آیا کاهش قیمت نفت دست ایران را در مذاکرات بسته است؟

نویسنده: جواد صالحی اصفهانی*

دیپلماسی ایرانی: کاهش قیمت نفت در بدترین زمان ممکن برای دولت حسن روحانی اتفاق افتاد. همان طور که روحانی در یک سخنرانی اش اشاره کرده است کاهش 30 درصدی قیمت نفت، توانایی دولت برای حفظ شتاب اقتصادی که سال گذشته آغاز کرد را به شدت محدود می کند و منجر به تضعیف موقعیت ایران در مذاکرات هسته ای خواهد شد. شرایط اقتصادی وخیم توسط منابع مختلفی از وال استریت ژورنال گرفته تا گاردین پیش بینی شده بود، آن ها به این موضوع اشاره کرده بودند که ایران نیازمند قیمت 140 دلار برای هر بشکه نفت است. با قیمتی حدوداً نصف مبلغ مورد نیاز آیا مقامات ایران به یک بحران عمیق اقتصادی فکر می کنند؟ آیا آنها مجبور به سازش در مذاکرات می شوند؟

پاسخ منفی است. کشورها برخلاف شرکت های نفتی یک قیمت مشخص ندارند و از طریق بودجه تعادلی و راه های مختلف دیگری می توانند کاهش قیمت نفت را تنظیم کنند. تنظیم کاهش درآمد صادرات، دردناک است اما ایران هم مانند بسیاری از کشورهای صادرکننده نفت پیش از این هم با چنین اتفاقی روبه رو شده است و راه های جدیدی برای مقابله با این کمبود در اختیار دارد. کاهش اخیر قیمت نفت منجر به بزرگنمایی درباره کاهش ارزش صادرات شده است. از آنجا که قیمت نفت براساس دلار آمریکا است و نرخ دلار در ماه های اخیر در برابر دیگر ارزها، حدود 10 درصد رشد داشته است، کاهش قدرت خرید نفت به نزدیک 20 درصد می رسد که کمتر از 30 درصد کاهش قیمت نفت است.

واقعیت این است که با وجود سقوط قیمت نفت، ارزش نسبی ریال در برابر دلار آمریکا ثابت باقی مانده است (در حالی که روبل 23 درصد از ارزشش را از دست داده است) این مسئله همچنین نشان می دهد که ایرانی ها در آینده ی نزدیک با فاجعه روبه رو نخواهند بود. با این وجود ایران در بودجه ی امسالش تنظیم قابل توجهی انجام داده و آن را در محدوده ی 2.5 تا 5 میلیارد دلار تنظیم کرده است که بستگی به قیمت نفت در ادامه ی سال مالی که 20 مارس 2015 به اتمام می رسد، دارد. (در اکثر اوقات امسال، ایران نفتش را بالای 100 دلار فروخته است.)

این کاهش 6 تا 12 درصدی در درآمدهای پیش بینی شده موجب از دست رفتن 74 میلیارد دلار در سال جاری می شود. روحانی احتمالاً برای عمل به وعده اش مبنی بر عدم استقراض از بانک مرکزی، به منظور کاهش هزینه ها، به جای روی آوردن به اقدامات تورم زا، از هزینه های پروژه های عمومی ناتمام خواهد کاست. داستان برای بودجه ی سال آینده (2015 و 2016) که هم اکنون در حال آماده شدن است، متفاوت خواهد بود.

دولت با دو منبع ابهام برانگیز روبه رو است. یکی از آنها به زودی حل می شود، یعنی مذاکرات با گروه 1+5 که در وین و برای رسیدن به توافق جامع تا مهلت 24 نوامبر در حال برگزاری است. دیگری عدم قطعیت درباره آینده ی قیمت نفت است که تا چند ماه آینده نامشخص است. در گذشته، اوپک ثابت کرده است که در بازار ضعیف، توانایی جلوگیری از سقوط قیمت نفت را ندارد، پس نشست نوامبر اوپک هیچ چیزی را حل نمی کند.

آینده ی تحریم های ایران در زمان کنونی، مشخص نیست اما به زودی مشخص خواهد شد. اگر توافق این هفته یا هفته های بعد به دست بیاید، قیمت های پایین تر نفت هم به امید ایران برای بهبود کامل اقتصادی اش آسیب نمی زند. در آن صورت دارایی های بلوکه شده ایران آزاد می شوند و مهمتر از همه ایران قادر خواهد بود صادرات نفت خود را به بیش از یک میلیون بشکه در روز برساند که این مسئله می تواند با کاهش قیمت نفت مقابله کند.

اگر مذاکرات شکست بخورد و قیمت نفت همچنان کاهش یابد، بدترین سناریو اتفاق می افتد. در این سناریو سه گزینه پیش روی دولت برای متعادل کردن بودجه اش وجود دارد. کاهش هزینه های عمومی دشوار خواهد بود چون همین الان هم در سطح بسیار پایینی قرار دارند. بالا بردن مالیات هم سخت است و اجرای آن بی تدبیری سیاسی خواهد بود. بنابراین دولت به احتمال زیاد به گزینه ی سوم یعنی اصلاح یارانه ها که دولت قبل در سال 2010 انجام داده بود، روی خواهد آورد. مرحله سوم اصلاح یارانه ها که هم اکنون آماده ی اجرا است، می تواند مکانیسمی حیاتی برای برنامه ی بودجه ی تعادلی روحانی باشد. بودجه ی جدید به احتمال زیاد شامل افزایش قیمت انرژی خواهد بود و در صورت عدم توافق، این افزایش قیمت بیشتر از 50 درصد خواهد بود.

* استاد اقتصاد دانشگاه ویرجینیا تک و عضو ارشد موسسه بروکینگز

منبع: لوب لاگ/ مترجم: حسین هوشمند

انتشار اولیه: دوشنبه 3 آذر 1393 / انتشار مجدد: یکشنبه 9 آذر 1393