آیا ترکیه راه تنفسی روسیه می‌شود؟

دیپلماسی ایرانی: ولادیمیر پوتین در شرایطی که به دلیل نظامی گری هایش در اوکراین با تشدید تحریم های غرب علیه روسیه از یک سو و کاهش بیش از 30 درصدی واحد پول ملی یعنی روبل، افزایش خروج سرمایه از روسیه و زیان یکصد میلیاردی ناشی از کاهش قیمت جهانی نفت، افزایش تورم و دیگر مشکلات برآمده از این اوضاع در سوی دیگر روبه روست، اخیرا با سفر به ترکیه با رجب طیب اردوغان همتای ترک خود مذاکرات تنگاتنگ، جدی، مهم و ضروری در زمینه های انرژی، تجارت و اقتصاد، اقدامات ضدتحریمی ترکیه به نفع روسیه، تحولات ایران، سوریه، عراق، فلسطین، بحران قره باغ و مسایل دو کشور با غرب به ویژه امریکا داشت، هرچند که نماد ظاهری این دیدار بیشتر ضد غربی نمایش داده شد، اما اردوغان پیشنهاد پوتین در مورد همکاری با روسیه برای نشاندن بشار اسد و مخالفانش در مسکو را قاطعانه رد کرد. این درحالی صورت گرفت که پوتین پیشنهاد استراتژیک و مهمی به اردوغان ارایه کرد. وی اعلام داشت که  روسیه به دلیل عدم استقبال و مخالفت غرب با خط لوله جنوبی انتقال گاز، آماده است گاز خود را ازطریق ترکیه به مقاصد اروپایی منتقل کند. چنین اقدامی درصورت تحقق، میدان مانور ترکیه را در منطقه و فرامنطقه در زمینه های انرژی و امنیت و گسترده تر و دست برتر را در قبال ایران و آذربایجان از آن ترکیه می سازد.

با وجود دستاوردهایی که ترکیه می تواند از روابط با روسیه نصیب خود سازد سوالاتی ازاین قبیل به ذهن متبادر می شود که :

1 - از نزدیکی دو کشور و سفر پوتین  به ترکیه کدام طرف برنده است؟

2 - آیا سفر پوتین بر روابط ترکیه با غرب تاثیر منفی خواهد داشت؟

3 - نزدیکی بیشتر ترکیه و روسیه به نفع کدام کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای است؟

تلاش های اردوغان- پوتین برای افزایش همکاری ها و نگاه ابزاری هر دو به یکدیگر در حالی صورت می گیرد که از یک سو ترکیه عضو ناتوست و از سوی دیگر برای عضویت در اتحادیه اروپا تلاش می کند. آیا ترکیه در این شرایط بر خلاف غرب که روسیه را تحریم و سطح روابط خود را کاهش داده است، واقعا قصد نزدیکی بیشتر با روسیه را دارد؟ اگر چنین است آیا ترکیه به اتحادیه اروپا پشت کرده است؟ آیا ترکیه با استفاده از کارت روسیه قصد تحریک غرب و امتیازگیری از آن را دارد؟ آیا این رویکرد برای ترکیه مشکل ساز نخواهد بود؟ آیا شانس ورود ترکیه  به اتحادیه اروپا به حداقل نمی رسد؟ آیا در حالی که اختلافات ترکیه با آمریکا درحال افزایش است، نزدیکی بیشتر ترکیه به روسیه، این اختلافات را تشدید نخواهد کرد؟

به نظر می رسد از سفر پوتین به ترکیه و تقویت روابط دو کشور در شرایطی که تحریم ها مشکلاتی برای روسیه ایجاد کرده است، بیشتر روسیه بهره مند خواهد شد. اگر ترکیه در همکاری با روسیه جدی باشد به یک راه تنفسی برای روسیه تبدیل خواهد شد، چراکه به نظر می رسد روسیه قصد دارد با جلب ترکیه به عنوان یک عضو ناتو به سوی خود در جبهه غرب شکاف ایجاد کند و پوتین برای نیل به این هدف تقلا می کند.

