معمایی به نام ایران هسته ای

دیپلماسی ایرانی: از چهار سال پیش که پرزیدنت باراک اوباما به ریاست جمهوری رسید، دیپلمات های کشورهای گروه 1+5  (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا، ایالات متحده و آلمان) و ایران درگیر بحث حل و فصل نگرانی ها درمورد برنامه هسته ای ایران هستند.تاکنون دو طرف نتوانسته اند میان پیشنهادات متفاوتی که در طول مذاکرات داده اند، ارتباط برقرار کرده و به توافقی دست پیدا کنند.

درحالی که به احتمال زیاد، مذاکرات سیاسی سطح بالا به زودی از سر گرفته می شود، مذاکره کنندگانی که  خواهان پیشرفت در رفع نگرانی از قابلیت رو به رشد هسته ای ایران و سلاح هسته ای احتمالی هستند،باید تغییرات جدیدی در پیشنهادات قبلی خود بدهند.

هنوز زمان برای دیپلماسی وجود دارد، اما هردو طرف باید با سرعت و حس ضرورت بیشتری به سوی یک راه حل پایدار حرکت کنند.ظاهراً ایران هنوز یک تصمیم استراتژیک درمورد ساخت سلاح هسته ای نگرفته است و هنوز مواد لازم برای ساخت بمب هسته ای مؤثر در اختیار ندارد.با این حال آخرین گزارش فصلی آژانس بین المللی انرژی اتمی ((IAEA  روشن می سازد که قابلیت های غنی سازی در حال بهبود و ذخیره اورانیوم غنی شده در حال رشد است.مذاکره کنندگان نمی توانند فقط به پیشنهادهایی تکیه کنند که در طول سه دور قبلی مذاکرات در سال گذشته  مطرح و البته شکست خوردند.

موقعیت های کنونی و پیشنهادهای مطرح

در طی برگزاری دور اول مذاکرات سطح بالای سیاسی که آوریل 2012 در استانبول برگزار شد، دو طرف با مذاکرات براساس رویکرد گام به گام با اقدامات متقابل توافق کردند.ادامه ی مذاکرات، ماه می در بغداد و ماه ژوئن در مسکو برگزار شد.نشست کارشناسان فنی هم،ماه جولای در استانبول برگزار شد.

ایران و گروه 1+5  پیشنهاداتی را ارائه دادند که در طی مذاکرات درباره ی آنها بحث شد.در ماه ژوئن، کاترین اشتون نماینده عالی اتحادیه اروپا گفت «شکاف قابل توجهی» بین دو طرف باقی مانده است وی همچنین اعلام کرد که در نشست فوق  در رابطه با مسائل اصلی و مهم صحبت شده است.

درحالی که تعدادی موضوع مشترک در پیشنهادات وجود دارد، درباره ی تفاوت های مهمی مانند ترتیب اقدامات،دامنه ی مسائل و زمان کاهش تحریم ها صحبت شده است.

با این حال اگر هر دو طرف کمی انعطاف و خلاقیت بیشتر از خود نشان دهند ممکن است که شکاف بین دو طرف پر شود و بتوان به یک راه حل رسید که هم نگرانی ها درباره ی برنامه هسته ای رفع شود و هم ایران بتواند به برخی از فعالیت های هسته ای خود ادامه دهد و تحریم های شدید هم حذف شود.

در ماه های پیش رو،دو طرف باید پیشنهادهای جایگزینی را مطرح کرده تا از وضع دشوار فعلی خارج شوند و حرکتی ایجاد کنند تا به سمتی بروند که مورد قبول دو طرف باشد و موجب حل پایدار بحران شود.

در حال حاضر هم گزینه هایی برای اقدامات کوتاه مدت اعتماد سازی و هم اقدامات بلند مدتی که هردو طرف قبول دارند و می تواند منجر به پایان بازی شود،وجود دارد.گزینه های زیر که توسط انواع کارشناسان مشخص شده است عناصر کلیدی مذاکراتی است که سال گذشته توسط ایران و گروه 1+5 ارائه شد.همچنین این اظهارات را مقامات دولتی هم بیان کردند.گزینه های ذکر شده در این جا به معنای جامع بودن نیست، اما به مذاکره کنندگان برای پیشرفت و دستیابی به راه حل دیپلماتیک مؤثری کمک می کند.

لزوم  اعتماد سازی

 یک استراتژی برای ایجاد پیشرفت در مذاکرات، اجرای گام اعتماد سازی است که از بدتر شدن اوضاع در کوتاه مدت جلوگیری می کند.در حالی که می توان همزمان بر سر یک پیشنهاد جامع که منجر به پایان بازی شود،مذاکره کرد.با توجه به عدم اعتمادی که در میان ایرانیان وجود دارد همچنین تفاوت بین پیشنهادهای ایران و گروه 5+1 ،این رویکرد ممکن است عملی ترین روش برای پیشرفت به سمت راه حل نهایی باشد.

