تروریسم هسته ای،دغدغه مشترک ایران و غرب

دیپلماسی ایرانی : تأکید بر خطر تروریسم هسته ای به عنوان مهم ترین تهدید برای امنیت ملی آمریکا و امنیت جهانی اولین بار در «کنفرانس هسته ای» واشنگتن در 13-12 آوریل 2010 مطرح گردید و سپس در کنفرانس هسته ای سئول در27-26 مارس 2012 بر آن تأکید شد. دیدگاه غالب در آمریکا  بر فوری بودن و جدی بودن خطر تروریسم هسته ای و متعاقبا بسیج عمومی جامعه بین المللی برای مبارزه با آن تاکید می کند. این امر خود از لحاظ سیاست گذاری تاثیرات و عواقبی در روابط دولتها در صحنه سیاست بین الملل از جمله در روابط ایران و آمریکا به همراه داشته است.

 تضاد اصلی بر محور میزان فوری بودن یا نبودن این تهدید و دامنه دخالت کشورها در امور کشورهای دیگر به بهانه مبارزه با این تهدید قرار دارد. به عنوان مثال، نوع نگاه آمریکا به جایگاه ایران در موضوع تروریسم هسته ای یعنی تاکید بر تم تسلیحاتی و بازدارندگی برنامه هسته ای ایران از یک سو و نفی پذیرش ظرفیت های ایران در برخورد با تروریسم هسته ای با عدم دعوت از ایران برای شرکت در کنفرانس های امنیت هسته ای از سوی دیگر ضمن اینکه این موضوع را به صورت یک چالش برای ایران مطرح می کند خود تناقض ها و محدودیت هایی را در مدیریت موضوع تروریسم هسته ای از سوی آمریکا ایجاد می کند.

اما برای ایران موضوع تروریسم هسته ای چگونه ارزیابی می شود؟ از یک دیدگاه ایرانی طرح موضوع تروریسم هسته ای همزمان می تواند چالش ها و فرصت هایی در حوزه سیاست بین المللی و روابط دولتها به همراه داشته باشد.  چالش ها از سه جنبه قابل بحث هستند: نخست، درجه واقعی و فوری بودن تروریسم هسته ای برای جامعه بین المللی است.  بر این اساس، گنجاندن تم تروریسم هسته ای در استراتژی جدید هسته ای امریکا و ارتباط آن به مفهوم امنیت به هم پیوسته، به این کشور امکان خواهد داد که دست به تفسیر گسترده از از زور با استفاده از جنگ پیشدستانه برای دفع  تهدید جدید برای امنیت بین الملل  بزند و از این طریق  در امور سایر کشورها دخالت کند. در این جا مرزهای فوری بودن و یا واقعی بودن خطر تروریسم هسته ای در جهان مشخص نیست. بسیاری معتقدند که امریکا در مورد این خطر اغراق می کند.

 دوم، مسئله اهداف هژمونیک آمریکا از رهبری ائتلاف جهانی در مقابله با تهدید تروریسم هسته ای است. این اهداف عبارتند از: «انحصار گرایی تسلیحاتی قدرت های بزرگ»، «تعریف حداکثری از کنترل بر موضوعات هسته ای در جهان»، «کنترل جریان های غالب در آژانس بین المللی انرژی اتمی»، «کنترل سوخت هسته ای» و در هم شکستن مقاومت دولت های مستقل و رقیب در برابر آن.

سوم، مسئله تأکید بر بازدارندگی و ارتباط موضوع تروریسم هسته ای با موضوع خلع سلاح هسته ای جهانی است. بعضی از دیدگاهها در غرب معتقدند که طرح موضوع تروریسم هسته ای عمدتا برای انحراف افکار عمومی از موضوع خلع سلاح عمومی جهانی است. از یک دیدگاه ایرانی اساسا هدف آمریکا از طرح این موضوع  عمدتا به موضوع  «بازدارندگی» و حفظ «توازن قوا» در منطقه با هدف حفظ انحصار هسته ای اسرائیل است. این چالش ها سبب شده تا ایران نگاه بدبینانه ای به موضوع تروریسم هسته ای داشته باشد. به خصوص که ایران علی رغم هسته ای بودن از کنفرانس های تروریسم هسته ای کنار گذاشته شده است. این کنفرانس ها بدون اینکه به ایران امتیازی بدهند تعهداتی را به این کشور تحمیل می کنند.

