از تمدید عزت‌مندانه مذاکرات تا اختلافاتی که همچنان باقی است

به گزارش خبرگزاری فارس، نمایندگان ایران و 1+5، جمعه گذشته برابر با 27 تیر، توافق کردند مذاکرات با هدف دستیابی به توافق جامع، 4 ماه دیگر یعنی تا 24 نوامبر (3 آذر) «تمدید» شود. این در حالی است که پیش از این دو طرف مایل به تمدید مذاکرات نبودند و ترجیح می دادند طی همین مدت به نتیجه دلخواه دست یابند که چنین نشد. اما بر خلاف اینکه برخی این موضوع را نقطه ضعف مذاکرات و شکستی برای طرف ایرانی تلقی می کنند، باید گفت «تمدید مذاکرات» برای ایران «بُرد» به شمار می آید چراکه این اتفاق به وضوح نشان داد، ایران به شدت بر مواضع خود در خصوص موضوعات اختلافی از جمله ظرفیت غنی سازی و نحوه رفع تحریم ها پای فشرده است و همین پافشاری موجب شده غربی ها به رغم هشدارهای قبلی درباره تمدید نکردن دوره زمانی مذاکرات، برای اینکه مسیر دیپلماسی با ایران بسته نشود، به تمدید آن تن دادند. پس همین امر به خودی خود، بُردی برای ایران به شمار می آید.

اما موضوعات اختلافی که به تمدید مذاکرات منجر شدند، چه هستند؟ یکی مسئله چگونگی رفع تحریم هاست. ایران مایل است تحریم ها در یک مدت زمان بسیار کوتاه رفع شود اما طرف غربی می خواهد در یک بازه زمانی طولانی مدت این کار را انجام دهد.

دومین مورد اختلافی، مدت زمان گام نهایی برای اجرایی کردن «برنامه مشترک اقدام» است؛ به این معنا که ایران محدودیت علیه برنامه هسته ای خود را تا چه زمانی می پذیرد. طبق برخی گزارش ها ایران یک عدد یک رقمی را برای این دوره زمانی در نظر دارد، در حالی که طرف غربی یک عدد دو رقمی را مد نظر دارد و همین خود به محور اختلاف میان دو طرف تبدیل شده است.

اما سومین و مهمترین چالش ایران و 1+5 بر سر اندازه و ظرفیت برنامه غنی سازی اورانیوم ایران در آینده است. آمریکا و متحدانش خواستار اعمال محدودیت های سختگیرانه علیه ظرفیت غنی سازی ایران هستند. هر چند اخبار رسمی در این زمینه منتشر نشده، اما برخی گزارش های منتشر شده حاکی از آن است که آنها می خواهند ایران کمتر از 5 هزار سانتریفیوژ از نوع IR1 و کمتر از یک هزار سانتریفیوژ از نوع IR2 داشته باشد. اما ایران زیر بار این حرف و درخواست نرفته است. اهمیت این موضوع به اندازه ای بود که مقام معظم رهبری در زمان برگزاری مذاکرات در وین، در سخنرانی خود با مسئولان عالی رتبه نظام گفتند، «هدف آنها این است که در موضوع ظرفیت غنی سازی، جمهوری اسلامی ایران را به 10 هزار سو راضی کنند البته ابتدا از 500 سو و 1000 سو شروع کردند، که 10 هزار سو محصول حدود 10 هزار سانتریفیوژ از نوع قدیمی است که داشتیم و داریم، در حالی که به گفته مسئولان مربوط، نیاز قطعی کشور، 190 هزار سو است. ممکن است این نیاز مال امسال و دو سال دیگر و پنج سال دیگر نباشد، امّا این نیاز قطعی کشور است.»

اما اینکه چرا ظرفیت غنی سازی ایران تا این حد چالش برانگیز شده، به دیدگاهی باز می گردد که این مشکل از آن نشئت گرفته؛ دیدگاه «رئالیستی». برای تشریح این دیدگاه باید نقبی به یک مسئله تاریخی در گذشته زد.

