سفر مک‌فارلین به روایت شاهد عینی

«...عصر آقای کنگرلو، مشاور نخست وزیر، آمد و راجع به آوردن موشک تاو توسط «قربانی فر» و آوردن پیام از «بوش» و معاون رییس جمهور آمریکا گزارش داد... . عصر آقای کنگرلو آمد و گزارش مذاکره با آمریکایی ها را داد [آمریکایی ها] اطلاعات چندان مهمی نداده اند و خواستار آمدن به ایران به طور سری برای بررسی نیازهای جنگی ما بودند... «کنگرلو» اطلاع داد واسطه آمریکایی ها فردا به تهران می آید... آقای «کنگرلو» آمد و از پذیرفتن آمریکایی ها در خصوص تحویل قطعات «هاگ» در مقابل کمک به آزادی گروگان هایشان در لبنان خبر داد...» (تکه هایی از خاطرات هاشمی رفسنجانی. از کتاب امید و دلواپسی سال 64)

به نوشته شرق، این نخستین بار است که «محسن کنگرلو» مشاور امنیتی نخست وزیری در دهه60 درباره آغاز ماجرای «مک فارلین» صحبت می کند. «کنگرلو» که سابقه فعالیت سیاسی از پیش از انقلاب را  دارد، بنیانگذار تشکیلات «فجر اسلام» و عضو شورای مرکزی گروه چریکی «توحیدی صف» است. بعد از انقلاب هم از اعضای تشکیل دهنده سپاه بوده است و اکنون بازنشسته وزارت کشور است.

نخستین بار ما با اسم شما در خاطرات آقای هاشمی و در ماجرای مک فارلین برخورد می کنیم، شما آن زمان مشاور نخست وزیر بودید، چطور پای شما به قضیه مک فارلین کشیده می شود. به عبارت دیگر مگر وظایف مشاور امنیتی در آن زمان چه بود؟

من در کارهای امنیتی و اطلاعاتی مشاور مهندس موسوی، نخست وزیر وقت بودم. این کارها، یعنی همین قضیه مک فارلین هم امنیتی تلقی می شود و هم اطلاعاتی به هرحال فرد مورداعتماد مهندس موسوی بودم.

قبل از آنکه شما وارد نخست وزیری شوید فعالیت های امنیتی خارج از حیطه دولت توسط انقلابیون وگروه های مختلف انجام می شد؟

بله، همه بودند. ما فعالیت های وسیعی در تهران داشتیم. بعضا با عنوان فجر اسلام و بعضا نه. من همه اینها را با آقای بهشتی هماهنگ می کردم. ما در آن زمان به همراه شهیدمنتظری و شهیدکلاهدوز در اداره گذرنامه بودیم. من از تاریخ اول فروردین 61 مشاور امنیتی آقای موسوی شدم.

وظایف شما چه بود؟

از آنجایی که خودمان نیروی مردمی بودیم و با عامه مردم در ارتباط بودیم. از مردم اطلاعات جمع آوری می کردیم و مردم هم مرتبا جریان های مختلف را گزارش می کردند.

این پست چه تفاوتی با معاونت امنیتی نخست وزیر داشت؟ منظورم گروهی است که زیرنظر آقای حجاریان و خسرو تهرانی بودند.

آقای حجاریان نیروی آقای خسرو تهرانی بود که او هم معاونت امنیتی بود و کارهای اجرایی را برعهده داشت. ما کار مشاوره داشتیم. مثلا ما هر روز بولتن شایعات داشتیم، هر شایعه ای بود نیروها به ما گزارش می دادند. مثلا درباره موسوی شایعه شده بود که کمونیست است. یا شایعاتی بر سر مسایل اقتصادی و کوپن ها مطرح شده بود. بولتن دیگری درباره جنگ داشتیم. اطلاعات غیررسمی صحیح را درباره وضعیت جبهه ها جمع آوری می کردیم. این اطلاعات را از ارتش و سپاه می گرفتیم. ما مرتب با نیروهای خودمان در جبهه ها تماس داشتیم.

پس به معاونت گزارش نمی شد؟

خیر.

در مورد گروه ها و افراد فعال چطور؟

بله. مرتبا همه اطلاعات، دستگیری ها، ترورها و درگیری ها به ما گزارش داده می شد. ما نیروهای مردمی زیادی داشتیم و اصلا مشکلی در جمع آوری اطلاعات نداشتیم.

بحثی هست که بعضی از اعضای حزب توده ارتباطاتی داشتند و گزارش هایی می دادند، آیا به شما هم مراجعه می کردند؟

خیر، ما با حزب توده هیچ ارتباطی نداشتیم.

دستگیری ها چطور؟ آقای حجاریان جایی می گوید به ما اطلاعات غلط می دادند یا زمان درست دستگیری آنها فرا نرسیده بوده.

