آینده کردستان عراق و مواضع ایران از همکاری تا منازعه

نویسنده: جمیل میلانی*

دیپلماسی ایرانی: رویدادهای اخیر در منطقه خاورمیانه بیش از پیش به نگرانی کشورهایی منجر شده است که همواره از ثبات و آرامش در منطقه استقبال کرده اند. البته این نگرانی ­ها بی دلیل نمی­تواند باشد امروزه منطقه مهم و استراتژیک خاورمیانه به انبار باروتی در آستانه انفجار شبیه است که نمی ­توان از کنار آن به سادگی گذشت. خطر گروه های تکفیری و داعش روز به روز بیشتر می­ گردد، پیشروی آنها در عراق ادامه دارد و سودای حکومت بر عراق و شام رویایی است که به دنبال تحقق آن هستند. کشتارهای فجیعی که در عراق و سوریه مرتکب می شوند  تقریبا بدون واکنش عملی و خاصی از طرف دیگر کشورها و نهادها ادامه دارد، اخیرا حتی توانسته­ اند بر مواضع نیروهای پیشمرگه کردستان عراق نیز فائق آیند و در مناطق اطراف موصل پیشروی­ هایی داشته اند. بر همه اینها فجایع غزه و ادامه کشتار مردم فلسطین را هم اضافه کنید تا بیش از پیش بحران خاورمیانه و شرایط حساس آن هویدا گردد.

آنچه که در این مختصر مورد بررسی قرار می ­گیرد بی ارتباط با شرایط فوق نیست. بحث استقلال کردستان عراق در روزهای اخیر یکی از بحث­ هایی بوده است که در فضای رسانه­ ای بازتاب گسترده­ ای داشته و بسیاری از کارشناسان روابط بین­ الملل درباره احتمال آن و پیامدهایش بحث کرده اند. هر چه باشد کردهای عراق امروزه بیش از هر زمان دیگری بوی استقلال را از نزدیک استشمام می­ کنند هر چند تحقق یا عدم تحقق آن هنوز در هاله­ ای از ابهام است و به گذر زمان و تصمیمات سردمداران بغداد و اربیل و البته واکنش­ های جامعه جهانی بستگی دارد. یکی از کشورهایی که اتفاقات فوق را به صورت ویژه رصد می ­کند کشور ماست. ایران همواره از ثبات و آرامش در مرزهای خود استقبال کرده است و خواهان رابطه­ ای حسنه و مطلوب با همسایگان بوده است. از طرفی دیگر بین ایران و کردهای عراق در دوره ­های مختلف همواره رابطه­ ای نزدیک و دوستانه وجود داشته است. کردها از اصیل ترین نژاد آریایی محسوب می شوند  و ریشه مشترک نژادی آنها با ایرانیان مشخص است. از زمانی که کردهای عراق مبارزه علیه صدام حسین را آغاز کردند همواره از حمایت ایران به ویژه بعد از انقلاب اسلامی برخوردار بودند و در مقاطعی هم سران مبارز کرد عراق در ایران زیسته­ اند. بعد از ورود آمریکا به عراق و سرنگونی حکومت بعث، کردها به عنوان یک وزنه مهم در تحولات عراق و به عنوان یکی از سه ضلع مثلث قدرت در این کشور مطرح شدند. هر چند این­ بار الویت ایران نه کردها بلکه شیعیان عراق بودند که بیشتر مورد توجه بودند اما این به معنی عدم توجه به کردهای عراق نبود. حضور کردها در مرز مشترک با ایران و پیوند نزدیک کردهای عراق با کردهای ایران و ارتباطات فرهنگی، سیاسی، امنیتی و اقتصادی بین دو طرف ادامه روابط فی مابین را باعث شده است.

