در توافقنامه ژنو آمریکا عقب نشینی اساسی کرد

دیپلماسی ایرانی: عضو سابق تیم مذاکره کننده هسته ای ایران در بیست و چهارمین نشست از سلسله نشست های تخصصی که توسط سایت دیپلماسی ایرانی برگزار شد محور سخنان خود را بر تبعات و آثار توافقنامه ژنو بر رفتار آمریکا و کشورهای منطقه قرار داد. متن سخنان این مقام ارشد سابق تیم مذاکره کننده هسته ای در این نشست به شرح زیر است:

مساله هسته ای به عنوان یک معضل مصنوعی به ایران، منطقه و جهان توسط آمریکا تحمیل شد. اگر با نگاه دیگری به این مساله بنگریم شاید مصداق عدو شود سبب خیر گر خدا خواهد، است. چنانچه به تاریخ 33 ساله ایران بعد از انقلاب نگاه کنیم، اتفاقات مختلفی از جمله جنگ تحمیلی، حمله عراق به کویت، باز پس گیری کویت، جنگ آمریکا در عراق و افغانستان، بیداری اسلامی، بحران سوریه و موضوع هسته ای روی داده که وقتی در یک فرایندی به آن نظر کنیم در نهایت همه تبدیل به یک فرصت، امکان و جایگاهی برای پیشبرد اهداف کشور و نظام شده است. اما هدف جمهوری اسلامی ایران در این چند سال چیست؟ هدف این است که حقش در منطقه به عنوان یک قدرت تعیین کننده تثبیت و همچنین در سطح بین المللی نیز به عنوان یک قدرت موثر شناسایی شود. به نظر می آید با توجه به 10 سال گذشته و ایجاد بحران مصنوعی هسته ای و اعمال همه تحریم ها و محدودیت ها که البته هزینه های زیادی نیز در بر داشته و در یک جمع بندی نهایی در لبنان، سوریه، عراق و افغانستان حضور و تاثیر ایران تقویت شده است. در موضوع هسته ای نیز با وجود همه دشواری های و محدودیت ها نیز در برنامه پیشرفت هایی صورت گرفته و به نتایج مد نظر رسیده است.

آمریکا بعد از 10 سال به این نتیجه رسید که نمی تواند نه مسایل منطقه و نه برای رسیدن به نتیجه دلخواهش که همان از بین بردن کامل برنامه صلح آمیز هسته ای است، بدون مشارک ایران کاری از پیش ببرد. بنابراین توافق ژنو از این منظر واقعا یک نطقه عطف است به این معنا که آمریکا بعد از یک تخاصم عملیاتی تمام عیار با جمهوری اسلامی ایران در منطقه، موضوع هسته ای و هم در سطح جهانی عقب نشینی اساسی کرد. این مساله می تواند در وضعیت آتی جمهوری اسلامی ایران هم در منطقه و هم سطح بین المللی تعیین کننده باشد. عقب نشینی آمریکا به حدی سنگین بود که دوستان و متحدشان در ناتو مانند انگلستان، فرانسه، آلمان و دیگران را شوکه کرد. باور نمی کردند که آمریکایی که تمام عیار در حال مقابله با ایران بود، به یکباره مواضعش را پس بگیرد و با ایران کنار بیاید. با این همه فکر می کنم که نباید درباره آثار توافق اولیه ژنو خیلی توقع را بالا برد. این هنوز توافق اولیه است و به همان میزان در وضعیت روابط جمهوری اسلامی ایران آثار محدودی خواهد داشت. توافق نهایی است که تعیین کننده جایگاه دراز مدت جمهوری اسلامی ایران در منطقه و در سطح جهانی  است.