برای این که این اقدامات در کوتاه مدت مؤثر باشند، دو طرف باید نگرانی ها را برطرف کنند و بین طرفین اعتماد برقرار شود.گروه 5+1 در کوتاه مدت مشخص کرده است که خواهان توقف رشد مداوم ذخایر اورانیوم 20 درصد غنی شده ایران هستند.در غیر این صورت باید از این موضوع مطمئن شوند که ادامه این روند از سوی ایران خطرناک نباشد.به نظر می رسد ایران علاقمند به اقدامات  اعتمادساز است که عبارتند از اذعان به حق مسلم غنی سازی،گرفتن تضمین مبنی بر این که تحریم های بیشتری وضع نخواهد شد و اطمینان از این که ایران هدف حمله نظامی قرار نخواهد گرفت.

تعلیق در برابر به رسمیت شناختن

در 8 اکتبر 2008 ، علی اکبر صالحی وزیر امور خارجه ایران، در مصاحبه با اشپیگل اعلام کرد که  ایران آماده معامله است و در صورتی که تأمین میله های سوخت تضمین و حق غنی سازی به رسمیت شناخته شود،ایران داوطلبانه درصد غنی سازی را محدود خواهد کرد.

یکی از جذابیت های این پیشنهاد این است که دیدگاه ایران درباره پایان بازی را نشان می دهد.به رسمیت شناختن حق غنی سازی، ایران را مطمئن می کند که در مذاکرات می توان مسائل را حل و فصل کرد و غنی سازی هایی که بعداً انجام شود براساس اصول مشخص مورد تأیید خواهد بود.علاوه بر این، این موضوع مغایر با نظر فعلی گروه 5+1 نیست.

به طور مثال، ایالات متحده حق غنی سازی اورانیوم ایران را به رسمیت می شناسد اگر این موضوع در تطابق با تعهدات پادمانی باشد.در 1 مارس 2011 ، هیلاری کلینتون وزیر خارجه ی ایالات متحده در جلسه ی کمیته ی امور خارجی مجلس نمایندگان گفت : تحت شرایط بسیار سخت و پاسخ دادن به نگرانی های جامعه ی بین المللی و پایان برگشت ناپذیر هرگونه برنامه ی تسلیحات هسته ای، ایران تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی،حق غنی سازی دارد.کلینتون همچنین گفت که فکر می کند این موضع جامعه ی بین الملل نیز می باشد.در طول مذاکرات سال گذشته،ایالات متحده و شرکایش در گروه 5+1 اظهارات مشابهی داشته اند. این پیشنهاد  منعکس کننده نگرانی اصلی جامعه ی بین المللی است که همان  جلوگیری از هرگونه افزایش ذخایر اورانیوم 20 درصد غنی شده اعلام شده است.

تعلیق در برابر تعلیق

یک گزینه ی احتمالی دیگر توافق تعلیق در برابر تعلیق است.بنابرآن، ایران با تعلیق غنی سازی 20 درصدی موافقت  و گروه 5+1 با تعلیق هرگونه تحریم جدید موافقت می کند.تعدادی از کارشناسان مانند جیمز دابینز فرستاده سابق ایالات متحده به افغانستان،استدلال کرده بودند که این گزینه باید در توافق آوریل 2012 به صورت فرآیند گام به گام با اقدامات متقابل قرار داده می شد.

توافق تعلیق در برابر تعلیق برای هردو طرف نتیجه ی برد – برد را در پی دارد به خاطر اینکه ایران از تحریم های سختگیرانه رها می شود و غرب هم مطمئن می شود که ایران غنی سازی 20 درصد را متوقف می کند و این میزان کمتر از مقدار مورد نیاز برای ساخت سریع بمبی از مواد شکافت پذیر می باشد.این کار همچنین موجب اعتماد،کاهش تنش ها و ایجاد فرصتی برای حل و فصل بلند مدت خواهد شد.

تبدیل ذخایر اورانیوم 20 درصد غنی شده

گزینه ی احتمالی دیگر توسط حسین موسویان، مذاکره کننده سابق مطرح شده است.بر این اساس ایران ذخایر اورانیوم 20 درصد غنی شده که به صورت گاز هگزافلوراید می باشد را به شکل جامد و اکسید اورانیوم تبدیل  می کند که در تولید صفحات سوخت مورد استفاده ی راکتور تحقیقاتی تهران به کار برده می شود.اکسید اورانیوم تهدید کمتری برای شکافت هسته ای می باشد.برای تبدیل این مواد به درجه ی تسلیحاتی باید ابتدا تبدیل به گاز شوند و هرگونه تلاش برای تبدیل آنها، به احتمال زیاد توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی مورد کشف قرار می گیرد.

تا نوامبر 2012 ، ایران 96 کیلوگرم از اورانیوم 20 درصد را تبدیل به صفحه ی سوخت کرده است که 82 کیلوگرم از این میزان وارد فرآیند شده است.ذخایر واقعی هگزا فلوراید اورانیوم حدود 134 کیلوگرم می باشد.