اما به نظر می­ رسد آنچه که این روزها از عراق و اقلیم کردستان مبنی بر تلاش برای استقلال کردستان عراق به گوش می­ رسد چندان با استقبال ایران روبه ­رو نشده است که دلایل خاص خود را دارد. از جمله:

• اول این­که ایران همواره بر عراقی متحد و یکپارچه تأکید کرده است و از فروپاشی و تجزیه این کشور استقبال نخواهد کرد.
• دوم این­که استقلال کردستان عراق برای ایران از آن جهت دردسرساز خواهد شد که ممکن است به تحریک ناسیونالیسم کردی در بین کردهای ایران منجر شود که مورد پذیرش ایران نیست.
• دلیل سوم را می ­توان در ارتباطات و نزدیکی کردهای عراق با آمریکا و اسرائیل  ذکر کرد، ایران بیم آن دارد که در صورت وجود کشور مستقل کردستان پایگاه مهم و استراتژیکی در منطقه برای اسرائیل ایجاد شود که تهدیدی برای محور مقاومت و فرصتی برای نفوذ بیشتر در منطقه برای اسرائیل و آمریکا خواهد بود. مقامات ایران همواره از این موضوع ابراز نگرانی کرده اند.

در شرایط کنونی امکان استقلال کردستان عراق تنها یک احتمال است اما اگر این احتمال به وقوع بپیوندد و قطعی شود ایران چگونه با این مسئله کنار خواهد آمد؟ در صورت استقلال احتمالی کردستان عراق آیا ایران باید مواضع خصمانه گرفته و با آن شدیدا به مخالفت بپردازد و آن را به رسمیت نشناسد یا این­که با اتخاذ مواضعی متفاوت و دوستانه از در همکاری با کشور جدید در آید؟

تا آنجایی که به موضوع اول و مخالفت ایران با استقلال کردستان برمی ­گردد به دلایلی که در بالا ذکر شد مخالفت ایران معقولانه و برمبنای واقعیات می ­باشد، اما با فرض استقلال احتمالی کردستان عراق ادامه این مواضع و مخالفت ها به نظر می­ رسد به صلاح نمی ­باشد و به تشدید اختلافات و افزایش نگرانی ­ها منجر می ­شود و همین به اصطلاح پس زدن توسط ایران به فرصتی برای کشورهای مخالف ایران تبدیل می­ شود تا جای خود را در کردستان عراق تثبیت کنند و این به نفع ایران نیست. اما در صورتی که ایران بخواهد روابط دوستانه را با کردستان عراق ادامه دهد، در صورت استقلال این منطقه، اهمیت ادامه این روابط دوستانه بیشتر از پیش نمایان می­ گردد و برای خنثی­ ساختن بسیاری از تهدیدهای احتمالی علیه ایران نیز لازم به شمار می­ آید. در واقع اگر ایران می­ خواهد کردستان عراق چه به عنوان یک منطقه خودمختار در قالب عراقی فدرالی و چه به عنوان یک کشور مستقل منشا تهدیدها و ماجراجویی­ هایی علیه امنیت ملی و تمامیت ارضی و منافع ملی ایران نباشد، ادامه روابط دوستانه و تحکیم بیش از پیش روابط مثبت بین طرفین باید به طور جد در دستور کار قرار گیرد. تأکید بر مقوله­ هایی مثل نزدیکی نژادی و فرهنگی بین طرفین، استفاده از ظرفیت و پتانسیل کردهای ایران برای برقراری روابطی دوستانه ­تر، تلاش برای نزدیکی شیعیان و کردها در عراق به عنوان متحدان ایران، استفاده از فرصت­های سرمایه­گذاری و روابط تجاری با کردستان عراق، تبادلات فرهنگی بین دو طرف و همکاری طرفین در اموراتی مثل مبارزه با گروههای تروریستی در عراق و منطقه، از جمله راهکارهایی است که می­تواند به همکاری دو طرف و ایجاد روابط حسنه­ تر کمک نماید.

* دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم سیاسی و تحلیلگر مسائل سیاسی