردن شبکه های پر درآمد قاچاق و تسلط بر منطقه آغاز کرده اند و تلاش های داعش برای سوء استفاده از شرایط و پیشری در منطقه نتیجه خوشایندی برای این گروه نداشته است. در شرایط کنونی، گروه های مسلح داخلی احتمالا توان مقابله با تلاش های داعش را خواهند داشت. به علاوه، حضور بیشتر داعش در لیبی، این گروه را به دشمن مشترک گروه های مسلح داخلی تبدیل خواهد کرد و احتمالا تا زمان وجود تهدید داعش، این گروه ها در جبهه ای مشترک مبارزه خواهند کرد.

حتی اگر داعش بتواند بخشی از زیرساخت های نفتی و گازی لیبی را اشغال کند، برای کسب درآمد از این منابع با مشکل مواجه خواهد شد: تولیدات نفت لیبی از سطح توانایی صادراتی این کشور که حدود یک میلیون و 600 هزار بشکه در روز به 350 هزار بشکه در روز کاهش یافته است. از سوی دیگر ذخایر هیدروکربن لیبی به طور عمده در مناطق غیر قابل دسترس واقع شده است و تاسیسات و پالایشگاه های این کشور نیز به شدت از سواحل دور هستند. با این تفاصیل داعش می بایست برای کسب درآمد، میدان های نفتی، خط لوله ها و پایانه های صادراتی را در لیبی تحت کنترل درآورد که اقدامی به شدت دشوار محسوب می شود.

قدرت داعش در لیبی تا کنون مورد آزمایش قرار نگرفته و نفوذ این گروه در این کشور چندان چشمگیر نبوده است؛ تنها برخی شبه نظامیان سعی کردند از نام و نشان این گروه برای جلب توجه بیشتر استفاده کنند. در حقیقت داعش بیشتر در تمرکز بر شبه نظامیان فعال در مناطقی با پیشینه دیدگاه های افراطی همچون سرت، درنه و بنغازی موفق بوده است؛ اما حفظ این موفقیت برای داعش دشوار خواهد بود. این گروه از حمایت چندانی در لیبی برخوردار نیست و تلاش برای جذب مزدوران با توجه به جمعیت اندک لیبی، نبود اختلاف جدی میان جمعیت شیعه و سنی کشور و واکنش های احتمالی علیه اقدامات ناهنجار داعش به شدت دشوار خواهد بود.

اما در عین حال لیبی به طور قابل توجهی در معرض خطر است. بحران سیاسی در این کشور به مرز انفجار رسیده و بالا رفتن سطح خشونت ها فضای بیشتری را برای فعالیت گروه های وابسته به داعش و سوء استفاده از خلاء سیاسی فراهم خواهد آورد. بحران سیاسی طولانی مدت در لیبی به ایجاد اختلاف شدید میان دو جبهه سیاسی اصلی در این کشور منجر شده است و طیف تندرو در هر دو گروه به دنبال اقدامات شدیدتر علیه طرف مقابل هستند. داعش تنها در میان طیف های تندرو می تواند افرادی را بیابد که آمادگی پیوستن به این گروه را داشته باشند؛ جنگجویان خارجی القاعده در مغرب اسلامی نیز ممکن است به نیروهای داعش بپیوندند.

با این حال نمی توان گفت داعش در لیبی پایگاهی قدرتمند برای خود دارد. اگرچه گروه های وابسته به داعش همچنان به حملات خود ادامه خواهند داد، اما این گروه برای افزایش نفوذ در لیبی و تبدیل این کشور به پایگاهی دیگر برای فعالیت های خود، با مشکلات بسیاری مواجه خواهد بود.

 منبع: فارن افرز / مترجم: طلا تسلیمی

انتشار اولیه: دوشنبه 11 اسفند 1393 / انتشار مجدد: دوشنبه 18 اسفند 1393