با پایان جنگ سرد، اگرچه دیگر گفتمان کمونیسم از جهان رخت بربست، اما اتحاد راهبردی واشنگتن و تل آویو کماکان باقی ماند. یکی از اصلی ترین علل آن، رسانه های قدرتمند تحت هدایت همان لابی های صهیونیستی بود که سرمایه داران یهودی در آنها سرمایه گذاری می کردند.

این سرمایه گذاری عظیم بر یکی از مهمترین خصوصیات رژیم صهیونیستی دلالت دارد و آن «نگرانی برای بقا»ست. این نگرانی بی دلیل نیز نیست و ریشه در دو مسئله دارد؛ نخست اینکه اسرائیل در منطقه ریشه تاریخی ندارد و بنابراین فاقد هویت ملی و حتی قومی است و به همین دلیل، مشروعیت بقا ندارد. از همین روست که در جستجوی هویت و مشروعیت، به هولوکاست متوسل شدند. دومین علت نگرانی رژیم صهیونیستی این است که دور تا دور این رژیم با دشمنان بالفعل و بالقوه گرفته شده.

با توجه به این دو مسئله، بقا برای اسرائیل در چنین منطقه ای قطعا کار سختی است و همین انگیزه به سیاست های تل آویو در خاورمیانه، «جنبه رئالیستی» بخشیده است. بر اساس رئالیسم، توان نظامی مهمترین عامل بقاست. در نتیجه، اسرائیل برای تضمین بقای خود، چاره ای از «برتری مطلق نظامی» در خاورمیانه ندارد. اگرچه برتری تجهیزاتی بسیار مهم است اما باید این تضمین وجود داشته باشد که «این تنها اسرائیل است که می تواند کشورهای دیگر را به نابودی تهدید کند.» به بیان دیگر، یک اصل ضامن بقا برای اسرائیل آن است که در خاورمیانه «توازن وحشت» (Balance of Terror) شکل نگیرد. برای این منظور، تمام بازیگران منطقه ای باید در هراس باشند که ممکن است در صورت تهدید اسرائیل نابود شوند. بنابراین، هیچ کشوری نباید در خاورمیانه حتی قابلیت تولید سلاح هسته ای را داشته باشد. علت چیست؟

عمق استراتیک اسرائیل به حدی ناچیز است که در صورت دریافت ضربه اول هسته ای، قابلیت زدن ضربه دوم را ندارد. ماجرا از این قرار است. نکته مهم در خصوص ایران آن است که عمق استراتژیک لازم برای بقا در صورت دریافت ضربه اول را دارد. بنابراین چنین کشوری نه تنها نباید دارای سلاح هسته ای باشد، بلکه نباید قابلیت تولید آن را داشته باشد.

با توجه به نکاتی که گفته شد و از آنجائیکه منافع اسرائیل محور اصلی تصمیم گیری واشنگتن است، این رژیم و به تبع آن، ایالات متحده، حاضر به پذیرش آن نیستند که ایران قابلیت تولید سلاح هسته ای را داشته باشد، حتی اگر مطمئن باشند که ایران قصدی برای تولید سلاح ندارد و حتی اگر تضمین عدم تولید سلاح هسته ای در ایران، یک تضمین قاطع مذهبی باشد.

با توجه به نکات گفته شده، واشنگتن تنها مایل است سطحی از غنی سازی را در ایران بپذیرد که به شدت محدود بوده و هیچ گاه به ایران قابلیت تولید سلاح هسته ای را ندهد. بر این اساس، ایالات متحده احتمالا وجود محدود تاسیسات غنی سازی در ایران را می پذیرد، اما تعداد و نوع سانتریفیوژها را در حدی نگه می دارد که هرگز قابلیت غنی سازی ایران گسترده نباشد. این مسئله ای است که در چهار ماه مذاکرات آتی، سخت ترین مباحث بر سر آن صورت خواهد گرفت، مباحثی که تضمینی نیست که به نتیجه برسند.