قساوت مخالفان بشار دردسرساز شد

دیپلماسی ایرانی: ناوی پیلای، بازرس ارشد امور حقوق بشر سازمان ملل متحد، روز گذشته ضمن اشاره به آن که شواهدی بدست آمده که گروهی از شورشیان سوری را متهم به اعدام ۳۰ نیروی وفادار به بشار اسد در حلب طی ماه گذشته می کند، خواستار تشکیل گروهی مستقل برای بررسی اتهامات شورشیان سوری در مورد انجام جنایات جنگی شده است. ناوی پیلای گفته است برخی اقدامات دولت سوریه نیز جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت است اما طبق گزارش اخیر کمیسیون بین المللی تحقیق مستقل که در ماه آگوست گذشته گزارش خود را به شورای حقوق بشر سازمان ملل ارائه داده، مخالفان سوری هم مرتکب جنایات جنگی شده اند. از سوی دیگر رسانه های دولتی سوریه پیش تر مخالفان مسلح را متهم کرده بودند که در جریان عملیات ماه گذشته خود در استان حلب، بیش از ١٢٣ نفر که عمدتا از شهروندان عادی بودند را قتل عام کردند. 

روز جمعه شورای ائتلاف ملی سوریه که از مهم ترین گروه های مخالف بشار اسد به شمار می رود در نامه ای به شورای امنیت سازمان ملل خواستار اقدام فوری این نهاد برای ارجاع پرونده سوریه به دادگاه بین الملی کیفری برای بررسی موارد نقض حقوق بشر توسط این حکومت شد. در طول شش ماه گذشته، سازمان ملل متحد بارها خواستار انجام تحقیقاتی در مورد استفاده از سلاح شیمیایی در سوریه شده است که همچنان نتیجه این تحقیقات مشخص نشده است. به گفته ناوی پیلای هر یک از دو طرف جنگ داخلی سوریه که قوانین بین المللی را زیر پا می گذارند، باید پاسخگوی اعمال خود باشند و شورشیان نباید فکر کنند از این قاعده مستثنی هستند. دیپلماسی ایرانی در گفتگوی خود با دکتر رضا اسلامی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل حقوق بشر به بررسی مصداق های این اتهام در سوریه و راهکارهای حقوقی پیگیری آن پرداخته است:

بازرس ارشد امور حقوق بشر در سازمان ملل متحد، خواستار تشکیل گروهی مستقل برای بررسی اتهام جنایت جنگی توسط شورشیان سوری شده است. مصادیق جنایت جنگی به چه برخوردهایی در میدان جنگ بازمی گردد؟

جرایم جنگی مربوط به نقض جدی مقررات مخاصمه های  مسلحانه است که در قالب حقوق بشردوستانه نیز شناخته می شود و به مسئولیت مجرمانه اشخاص بر می گردد. جنایت جنگی در کنار جنایت علیه بشریت و جنایت علیه صلح مهم ترین جرائمی هستند که در حقوق بشردوستانه به آنها توجه می شود. دیده بان حقوق بشر هدف قراردادن عمدی شهروندان غیرنظامی را در طی یک جنگ، جنایت جنگی می داند.این موارد در حقیقت نقض جدی آنچه که حاکم بر مقررات مسلحانه است، می شود و شامل :قتل،بدرفتاری با افراد غیرنظامی، قتل و بدرفتاری با اسیران جنگی، تخریب بناها و شهرها، کشتار گروگانها، غارت مالکیت های شخصی، ویرانی عمدی شهرها و روستاها درصورتی که نیاز نظامی قابل توجیه وجود نداشته باشد است. تمامی این موارد در اسناد و کنوانسیون های مربوطه ذکر شده است. در حقیقت هر جنایت و جرمی که ناقض مقررات مخاصمه های مسلحانه باشد و حقوق افراد نظامی و یا غیرنظامی ها را نقض کند از مصادیق مهم جنایت جنگی است.

