ضربه‌ای که اردوغان از سقوط مرسی خورد

فارغ از بحث قانونی یا غیرقانونی بودن برکناری محمد مرسی، رئیس جمهور مصر و جنبه های داخلی این موضوع، یکی از مسائلی که طی روزهای اخیر توجه بسیاری از تحلیلگران را به خود جلب کرده، ابعاد و پیامدهای بین المللی وقایع اخیر مصر است. در این میان، عقیده بسیاری بر آن است که سقوط مرسی، شکستی مهم و راهبردی برای دولت ترکیه محسوب می شود.

به گزارش «تابناک»، چه دولتمردان حزب عدالت و توسعه ترکیه واقعاً اعتقاد داشته باشند که کودتای نظامی منجر به سقوط مرسی، علیه آن ها نیز هست و چه بخواهند صرفاً چنین دیدگاهی را به خارجی ها القا کنند، تفاوتی در نتیجه ماجرا ایجاد نمی کند؛ زیرا این موضوع به شدت با منافع راهبردی آن ها در تضاد است.

سایت تحلیلی «المانیتور» در مطلبی به بررسی این موضوع پرداخته و می نویسد تردیدی وجود ندارد که دولتمردان حزب عدالت و توسعه که تحت تأثیر جنبش اسلامی «گولن» هستند، تلاش دارند ایده «قربانی شدن» اخوان المسلمین مصر را القا نمایند. قربانی نشان دادن یا «قربانی سازی»، چیزی است که دولتمردان ترکیه این روزها به شدت به آن نیاز دارند.

نخستین واکنش دولت ترکیه به تظاهرات پارک گزی در استانبول – که با تحریک پلیس شدت یافت – تلاش در القای این ایده بود که این اعتراضات، توطئه ای بین المللی علیه دولت ترکیه است. آن ها در تلاش برای مشروعیت زدایی از اعتراضات، خود را به عنوان قربانی معرفی کردند. بی تردید، قربانی سازی، ابزار مهار مناسبی در مقابل کسانی است که می خواهند رفتار و اشتباهات طرف قربانی شده را به نقد بکشند.

پس از وقوع کودتای سوم ژوئیه در مصر، دولت اسلام گرای ترکیه تلاش کرد با استفاده از رسانه های جمعی، تصویری مشابه را از وقایع این کشور ارائه دهد. بنا بر استدلال عجیب آن ها، صحبت کردن از اشتباهات مرسی، به منزله مشروعیت دادن به کودتا بود.

به عنوان مثال، «حاتم عطا»، مدیر پژوهش های سیاسی در «بنیاد پژوهش های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی» ترکیه که وابسته به حزب حاکم این کشور است، در مطلبی که در توئیتر منتشر کرد، نوشت: «ارتش به تحریک سکولارها و لیبرال ها کودتایی را در مصر ترتیب داد. همکاران ما درباره اشتباهات مرسی می نویسد و بحث می کنند. آیا این مشابه وقایع پارک گزی نیست؟».

وی در مطلبی دیگر نوشت: «آنچه در ترکیه برای آن تلاش شد (کودتا)، در مصر به سرانجام رسید. سیاست خیابانی فرقه سکولار علیه صندوق رأی، آن ها را از دولت اسلام گرا رهانید؛ اما به قیمت یک رژیم نظامی».

دولت عدالت و توسعه ترکیه، زیان بزرگی را از کودتای مصر متحمل شد. مرسی و دولت اخوان المسلمین، از جنبه روابط اقتصادی و سیاسی، شریک دولت ترکیه به شمار می رفتند. با انتقال دادن تجربه سیاسی در زمینه دموکراسی و انتخابات از طریق به اصطلاح «اسلام گرایی معتدل» در ترکیه به اخوان المسلمین مصر، دولت عدالت و توسعه در حال ارتقای قدرت نرم خود بود.

اما این تنها قدرت نرم نبود که ترکیه به مصر انتقال داد. بر اساس قراردادی که در اکتبر 2012 به امضا رسید، دولت ترکیه یک اعتبار یک میلیارد دلاری پنج ساله را در اختیار مصر گذاشت که در سه سال اول، از بازپرداخت معاف بود. اعطای این اعتبار در شرایطی که مصر در تلاش بود تا وامی 4.8 میلیارد دلاری را از صندوق بین المللی پول دریافت کند، نشانگر اهمیت مصر برای ترکیه بود.

اما ماجرا به همین جا ختم نمی شود. مصر با وجود دولت اخوان المسلمین، مهمترین عنصر آن «نظم نوین» به شمار می رفت که احمد داووداوغلو، وزیر خارجه ترکیه مدعی گسترش آن در منطقه خاورمیانه بود. به همین دلیل است که باید گفت کودتا در مصر، اثری زلزله وار بر دولت عدالت و توسعه داشته است.

در پی این واقعه، رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه، تعطیلات تابستانی خود را نیمه تمام گذاشت و فوراً به استانبول بازگشت تا در نشست اضطراری کابینه برای ارزیابی تحولات مصر شرکت کند. حضور عالیرتبه ترین مقامات دولت ترکیه در این نشست، نشانگر اهمیت زیادی بود که این دولت برای مصر قائل است.

در نتیجه کودتا، اردوغان سفر خود به غزه را که برای تاریخ 5 ژوئیه برنامه ریزی شده بود، تا زمان نامعلومی به تعویق انداخت. از زمان وقوع اعتراضات پارک گزی، اردوغان دیگر مانند سابق در عرصه تعیین دستورکارهای سیاسی کشور خود فعال و تعیین کننده نبوده است. وی به جای اداره تحولات در کشور خود، در موضعی واکنشی قرار گرفته و می خواهد از وضعیت موجود خلاص شود.

اردوغان برای بازیابی موقعیت خود که در اثر وقوع اعتراضات سراسری علیه وی، تضعیف شده، قصد داشت یک اقدام سنتی در طرفداری از جنبش حماس انجام دهد که مطابق معمول، قرار بود از آن استفاده داخلی شود.

اردوغان باید تحت فشار بسیار شدیدی بوده باشد که توافق ماه مه خود با باراک اوباما را که بر اساس آن، باید در صورت سفر به غزه، سری هم به رام الله بزند، نادیده گرفت. شاید بتوان گفت کودتای مصر که به لغو سفر اردوغان منجر شد، به نحوی از تخریب روابط وی با اوباما جلوگیری کرد.

به هر حال، مجموعه این وقایع نشانگر آن است که تحولات اخیر در مصر، بیش از هر دولتی به ضرر دولت عدالت و توسعه ترکیه بوده و به شدت طرح های منطقه ای این دولت برای بسط نفوذ خود را تحت تأثیر قرار می دهد.