آنها کار اجرایی داشتند. ما مشاوره می دادیم.

آیا این نیروها حقوق می گرفتند؟

خیر، حقوق نمی گرفتند. نیروهای زیادی داشتیم و به همین خاطر نخست وزیری از وضعیت تمام نقاط کشور و تمام وزارتخانه ها مطلع بود.

اطلاعات وزارتخانه ها را هم نیروهای مردمی گزارش می دادند؟

خیر، مدتی بود که در هر وزارتخانه یک دفتر نخست وزیری تاسیس شده بود. اگر به کار کسی در وزارتخانه رسیدگی نمی شد به آن دفتر مراجعه و شکایت می کرد. ما به شکایت ها رسیدگی و مشکلات آنها را حل می کردیم.

در اواسط دهه60، وضعیت جنگ تغییر می کند. افرادی از داخل شروع به تلاش برای دریافت و جمع آوری تسلیحات می کنند. این اقدامات به چه صورت بود؟ آیا به کسی یا کسانی در این رابطه وظایفی محول می شد؟

در آن زمان تقریبا همه خودشان خودشان را مسوول می دانستند. برای خرید تسلیحات، وزارت دفاع مسوول بود با این حال هرکس در هر جا که می توانست کمک می کرد. عوامل اطلاعاتی در خارج از کشور هم داشتیم. عامل های حزب اللهی و غیرحزب اللهی داشتیم. این عوامل کمک زیادی به جنگ و جبهه کردند.

ارتباط با این عوامل چطور بود؟

ارتباط ها به طرق مختلف بود. خیلی ها زمان شاه مسوولیت داشتند و تمایل زیادی به همکاری با جمهوری اسلامی در رابطه با جنگ داشتند. توقعی هم نداشتند. از وزیر زمان شاه تا درباری و ساواکی.

اسم این اشخاص را نمی برید؟

مثلا آقای دکتر مهدوی، وزیر بازرگانی پیشین تحلیل های اقتصادی می داد و پیش بینی هایش اکثرا درست از آب درمی آمد.

چطور با آقای قربانی فر که دلال اسلحه بود آشنا شدید؟

یک ایرانی در پاریس زندگی می کرد و به دلایلی نمی توانست به ایران بازگردد. من با او آشنا بودم و او نیز از موقعیت من در ایران آگاه بود. قربانی فر را به من معرفی کرد. من البته پس از رعایت احتیاط های امنیتی و اطلاعاتی لازم با قربانی فر از طریق همین فرد مربوط شدم.

پس خرید اسلحه را آغاز کردید؟

بله، ما بیشتر از اسلحه به موشک و تانک احتیاج داشتیم. با این حال نمی خواستیم به هر قیمتی این امکانات را به دست بیاوریم.

آنجا که آقای هاشمی در خاطراتشان از شما و آقای قربانی فر نام می برند، در واقع از مدت ها قبل، اسلحه ها از طریق ایشان خریداری شده بود. چطور قبل از آن از ایشان نام برده نشده؟

آقای هاشمی نماینده امام و از مسوولان جنگ بودند و من از طرف آقای موسوی اختیار داشتم که به آقای هاشمی هم گزارش بدهم. من به ایشان گزارش عملکرد می دادم و به من اعتماد داشتند. البته همان زمان هم من با پشتیبانی وزارت اطلاعات و وزارت خارجه عمل می کردم.

این اقدامات موازی کاری نبود؟

موازی کاری در همه جای دنیا اتفاق می افتد.  مخصوصا آن زمان که انقلاب تازه پیروز شده بود و هنوز هم نهادهای مسوول در کارهای خود خوب جا نیفتاده بودند. هنوز هم موازی کاری در خیلی زمینه ها هست نه فقط در ایران بلکه حتی در کشورهای اروپایی و آمریکایی هم هست.
هرچقدر کار سری تر باشد در سیستم اداری نمی گنجد و باید توسط اشخاص انجام شود.

در خاطرات آقای هاشمی نامه ای از آقای قربانی فر منتشر شده که فکر می کنم شما نامه را برای ایشان برده باشید. این بحث قبلا مطرح شده بود که آقای قربانی فر با بوش پدر صحبت می کند و غیر از فروش اسلحه انتظارات دیگری هم از طرف آمریکایی ها در این مبادلات مطرح می شده. این مباحث چه زمانی مطرح شد؟

این نامه در ارتباط با همان خرید ها و آزادی گروگان هاست و آنچه در نامه ذکر شده درست است.

