نفوذ منطقه‌ای ایران نیازی به توانایی اتمی ندارد

نویسنده: راجر شاناهان*

دیپلماسی ایرانی: اندی نیکولیک در مقاله اخیر خود از نیاز به رسیدگی به تهدید ناشی از قابلیت های هسته ای ایران سخن گفت. وی در ماه اکتبر نوشت: «تهدید ایران مجهز به تسلیحات هسته ای به اندازه ای شدید خواهد بود که تهدید داعش از یاد ها خواهد رفت» و این هفته نیز یادآور شد: «در حالی که فاصله تهران و تل آویو را موشکی با برد ۱۶۰۰ کیلومتر می تواند به سادگی طی کند، تهدید ناشی از هسته ای شدن ایران بیش از پیش به توجه نیاز دارد. از این رو، فرصت برای واکنش به این مسئله کوتاه است.»

ممکن است لحن استفاده شده در نگارش این مطلب دراماتیک باشد، اما نمی توان گفت مقاله استدلالی منطقی از شرایط بوده است. مقابله با گسترش تسلیحات کشتار جمعی یک اصل است و ایران نیز نباید به تسلیحات هسته ای مجهز شود، چرا که چنین روندی دیگر کشور ها را نیز به تلاش برای کسب تسلیحات هسته ای ترغیب می کند. با این حال، نظرات اندی نیکولیک و دیگران در خصوص ایران هسته ای بیش از اندازه افراطی است؛ چرا که حتی اگر ایران به سلاح هسته ای مجهز شود، احتمال اینکه بخواهد از چنین سلاحی برای نفوذ بیشتر در منطقه و یا حمله به اسرائیل استفاده کند اندک است.

چنین برداشت هایی از ایران هسته ای چندان منطقی به نظر نمی رسد. اول اینکه داشتن تسلیحات هسته ای نفوذ هیچ کشوری را در میان کشورهای دیگر افزایش نمی دهد. پاکستان و هند به تسلیحات هسته ای مجهز شدند، اما نفوذ آن ها در منطقه نسبت به زمانی که چنین تسلیحاتی نداشتند بیشتر نشد. نفوذ در منطقه بیشتر از طریق سیاست های رسانه ای ایجاد می شود و ایران همواره می دانسته است از نظر قومی، زبانی و مذهبی در میان همسایگان عرب و ترک، بیگانه محسوب می شود. از این رو، برای افزایش نفوذ خود در منطقه به متحدان و نایبانش اتکا کرده است و این مسئله با تجهیز شدن به تسلیحات هسته ای تغییری نخواهد کرد.

مسئله دوم این است که افرادی همانند اندی در تحلیل های خود از ایران هسته ای به این باور رسیده اند که ایران در صورت دستیابی به سلاح هسته ای، از آن استفاده تهاجمی خواهد کرد؛ در صورتی که در واقعیت، سلاح هسته ای عموما به عنوان سلاحی دفاعی مورد استفاده قرار می گیرد. تهران اگر نگاهی به همسایگان شرقی خود بیاندازد می بیند سلاح هسته ای از جنگ میان هند و پاکستان جلوگیری کرده و از سوی دیگر، قابلیت هسته ای تل آویو که حتی به طور رسمی اعلام نشده، از حمله همسایگان به سرزمین اشغالی ممانعت کرده است. با این حال، قابلیت هسته ای تل آویو به درگیری ها در منطقه پایان نداد و نتوانست موفقیت نظامی تل آویو را در حمله به غزه و درگیری با لبنان تضمین کند.

مسئله این است که تهران به قابلیت هسته ای به مثابه سپری بی عیب و نقص می نگرد و نه شمشیری برّنده. با در نظر گرفتن حمله نیروهای انگلیس و شوروی به ایران در جنگ جهانی دوم و هشت سال جنگ تحمیلی با عراق که از سوی همسایگان عرب و برخی کشورهای غربی حمایت می شد، درک منطق تهران برای استفاده از سلاح هسته ای به عنوان سپری بی عیب و نقص، آسان می شود. مقامات ایران به دنبال محافظت از جمهوری اسلامی و تضمینی برای نجات از حملات خارجی هستند و سلاح هسته ای می تواند چنین تضمینی باشد.

برخی دیگر تصور می کنند ایران برای تسریع در ظهور حضرت مهدی (امام غائب) با استفاده از تسلیحات هسته ای جنگ به راه خواهد انداخت. اما هیچ استدلال منطقی برای این تصور وجود ندارد و از سوی دیگر، هیچ سند و مدرکی دال بر اعتقاد آیت الله سید علی خامنه ای رهبر معظم ایران (تصمیم گیرنده اصلی در پرونده هسته ای ایران) به چنین مسئله ای وجود ندارد.

تهران به طور قطع به دنبال افزایش نفوذ خود در منطقه است، چرا که این نفوذ جایگاه ایران را در نظام بین المللی تثبیت می سازد. اما قابلیت هسته ای چنین نفوذی را برای ایران در پی نخواهد داشت و تنها می تواند سپری در برابر تهدیدهای موجود باشد. در حقیقت، قدرت ملی ایران از طریق افزایش قابلیت های اقتصادی و توانایی های انسانی افزایش می یابد و از بسیاری جهات، این ها مسائلی هستند که بسیاری از همسایگان ایران را در منطقه خلیج فارس نگران می سازد.

* راجر شاناهان افسر پیشین ارتش بوده و در عملیات سازمان ملل در جنوب لبنان و سوریه شرکت کرده است. وی دارای مدرک فوق لیسانس در روابط بین الملل و مطالعات خاورمیانه از دانشکده امنیت ملی و مدرک دکتری در مطالعات اسلامی و عرب از دانشگاه سیدنی است.

منبع: نشنال اینترست / مترجم: طلا تسلیمی