نکته دیگر آن است که هنوز خیلی از مسایل مربوط به تحریم حل نشده است. از این رو به نظر می آید در این دوره موقت هر زمان که به آن توافق نهایی برسیم، باید در ابتدا کشورهایی برای ما کشورهای هدف قرار گیرند که ملاک و معیارشان برای روابط خارجی فقط تحریم های شورای امنیت باشد. برای بقیه کشورها که تحریم های اضافی دارند، در حدی که بشود گشایش های اولیه شود، می توان راجع به آن فکر کرد. فکر نمی کنم اروپا هدف اصلی تغییرات باشد. شاید مناسب است جمهوری اسلامی ایران از این فرصت استفاده کند و با فرض این که توافق نهایی نیز به نتیجه برسد، ببیند در یک روند دراز مدت خودش را در سطح جهانی کجا می بیند. در این 30 ساله اخیر اتحادیه های مختلفی شکل گرفته که محور اصلی هم اقتصادی بوده است. در این میان کشوری که ظرفیت های نهفته عمیقی دارد که هنوز بکر مانده است، عمدتا نیز به دلیل خصومت های که نسبت به ایران اعمال شده، ایران است. به نظرم مجموعه ای که ایران با آن همخوانی دارد، مجموعه بریکس متشکل از کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین است. یعنی تمام ظرفیت های ایران با ظرفیت های آنها همخوانی دارد. البته ایران هنوز نتوانسته این ظرفیت ها را فعال کند اما قطعا برای ایران در شرایط عادی سازی روابط در سطح منطقه و جهان استمرار رشد دو رقمی برای یک دوره طولانی، مفروض است. ادعا می کنم دوره 10 سال کاملا امکان پذیر است و ایران این امکان را دارد که زود به حد آنها برسد و از نظر سیاست خارجی و مجموعه آنچه هویت جمهوری اسلامی ایران را می سازد، همراهی و همخوانی با این کشورها وجود دارد. در ادامه چند پرسش را مطرح می کنم:

1-      پرسش نخست این که اگر ما توافق موقت ژنو را به یک توافق جامع و کامل نهایی کنیم، بر اساس روند فعلی مفروض این است که تحریم های مرتبط با هسته ای باید مرتفع شوند، در این صورت ما کاملا می توانیم روابط عادی با همه کشورهای دنیا داشته باشیم. ولی آمریکا هنوز تحریم های دو جانبه اش را که قبل از این اعمال کرده، همچنان اعمال می کند و ممنوعیت و محدودیتی بسیار عمیق برای هر نوع روابط اقتصادی میان ایران و آمریکا ایجاد می کند. آیا به این فکر شده که چه اثری بر روند مذاکرات خواهد داشت؟ آمریکا عقب نشینی اولیه را انجام داد، شروع کننده این مذاکرات دور جدید بود ولی اگر این مسیر پیش برود، برنده نهایی اروپا، ژاپن و کره خواهند بود و آمریکا همچنان دست و پای خودش را بسته است. این هم از نظر سوء بر روی مذاکرات و هم این که اصولا آیا برداشتی شده که ممکن است آمریکا خودش به این نتیجه برسد که بقیه تحریم ها را بردارد به دلیل اینکه بتواند از فرصتی که ایجاد شود بهره مند شود؟

2-      سوال دوم در مورد منطقه است. تحولات رخ داده در منطقه به خصوص در دو سال اخیر مهم و اساسی است. توافق ژنو محرک جدیدی شده که این تغییرات به نحو بهتری شکل بگیرد. ترکیه دو سال پیش داعیه و رویای امپرواتوی عثمانی را داشت و به مرور فکر می کرد که این منطقه تحت یدش قرار می گیرد. این توافق و تحولاتی که در منطقه روی داده حداقل ترکیه را متغیر کرده و آن را به جایگاه منطقی تری رساند و به ایران نزدیک تر شد. کشور دیگری که نفع داشته و اخیرا بلند تر و بزرگتر از اندازه خودش مطرح شده، قطر است که بعد از توافق ژنو به نظر می رسد خودش را تا حدودی تنظیم می کند. اما عربستان هنوز به عنوان یک رقیب سرسخت قدر باقی مانده است. از این رو وضعیت ما با عربستان چگونه خواهد بود؟ این یکی از مسایل مهم است.

3-      اتفاقاتی که به تبع این بحران مصنوعی که در سوریه ایجاد شده القاعده بوده که جایگاه های جدیدی برای خودش تاسیس و نقاطی برای قدرت نمایی تعریف می کند. آثار این اقدام را در وضعیت استراتژیک و راهبردی بین کشورهای موثر در عراق و سوریه یعنی ایران روسیه و آمریکا و خود عراق چگونه می بینید؟ آیا می تواند مقدمه ای باشد که آمریکایی ها بگویند که ما درست فکر کردیم و در منطقه بدون ایران نمی توان کار کرد و شاید قدم بعدی را نیز بردارند و آنها یک قدم جلو بیایند برای این که ببیند با ایران چه می شود کرد؟

4-      این که ایران در ژنو 2 باشد یا نه واقعا در خود حل بحران سوریه چه اثری دارد؟ اگر در  ژنو 2 بدون حضور ایران تصیماتی بگیرند که همراه و منطبق با نظرات ایران نباشد، اثری در کل بحث و حل مساله دارد یا نه؟