این ابتکار قربانی فر بود که خرید و فروش اسلحه را با آزادی گروگان ها در لبنان گره بزند؟

ما شدیدا در مضیقه بودیم و عراق 14شهر ما را گرفته و در حال پیشروی بود. ما دیدیم اسلحه استراتژیکی که بتواند از پس تانک های72T که روس ها 2000تای آن را از صدام داده بودند بربیاید موشک آمریکایی است. خود آمریکایی ها به ما پیشنهاد کردند که به ما کمک کنند و پیشنهاداتی هم در مورد انتخابات داشتند.

چه ارتباطی به بحث انتخابات پیدا می کرد؟

زمان انتخابات آمریکا بود و آنها می گفتند اگر گروگان ها آزاد شوند محبوبیت ریگان افزایش پیدا می کند.

پس پیام تبادل را اولین بار قربانی فر در قالب آن نامه می آورد؟

آن نامه درباره تعهداتی بود که ما باید عمل می کردیم و عمل نکرده بودیم.

این تعهدات چه چیزهایی بود؟

ما موشک را می خریدیم و پول می دادیم. منتها آنها می خواستند نه ما برنده شویم و نه صدام. آنها می خواستند خودشان برنده شوند و در زمانی برنده شدن آنها به معنی هم نظربودن ایران، ترکیه و عربستان بود. در منطقه بعضی از کشورها رابطه صدساله با آمریکا دارند و هیچ تصمیمی بدون اذن آمریکا نمی گیرند. به صورت طبیعی ممکن است زمانی منافع آمریکا و ایران یکی شود. ما از این فرصت استفاده کردیم و موشک ها را گرفتیم.

تعهداتی که گفتید چه چیزهایی بود؟

ما موشک ها را گرفته بودیم و از آنجا که به کسی اعتماد نداشتیم اول باید موشک ها را امتحان و بعد از آن پولش را پرداخت می کردیم. ما پول تعدادی از آنها را دادیم و تعدادی را هم ندادیم.

این کار دلیل خاصی داشت؟

به علت گرانی، بعد هم جنگ بین آمریکا و انگلیس بر سر بازار ایران بود. انگلیس تمایل زیادی برای ارتباط با ایران داشت منتها آمریکایی ها نگذاشتند.

آقای هاشمی هم در خاطراتش می گوید که تعدادی را به علت گرانی و تعدادی دیگر را به خاطر داشتن مارک اسراییلی نخریدیم.

هرچه آقای هاشمی می گوید درست است.

آقای قربانی فر جایی می گوید که ایران پول من را نداد.

درست می گوید.

چه اتفاقی افتاد که مک فارلین و گروهش تصمیم گرفتند به ایران بیایند؟

همان طور که ما می خواستیم در جنگ پیروز شویم آنها هم قصد پیروزی در انتخابات را داشتند. آنها ریسک کردند و به ایران آمدند.

حتی آقای هاشمی گفته که با پاسپورت ایرلندی آمده بودند.

ما عمدا گفتیم که با پاسپورت ایرلندی بیایند. اگر با پاسپورت آمریکایی می آمدند از همان مقصد لو می رفتند.

نمی شد مذاکرات در کشور ثالث انجام شود؟

آنها می خواستند با مقامات درجه اول ایران صحبت کنند و مشکل را به صورت بنیادی حل کنند.

چرا آقای وردی نژاد و دکتر هادی برای گفت وگو با آمریکایی ها انتخاب شدند؟

آقای هاشمی آنها را معرفی کردند.

آقای شیخ الاسلام قائم مقام وزارت خارجه جایی می گوید که شخصی را که زبان می دانست با آنها فرستاده بودیم.

آنچه که می دانم همان بود که گفتم.

چرا جمع بندی سران قوا قبل از اینکه آنها به ایران بیایند انجام نشد؟

حتی خود من هم باور نمی کردم که آمریکایی ها چنین ریسکی کنند.

آقای هاشمی هم در خاطراتش می گوید که ما در عمل انجام شده قرار گرفتیم.

بله، آنها گفتند ما برای صحبت درباره گروگان ها به ایران می آییم تا حرفی که زدید انجام شود. آنها فکر می کردند غیرممکن است ایران کاری را که گفته انجام ندهد. آنها وساطت ایران را برای آزادی گروگان هایشان در لبنان می خواستند. اما ما اعتماد نکردیم. احتمال می رفت که آنها به قولشان عمل نکنند. اصولا من معتقدم که سیاستمدار حداقل در دوران بازنشستگی و افتادن آب ها از آسیاب، باید راست بگوید تا به تجربه های کشور بیفزاید. اگرچه می دانم که اکثریت سیاستمداران جهان حتی تا آخر عمر به وصیت ماکیاولی عمل می کنند من در خاطراتم که به زودی منتشر می شود، آنچه از حقیقت می دانم را برای ملت ایران و علاقه مندان به تاریخ بازگو خواهم کرد.