راهکارهای حقوقی برای بررسی این اتهام چیست؟

جنایات جنگی اسناد و کنوانسیون ها و پروتکل هایی دارد. از اولین کنوانسیون ها می توان از کنوانسیون چهارگانه ژنو در سال 1949 نام برد، پیش از آن کنوانسیون لاهه و پیش از آن نیز منشور لندن مربوط به دادگاه نورنبرگ است و دادگاه هایی همانند رسیدگی به جنایات جنگی همانند یوگسلاوی وجود دارد و آخرین و مهم ترین آن دادگاه بین المللی کیفری ICC است که از  بیش از ده سال پیش این دادگاه تشکیل شده و به جنایات جنگی رسیدگی می کند. اساسنامه این دادگاه ها بر اساس مسئولیت مجرمانه برای اشخاص پیش بینی شده و افرادی که مرتکب جنایات جنگی شوند توسط دادگاه های مربوطه حکم جلب آنها صادر می شود و در صورت امکان محاکمه و مجازات می شوند.

نمونه های زیادی هم در این خصوص وجود داشته است، همانند آن دادگاهی که برای سران صرب در جنگ بوسنی هرزگوین تشکیل شد، مورد چارلز تیلور که رهبر شورش مسلحانه در لیبریا بود و به حوادث موسوم به جنگ داخلی لیبریا انجامید که این درگیری های خونین بیش از ۴۰۰ هزار کشته برجای گذاشت، درنهایت این رهبر شورشی ها به دادگاه لاهه فراخوانده شد. همچنین حکمی که برای قذافی صادر شد: لوئیس مورنو اکامپو، دادستان دادگاه جنایی بین المللی اعلام کرده است شواهدی در دست دارد که ثابت می کند نیروهای معمر قذافی از ابتدای جنگ داخلی لیبی ۲۰۱۱ در این کشور علیه مردم لیبی جنایات گسترده ای مرتکب شده اند. بر اساس گزارش دادگاه جنایی بین المللی از دیگر جنایت های دولت قذافی آتش گشودن بر روی مردمی است که در اعتراضات مسالمت آمیز شرکت کرده اند و دستگیری، شکنجه، کشتار، تبعید، آزار جنسی و همچنین ویران سازی مساجد است. از نمونه های دیگر عمر البشیر به خاطر نقش  در نزاع دارفور، جایی که بر اثر پاکسازی نژادی افراد غیر عرب ۲۰۰ هزار نفر نفر کشته شدند مورد انتقاد قرار گرفته است و به اتهام ارتکاب جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت در دارفور، تحت تعقیب بین المللی قرار دارد.

معمولا راهکارهای حقوقی و کیفری برای این جنایات پیش بینی شده اما به دلیل عدم اراده سیاسی و یا عدم وجود رویه ای موثر و یا به دلایل سیاسی و عملی به نتیجه موفقیت آمیزی منجر نشده و جانیان جنگی همیشه به مجازات نرسیده اند. در حال حاضر دیوان بین المللی کیفری آیین نامه های مربوطه را دارد و می تواند برای جنایات جنگی اقدام به تعقیب مجرمین کند.

در کشوری مانند سوریه که در یک سو دولت و در سوی دیگر مخالفان قرار گرفته اند و از دشمن خارجی مشخص خبری نیست چگونه می توان یک گروه مبهم نظامی را متهم به جنایت جنگی کرد و یا به عبارت دیگر طرف مقابل بشار اسد گروه های مختلفی از ارتش آزاد تا النصره و شاخه های القاعده هستند. چگونه می توان عامل اصلی جنایت را شناسایی کرد ؟

 بله شورشیان سوریه گروه های مختلفی هستند، مجموعه منسجم و واحدی نیستند و این گروه های متفاوت هر کدام تشکیلات خود را دارند. یکی از این گروه ها سلفی هایی هستند که با انگیزه های مذهبی افراطی و همچنین با توجه به تنفر مذهبی که نسبت به سایر اعتقادات دارند، دست به جنایاتی زده و به معتقدین سایر ادیان به ویژه شیعیان حمله کرده و آنها را به قتل می رسانند، بناهای مذهبی را تخریب می کنند و  جنایت جنگی مرتکب می شوند که البته این جنایات جنگی تنها توسط نیروهای شورشی و یا مخالفین نظام دولتی اتفاق نیفتاده بلکه نیروهای دولتی نیز مرتکب جنایت جنگی شدند.