اگر گزینه ی صفر شدن ذخایر اورانیم 20 درصدی انجام شود در آن صورت مهمترین نگرانی گروه 5+1 رفع می شود و نشان دهنده ی تعهد ایران به این مورد است که غنی سازی اش برای مصارف نظامی نیست.ایهود باراک وزیر دفاع اسرائیل اخیراً گفت که فرآیند تبدیل، نگرانی ها را در رابطه با فعالیت های ایران کاهش می دهد.

با این حال در بلند مدت تبدیل هگزافلوراید اورانیوم به اکسید اورانیوم به دو دلیل نمی تواند یک راه حل باشد. اول، این چنین تبدیلی موجب از بین رفتن احتمال استفاده از اورانیوم غنی شده در مصارف نظامی  نخواهد شد چون شکل جامد می تواند دوباره به هگزافلوراید تبدیل شود.با این حال انجام این کار موجب آگاهی فوری آژانس بین المللی انرژی اتمی می شود.دوم، ایران، اکسید اورانیوم را برای مصرف راکتور تحقیقاتی تهران ذخیره می کند،که این کار موجب سوءظن به هدف ایران برای غنی سازی 20 درصدی خواهد بود و احتمال داده می شود که شاید برای مصارف نظامی باشد.

به رسمیت شناختن متقابل

راهکار دیگری در راستای اعتماد سازی که موسویان پیشنهاد می دهد این است که هردوطرف برای رفع نگرانی ها در مذاکرات سطح بالای جدید این اقدامات را انجام دهند :

• ایران نگرانی های جامعه ی بین الملل مبنی بر توسعه ی نظامی برنامه ی هسته ای را درک کند و در این رابطه توضیح دهد.

• گروه 5+1 حق ایران را برای غنی سازی محدود به منظور مقاصد صلح آمیز به رسمیت بشناسد.

این به رسمیت شناختن متقابل می تواند مبنایی برای اعتماد سازی باشد که براساس آن طرفین می دانند که هر کدام نگرانی های مشروع دارند و مذاکره کنندگان باید براساس این چارچوب گفتگو کنند.این موضوع همچنین نشان دهنده ی ویژگی های ضروری یک توافق است.نگرانی های گروه 5+1 باید رفع شود و حق ایران برای غنی سازی در جهت مصارف صلح آمیز باید تضمین شود.این به رسمیت شناختن به هر دو طرف اجازه می دهد تا ادعای پیروزی اولیه کنند و موجب حمایت داخلی برای مذاکرات دشوار پیش رو خواهد شد.

هماهنگ کردن پیشنهادات موجود

درحالی که تفاوت های مهمی میان پیشنهادات ایران و گروه 5+1 وجود دارد،آنچه که قابل توجه است زمینه های مشترک میان این دو پیشنهاد است.امکان دارد این مسئله که دو طرف نگرانی هایشان برطرف شود و بتوانند اعلام پیروزی کنند،ساختگی باشد.

به طور مثال پیشنهاد گروه 5+1 می تواند این مسئله را مطرح کند که در آینده، ایران تحت شرایط خاص از جمله اجرای کامل تعهدات پادمانی آژانس بین المللی انرژی اتمی، اجازه ی غنی سازی خواهد داشت.همچنین گروه 5+1 به جای درخواست بستن دائم فوردو می تواند تقاضای بسته شدن موقت آن را داشته باشد تا در آینده با افزایش نظارت و بازرسی طبق پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی در این مکان، فوردو دوباره بازگشایی شود. اقدامات دیگری مانند لغو بعضی از تحریم های بین المللی و یا تضمین دادن درباره ی این که تحریم های جدید اعمال نمی شود،به تعادل درخواست های گروه 5+1 کمک می کند.

به همین نحو،ایران می تواند تعهد دهد که همکاری فوری و کاملی با تحقیقات در حال پیشرفت آژانس بین المللی انرژی اتمی از برنامه ی هسته ای و توقف سریع ذخیره کردن اورانیوم 20 درصد، خواهد داشت.ایران همچنین می تواند پیشنهاد دهد که همکاری کامل با بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی به منزله ی تضمین خواستن درباره ی لغو کامل تحریم های یک یا چند جانبه نیست. و یا پذیرش نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی بر روند غنی سازی و کمک گرفتن از گروه 5+1 برای تأمین سوخت راکتور تحقیقاتی تهران، برای پایان دادن به تحریم های شورای امنیت سازمان ملل و خارج شدن پرونده ی ایران از این نهاد،کافی نیست.تعلیق اقدامات خاص در مقابل توقف اعمال تحریم های جدید،محتمل ترین و متعادل ترین پیشنهادی است که ایران می تواند ارائه کند.

نویسنده : کلسی داونپورت / منبع : انجمن کنترل تسلیحات   

انتشار اولیه: شنبه 23 دی 1391 / باز انتشار: چهارشنبه 27 دی 1391