داد و ستد لازمه دستیابی به توافق هسته‌ای

دیپلماسی ایرانی: در اولین مرحله در آموزش ها در زمینه دیپلماسی هر فردی می آموزد که مذاکرات بین المللی از داد و ستد میان دو یا چند کشور تشکیل می شود، بدین ترتیب که یک طرف برای ترغیب طرف مقابل به انجام برخی خواسته هایش، از برخی منافع خود می گذرد (امتیازاتی به طرف مقابل می دهد). همچنین افراد می آموزند که این داد و ستدهای دوجانبه که به توافقنامه حافظ منافع هر دو طرف منجر می شود، ابزاری مهم برای هر کشور در پیشبرد منافع ملی است. در نمونه ای مشابه در امور داخلی هر کشوری، امکان شکایت از هر فردی به اندازه حق وی برای شکایت حائز اهمیت است؛ چرا که امکان پیشبرد منافع فردی را از طریق امتیاز قائل شدن و تعهدات قابل اجرا، فراهم می آورد.

با اینکه این مسئله یکی از مفاهیم اولیه در دیپلماسی است، اما ظاهرا آمریکایی ها در درک آن با مشکل مواجه هستند. به نظر می رسد عدم تقارن خارج از استاندارد یک جانبه بر بیشتر مناظرات در این کشور در مورد دیپلماسی و مذاکرات بین المللی اثر منفی گذاشته است. به روند مذاکرات به عنوان یک داد و ستد دوجانبه دیده نمی شود و بیشتر انتظار می رود که طرف مقابل دهنده و آمریکا دریافت کننده (امتیازات) باشد. از این رو، بررسی مسائل مورد مذاکره با در نظر گرفتن «خطوط قرمز» از سوی آمریکا و چگونگی اعمال فشار برای وادار کردن طرف مقابل به پذیرش خواسته های آمریکا، صورت می گیرد. این دیدگاه در حقیقت تنها به نفع کسانی خواهد بود که به طور کلی خواستار دستیابی به توافق در زمینه مورد بررسی نیستند.

چنین الگوهایی در مناظرات آمریکایی ها در مورد مذاکرات هسته ای با ایران به وفور قابل مشاهده است. تقریبا همه مناظرات با موضوع دریافت امتیازات بیشتر از ایران صورت می گیرد، اینکه از چه طریقی می توان از ایران این امتیازات را دریافت کرد و آیا می توان از ایران انتظار چنین امتیازاتی را داشت یا خیر؟! اما از لزوم قائل شدن امتیاز از سوی آمریکا و شرکای این کشور در مذاکرات برای ایران تقریبا هیچ صحبتی نمی شود. حتی در میان آنهایی که قلبا خواستار دستیابی به توافق هستند این دیدگاه حاکم است که آمریکا توافقی «منطقی» را روی میز گذاشته و این ایران است که باید در مورد قبول این توافق تصمیم گیری کند.

اخیرا این اظهار نظر را به مراتب شنیده می شود که «همه چیز بستگی به این مسئله دارد که رهبر معظم ایران با توافق موافق باشد یا خیر». به طور قطع مشخص است که رهبر معظم ایران نیز با دستیابی به توافق موافق است، چرا که در غیر اینصورت با پیشرفت مذاکرات تا مرحله کنونی آن موافقت نمی کرد. اما مسائلی وجود دارد که رهبر معظم ایران و دیگر مقامات این کشور آمادگی پذیرش آن را دارند و این مسائل را در منافات با منافع ایران نمی بینند و مسائل دیگری نیز وجود دارد که مقامات ایرانی نخواهند پذیرفت. به طور قطع رهبر ایران عقیده ندارند که هر توافقی از عدم دستیابی به توافق بهتر است که البته این مسئله در جوامع آمریکایی نیز صادق است. وقتی آمریکایی ها هر توافقی را بهتر از عدم دستیابی به توافق نمی دانند باید به این درک برسند که ایران نیز دیدگاهی مشابه به مسئله دارد.

مسئله دیگر در مناظرات در آمریکا (در انتقاد از باراک اوباما) این است که طبق شرایط سیاسی، رفتار رئیس جمهور آمریکا نباید نشان دهنده تمایل بیشتر وی به دستیابی به توافق در مقایسه با ایران باشد. اما چنین مقایسه ای در میان کشورها به کلی نادرست است و حتی برای در نظر گرفتن چنین قیاسی، باید ابتدا این مسئله را بررسی کرد که توافقنامه چه منافع اقتصادی، سیاسی و نظامی برای آمریکا می تواند داشته باشد.