کمسیر عالی حقوق بشر ناوی پیلای در خصوص یکی از جنایاتی که منتسب به شورشیان است و آن نیز قتل نظامیان اسیر در منطقه خال العسل است خواستار پیگیری آن شده است. این افراد عده ای از این نظامیان را دستگیر کرده و سپس اعدام صحرایی و تیرباران کردند و به بدن های آنها متعرض شدند. بر همین اساس ناوی پیلای درخواست تشکیل کمسیون مستقلی داده تا در این رابطه تحقیق کند و اتهاماتی که در خصوص ارتکاب جنایات جنگی توسط شورشیان اتفاق افتاده را بررسی کند.

امکان شناسایی این افراد وجود دارد، اگر کمسیون  مستقلی این تحقیقات را انجام دهد و به مراکز تحت کنترل آنها و محل هایی که این جنایات در آنجا اتفاق افتاده دسترسی داشته باشند، می توانند اسناد و اطالاعات را جمع آوری کنند. به ویژه آنکه بسیاری از آنها به این جنایات اعتراف کردند و در یکی از موارد اخیر  یکی  از سرکردگان این شورشی ها و سلفی های افراطی که بدن یکی از سربازان دولتی را مثله کرده و به آن تعرض کرده بود شناسایی شده و درصورتی که بتوان آنها را بازداشت کرد می توان در دادگاه بین المللی محاکمه کرد. به عبارت روشن تر آنها قابل شناسایی هستند، اگرچه این روند بسیار دشوار است و مشکلات سیاسی، فنی و عملی زیادی در این راه وجود دارد اما امکان اینکه گروه های مستقلی آنها را شناسایی کنند وجود دارد.

بازرس ارشد امور حقوق بشر در سازمان ملل تاکید کرده که شورشیان باید بداند که از قوانین بین المللی مستثنی نیستند. بنابراین راهکار آن تشکیل کمسیون های خاص است؟

بله باید کمسیون های خاص حقوق بشری تشکیل شود و یا ارکان سازمان ملل کمسیون های مختلف تشکیل دهند، آنها اطلاعات خود را به مراجع سازمان ملل انعکاس دهند و در صورتی که افراد به این روش شناسایی شوند از دادگاه درخواست حکم جلب آنها می شود.

بحث تحقیق در خصوص استفاده دولت بشار و مخالفان از سلاح های شیمیایی همچنان مطرح است . اخیرا نیز بازرسانی از سوی سازمان ملل برای اعزام به سوریه مشخص شده اند. روند حقوقی بررسی این اتهام چیست و در صورت اثبات چه راهکارهایی در اختیار مجامع بین المللی برای تنبیه طرف خاطی وجود دارد ؟

این موضوع نیز همانند سایر موارد است. بدین معنا که اتهام استفاده از سلاح های شیمیایی نیز یکی از مصادیق جرائم جنگی است. اگر استفاده از سلاح های شیمیایی توسط کارشناسان مربوطه و  سازمان ملل ثابت شود آنها نیز مرتکب جنایات جنگی شدند و می توان همان روندی که گفته شد در این مورد نیز طی کرد. این جرم نیز کاملا قابل پیگیری است و در اسناد و پروتکل های جنایات جنگی به این مساله هم اشاره شده است.

دادگاه با توجه به جنایتی که مرتکب شده اند و اثبات آن،  مجازات مربوطه را برای محکوم کردن آنها اعمال می کند.در پایان باید اضافه کرد با توجه به آنکه برخی از این جنایات ناظر بر پیروان سایر ادیان و گروه های مذهبی است گروه های حقوق بشری می توانند از طریق آموزش رواداری و بردباری مذهبی نه تنها در آن مناطق بلکه درتمامی کشورها زمینه همزیستی مسالمت آمیز افراد را فراهم کنند و سایر کشورها نیز باید تلاش کنند با بردباری مذهبی که از خود نشان می دهند با این تنفر مذهبی مقابله کنند، تا افراد ضمن داشتن عقاید مختلف بتوانند زندگی مسالمت آمیزی را در کنار یکدیگر داشته باشند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: یکشنبه 13 مرداد 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 17 مرداد 1392