پاسخ به این سوال که ترکیه چه سودی ازاین نزدیکی خواهد برد، سخت است. هرچند که دستاوردهای ترکیه از سفر پوتین به این کشور شامل پایین آوردن 6 درصد و اندی از قیمت گاز روسیه برای ترکیه است و ازسوی دیگر ترکیه اینگونه دریافته که روسیه بازار بزرگی است و می تواند با فتح بازار این کشور و سرمایه گذاری در روسیه سود زیادی نصیب خود کند، اما با گذشت اندک زمانی روشن خواهد شد که برای توسعه روسیه، فناوری متوسط ترکیه کارایی ندارد، بلکه برای این منظور فناوری سطح بالای غرب لازم است و پس از جلب شرکت های غربی توسط روسیه، ترکیه توان رقابت با آنها را نخواهد داشت و نفوذ خود را تا حد زیادی از دست خواهد داد. از دیگر سو فناوری روسیه برای ترکیه کارآمد نخواهد بود و با وجود اینکه قراردادهایی در زمینه احداث نیروگاه هسته ای در خاک ترکیه توسط روسیه منعقد شده، اما با توجه به سابقه فعالیت های روسیه در ایران در این زمینه و عدم برخورداری از فناوری سطوح بالا در رابطه با نیروگاه هسته ای و وابستگی روسیه در همین زمینه به غرب، نمی توان چشم انداز امیدوار کننده ای را در این خصوص ترسیم کرد.

به نظر می رسد چنین رویکردی در سیاست خارجی ترکیه، این کشور را با چالش هایی مواجه خواهد کرد؛ به ویژه آنکه در شرایط کنونی روابط ترکیه با کشورهای عربی مساعد نیست، روابط با غرب هم می تواند رو به سردی بگراید. بنابراین اگر توسعه روابط ترکیه با روسیه، منجر به کاهش تاثیر تحریم های غرب علیه روسیه شود، زیان چنین روابطی برای ترکیه بیشتر از سود آن خواهد بود و با قرار دادن امکانات بیشتری در اختیار روسیه میدان مانور این کشوررا به ویژه در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی که ترکیه را رقیب خود می داند، گسترش خواهد داد و ترکیه با ایفای نقش خود، راه تنفسی برای روسیه خواهد گشود و بدین ترتیب موقعیت روسیه را تقویت خواهد کرد که می تواند در آینده زیان هایی برای ترکیه در منطقه به بار آورد. پوتین در رویکردهای به ظاهر ایجابی خود به نفع ترکیه، نگاه ابزاری و سلبی را مد نظر دارد و با وابسته کردن ترکیه به گاز روسیه و تجهیزات و سوخت نیروگاه هسته ای در آینده، می تواند امتیازات بیشتری از این کشور دریافت کند.

اینکه ترکیه بتواند در آینده در قبال تحولات قفقاز و آسیای مرکزی امتیازاتی از روسیه دریافت کند، محل تردید جدی است. به عنوان مثال آیا مسکو به این درخواست احتمالی ترکیه که مناقشه قره باغ را از طریق بازگشت همه اراضی اشغال شده از سوی ارمنستان از جمله قره باغ کوهستانی به نفع آذربایجان حل و فصل کند، پاسخ مثبت خواهد داد؟ اساسا بسیار بعید تا مرز غیرممکن است. اگر به گذشته برگردیم و به افت و خیزهای مواضع آنکارا دقت کنیم درخواهیم یافت که ترکیه به عنوان عضو ناتو و داشتن چند ده پایگاه نظامی این سازمان در خاک این کشور آنگونه که باید توان اعمال سیاست خارجی مستقل حتی اگر واقعا تمایل به چنین سیاستی داشته باشد را ندارد. در دوره حاضر جنگ در کوبانی شاید مثال خوبی باشد که نشان می دهد هرگاه فشار آمریکا و اروپا بر ترکیه  جدی تر شده، این کشور از مواضعش  عقب نشینی کرده  است؛ چراکه این فشار اروپا و ناتو بود که سبب شد ترکیه با پ.ک.ک به مذاکره بنشیند و راه را برای کمک به کوبانی بگشاید.

مثال دیگر در ارتباط با مدیترانه شرقی و درگیری با قبرس است. زمانی که قبرس با اکتشاف نفت در این بخش با اسرائیل قراردادهایی برای مدیریت اکتشاف و انحصار انرژی امضا کرد با اعتراض شدید ترکیه مواجه شد و حتی آنکارا تهدید کرد که لشکرکشی خواهد کرد، اما زمانی که آمریکا به ترکیه هشدار داد، آنکارا باز هم کوتاه آمد. از سوی دیگر میزان وابستگی های ترکیه در عرصه های  نظامی و تکنولوژیکی  به آمریکا آنچنان زیاد است که مانع از اعمال سیاست مستقل خارجی از سوی این کشور می شود. کم وکیف مناسبات ترکیه و فلسطین اشغالی هم از این حیث جای خود دارد.

انتشار اولیه: یکشنبه 23 آذر 1393 / انتشار مجدد: دوشنبه 1 دی 1393