از ایرانی ها خواسته شده برنامه هسته ای خود را به شدت محدود و با نظارت شدید بر برنامه هسته ای خود موافقت کنند و این در حالی است که چنین درخواست هایی تا کنون از هیچ کشوری مطرح نشده است. این درخواست ها در مقابل تسهیل نسبی تحریم های اقتصادی اعمال شده علیه ایران مطرح شد و این در حالی است که هیچ یک از کشورهای عضو ان پی تی تا کنون هدف چنین تحریم های شدیدی قرار نگرفته اند. آمریکا و شرکای این کشور در توافق اولیه هسته ای با ایران که هنوز دارای اعتبار است موفق شدند طبق خواسته خود برنامه هسته ای ایران را محدود سازند و بر این برنامه نظارت داشته باشند تا اندازه ای که اگر ادامه اجرای توافق اولیه از نظر سیاسی ممکن بود، آمریکا به اهداف خود در جلوگیری از گسترش تسلیحات هسته ای دست می یافت. اما آنچه ایرانی ها در مقابل این امتیازات دریافت کردند، تسهیل نسبی تحریم های اعمالی بود. مخلص کلام اینکه ایران به طور قطع امتیازات زیادی در گفتگوها قائل شده است و اگر قرار باشد «تمایل» یکی از طرفین بر مبنای توافق اولیه به دستیابی به توافق مورد بررسی قرار گیرد، ایران شواهد بیشتری دال بر تمایل به حصول توافقنامه ارائه کرده است.

اما نباید توافقنامه را بر مبنای امتیازات دریافتی ارزیابی کرد. در حقیقت مسئله مهم بررسی شرایط پس از حصول توافقنامه و شرایط ناشی از عدم دستیابی به توافق است.

مسئله دیگر این است که توافقنامه ای خوب به حساب می آید که به دو طرف دلایل کافی برای بررسی آن را بدهد و نه اینکه یکی از طرفین از روی اجبار توافق را بپذیرد و به دنبال فرصتی برای نقض آن باشد.

صرف نظر از تلاش های کنگره برای بر هم زدن توافقنامه، دولت باراک اوباما می بایست برای حصول توافق نهایی با ایران امتیازات بیشتری را روی میز مذاکرات بگذارد. مسئله منطقی بودن یا نبودن پیشنهاد کنونی روی میز نیست. آمریکا نمی تواند انتظار داشته باشد که ایران همه اختلاف نظرهای موجود را بر طرف نماید. آنهایی که در واشنگتن طرفدار واقعی روند دیپلماتیک هستند باید لزوم انعطاف پذیری دولت در مذاکرات را درک و از آن دفاع کنند.

دولت اوباما و حامیانش می بایست در ابتدا دو مشکل عمده را در آمریکا بر طرف سازند. اولین مشکل مسئله تعیین مهلت برای توافق با ایران است، چرا که تعیین مهلت در هیچ حالتی مخاطرات ناشی از تبدیل شدن ایران به کشور مجهز به تسلیحات هسته ای را کاهش نمی دهد. حسن روحانی رئیس جمهور ایران یک ماه پیش در سخنرانی خود تصریح کردن آرمان های ایرانی به سانتریفوژ وابسته نیست. اکنون وقت آن رسیده که آمریکایی ها نیز به درک مشابه برسند.

مشکل دیگر نگرانی ها در مورد برخورد واشنگتن با تحریم های اعمال شده علیه ایران است؛ اگر واشنگتن طبق توافق تحریم ها علیه تهران را لغو نکند، این مسئله مغایر با ارزش های آمریکا خواهد بود. از سوی دیگر، برخی تحریم ها را تنها اهرم فشار علیه ایران می دانند که این کشور را به توافق بر سر محدود سازی برنامه هسته ای وادار کرده است. اما اگر تحریم ها به جای تسهیل دستیابی به توافق به سدی بر سر را حصول آن تبدیل شوند، آنگاه دیگر به ابزاری غیر قابل استفاده تبدیل شده اند و حتی می توان گفت خسارت های ناشی از آنها به ضرر آمریکا تمام خواهد شد.

اگر روند گفتگوهای دیپلماتیک با شکست مواجه شود، یک مرتبه دیگر رویکرد عدم تقارن وابسته به خطوط قرمز در زمینه مذاکرات بین المللی نتیجه ای مغایر با منافع آمریکا داشته است؛ اما باید گفت اتخاذ چنین رویکردی غیر ضروری و تاسف برانگیز است.

منبع: نشنال اینترست / مترجم: طلا تسلیمی

انتشار اولیه: سه شنبه 14 بهمن 1393 / انتشار مجدد: دوشنبه 20 بهمن 1393