اما در مقابل چالش های موجود، موضوع تروریسم هسته ای می تواند فرصت هایی را هم در روابط کشورها از جمله روابط آمریکا و غرب با ایران در پی داشته باشد. این فرصت ها در سه جنبه حائز اهمیت هستند. نخست، همکاری و اعتمادسازی در روابط ایران و آمریکا و غرب. ایران خود یک کشور هسته ای و نیروگاههای هسته ای آن مشغول به کار می باشند. از این لحاظ، همکاری جامعه بین المللی برای حفظ امنیت مواد هسته ای ایران خود زمینه ای برای گسترش همکاریها در موضوعات هسته ای است.

 دوم، نگاه واقع گرایانه به بحث تروریسم است. در واقع اتصال موضوع تروریسم هسته ای به موضوع کلاسیک تروریسم از یک سو و امنیت جهانی و امنیت خاورمیانه و همچنین موضوع بازدارندگی و برنامه هسته ای ایران از سوی دیگر سبب  گسترده کردن ابعاد و خطرات تروریسم هسته ای و به تبع فشار بیش از حد و غیر واقع بینانه به کشورهایی مثل ایران می شود.

 سوم، نقطه شروع برای همکاری های منطقه ای است.  بر این اساس که نگاه واقع بینانه آمریکا و غرب به مسئله تروریسم هسته ای و پذیرش ایران به عنوان یک کشور هسته ای مستقل سبب همکاری همه جانبه ایران در بحث مبارزه با ترویسم هسته ای خواهد شد. بدون تردید این موضوع علاوه براینکه زمینه های اعتماد سازی میان دو طرف را تقویت خواهد کرد، می تواند نقطه عطفی در همکاری ها و ائتلاف های منطقه ای و جهانی در زمینه ها و ابعاد مختلف باشد.  

حضور سازمان های تروریستی در اطراف مرزهای ایران در منطقه اهمیت همکاری این کشور در جهت مقابله با تروریسم هسته ای را برای نظام بین المللی افزایش می دهد. این همکاری خود سبب فراهم شدن شرایط و زمینه ها برای برقراری اعتماد میان ایران و غرب خواهد شد و این خود می تواند نقطه شروعی برای همکاری ها و ائتلاف ها برای صلح و امنیت منطقه ای باشد. علاوه براین این موضوع می­تواند منطقه را از موضوع سنتی  توازن قوای منطقه ای در قالب بحث های تسلیحاتی هسته ای میان ایران و اسراییل خارج کند و شرایط را جهت حرکت به سوی توازن منافع در قالب ضرورت خلع سلاح عمومی هسته ای در منطقه فراهم کند که همه کشورهای منطقه در بلند مدت در آن منافع مشترک دارند.

با وجود این واقعیت که تروریسم هسته ای ممکن است در آینده یک خطر جدی باشد و به تبع آن مسائل امنیت هسته ای و مبارزه با تروریسم هسته ای نیز مطرح است، نباید بر فوری بودن خطر تروریسم هسته ای به شکل فعلی تاکید شود. چون نظام بین الملل و روابط دولتها و ملتها را امنیتی تر می کند. آمریکا و غرب باید با یک نگاه واقع بینانه تری به موضوع خطر تروریسم هسته ای توجه داشته و همزمان به موضوع خلع سلاح هسته ای در سطح جهانی و منطقه ای توجه کنند. نهایتا ضمن اینکه خطرات ناشی از دسترسی گروه های خشونت گرا به مواد و تسلیحات هسته ای را نباید نادیده گرفت باید از اغراق بیش از اندازه در خطرات و فوری بودن موضوع تروریسم هسته ای پرهیز کرد.

بی تردید استثنا کردن همکاری با کشورهای مثل ایران که مواد و راکتورهای هسته ای دارند از دستور کار کنفرانس های امنیت هسته ای باعث چالش جدیدی در سطح روابط این کشور با قدرتهای بزرگ شده و بر بی اعتمادی های موجود می افزاید. با روی کار آمدن دولت عمل گرای روحانی و فراهم شدن زمینه های نزدیکی ایران و غرب، حرکت مثبت غرب و آمریکا در مشارکت ایران در بحث تروریسم هسته ای خود می تواند یک زمینه خوب اعتماد سازی در سیاست داخلی ایران و عامل تقویت اجماع بین نخبگان سیاسی در روند گفتگوهای جامع هسته ای باشد.

• نسخه انگلیسی این مطلب در مجله آمریکایی "میدل ایست پالسی" منتشر شده است .برای مطالعه اینجا را کلیک کنید.                                                 انتشار اولیه: یکشنبه 11 اسفند 1392/ باز انتشار: سه شنبه 13 اسفند 1392