خود را در مقابل ایران به خواب نزنید

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه در گردونه ای به پایان از بی ثباتی گرفتار شده است. احتمال اقدام نظامی علیه سوریه، به همراه رو به وخامت نهادن شرایط در مصر پس از کودتای نظامی، منطقه را در لبه تیغ قرار داده است. علاوه بر این، باوجود تغییراتی که در ایران پس از برگزاری انتخابات ریاست جمهوری 24 خرداد، پدید آمده، سرنوشت مذاکرات بر سر اهداف هسته ای جمهوری اسلامی، همچنان نامعلوم است.

پارادوکس ها زمانی جدی تر می شود که متحدان سنتی آمریکا در خاورمیانه( عربستان سعودی، اسرائیل، ترکیه، مصر و دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس) ،در درگیری های کلیدی منطقه، موضع مخالف به خود گرفته اند. و تایید منافع همسایگان یا کشورهای نزدیک اوضاع را پیچیده تر کرده است.

عربستان سعودی که از پیامدهای داخلی به قدرت رسیدن اخوان المسلمین در مصر نگران است، نمی خواهد شاهد مشروعیت گرفتن این جنبش اسلامی به شیوه ای دمکراتیک باشد. بنابراین رویکرد خشنی را در مقابل اخوانی ها دنبال می کند، هرچند این این شاخه از مسلمانان در مقایسه با الگوی سعودی از اسلام میانه رو تر به نظر می رسد.

اسرائیل به نوبه خود، از دو جهت اعمال فشار می کند. نخست، حمایت از کودتای مصر و به رسمیت شناختن ارتشی ها در ساختار حکومتی این کشور. به این ترتیب اسرائیل به دنبال برقراری ثبات بیشتر در مرز سینایی است. دوم، پیشرفت تل آویو در مذاکرات صلح با فلسطینی ها به تحولات مصر و دیگر کشورهای منطقه از جمله ایران بستگی دارد. جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا، سرمایه سیاسی قابل توجهی را در احیای مذاکرات صلح هزینه کرده و اسرائیل نیز می تواند از آن به نفع خود استفاده کند.

در همین حال، جنگ شهری در سوریه به شکاف شیعه – سنی دامن زده که می تواند به کل منطقه سرایت کند. موضوعی که رقابت تاریخی بین عربستان سعودی و ایران را نیز شرح می دهد. در واقع، عربستان سعودی مخالف به قدرت رسیدن اسلام گرایان در مصر است و در مقابل از گروه های اسلام گرای معارض در سوریه حمایت می کند و مخالف حمایت ایران از بشار اسد است.

این در حالی است که هم اکنون کودتای مصر ثابت کرده که اشتباهی در کار بوده است.  نظامیان به قدرت رسیده در حال بازگرداندن روش های حکومت 30 ساله حسنی مبارک هستند  و حتی مبارک نیز از زندان آزاد شده است.

آنچه که  ارتش علیه اخوانی ها انجام می دهد بیشتر یک رقابت بر سر قدرت است تا باورهای مذهبی. در حال حاضر، اخوان المسلمین به عنوان یک نیروی سازماندهی شده، مهمترین چالش برای ارتش به شمار می رود.

و در راس همه این موارد، مجادله هسته ای ایران قرار دارد که همچنان حل نشده باقی مانده است. البته باتوجه به حجم ناآرامی ها و درگیری ها در منطقه، حل نشدن این موضوع چندان تعجب برانگیز نیست. اما از آنجایی که دولت حسن روحانی در ایران روی کار آمده است، غرب هنوز واکنش کافی در این مورد نشان نداده است.

این یک اشتباه بزرگ است، چرا که پیشرفت در مذاکره با ایران بر سر برنامه هسته ای اش، فضای مناسب تری برای حل دیگر مشکلات منطقه ای فراهم می کند. علاوه بر این، اکنون مذاکرات در حیطه مسئولیت های دولت است که قدرت مانور روحانی را بیشتر می کند. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران که در میان رهبران جهان، چهره شناخته شده ای به شمار می رود نیز به احتمال زیاد هدایت مذاکرات هسته ای را بر عهده می گیرد.

هرچند همواره باید احتیاط به خرج داد، انتخاب روحانی باید مورد توجه قرار گیرد. اگر پنجره ای از فرصت ها گشوده شده باشد، غرب باید از هیچ اقدامی برای بهره برداری از آن فروگذار نکند.

اشاره به این نکته اهمیت دارد که روحانی در انتخابات ریاست جمهوری 75 درصد آرا را به خود اختصاص داد. او وعده بهبود وضعیت اقتصادی ایران و ترمیم روابط با جامعه بین المللی و حتی پیشرفت در مذاکرات هسته ای را داده است.

از زمانی که دولت روحانی آغاز به کار کرده، او با سرعت به خواسته های مردم پاسخ داده است. کابینه روحانی متشکل از افرادی است که کمتر کسی باور می کرد رئیس جمهور جدید قادر باشد دولت خود را با حضور آنها تشکیل دهد.

بنابراین دو گام مهم برداشته شده است. یکی مردم ایران که نشان دادند چالش های پیش رو را درک کردند و دیگری رئیس جمهور که بهترین تیم ممکن را برای پیش بردن برنامه های دشوار، بسیج کرده است.

یک ضرب المثل در ایران است که می گوید کسی را که خوابیده می توان بیدار کرد اما کسی که خود را به خواب زده، نمی توان بیدار کرد. این ضرب المثل می تواند برای جامعه بین المللی نیز مصداق داشته باشد.در خاورمیانه ای که مملو از  بی اعتمادی و عدم اطمینان است، یک ایران قابل پیش بینی تر به نفع همه است. همچنین علاج رنج خاورمیانه بدون مشارکت، تعهد و عزم راسخ تمامی طرف ها امکانپذیر نخواهد بود.

* مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: سه شنبه 12 شهریور 1392/ باز انتشار: شنبه 16 شهریور 1392