حل تنش با ترکیه آسان نیست

دیپلماسی ایرانی: فضای روابط ایران و ترکیه، این روزها بیش از پیش متشنج است. مقامات دو طرف دیگر کمتر از قبل ملاحظات دیپلماتیک را در اظهار نظرهای خود لحاظ می کنند. نمونه ابراز نگرانی طرف ترک را می توان در اظهار نظر عبدالله گل، رئیس جمهور ترکیه در گفت و گو با نشریه فارن پالیسی مشاهده کرد که در آن تاکید شد که  ترکیه نمی تواند قبول کند که یک کشور همسایه اسلحه ای داشته باشد که آنکارا از آن محروم است. از این سو مقامات ایرانی نیز چندان دل خوشی از اقدامات ماه های اخیر ترکیه ندارند. رامین مهمان پرست، سخنگوی وزارت خارجه ایران در گفت و گو با شبکه المنار گفته است ناتو و آمریکا، موشک های پاتریوت را برای مقابله با واکنش موشکی ایران به حمله احتمالی اسراییل، در ترکیه مستقر کرده اند. دیپلماسی ایرانی این دو موضوع را در گفت و گو با دکتر بهرام امیراحمدیان، استاد دانشگاه و تحلیل گر مسائل بین المللی بررسی کرده است:

عبدالله گل، رئیس جمهوری ترکیه، در گفت وگوی تفصیلی با نشریه فارن پالیسی چاپ آمریکا، برنامه هسته ای ایران را غیرقابل قبول خوانده و گفته است: ترکیه نمی تواند قبول کند که یک کشور همسایه اسلحه ای داشته باشد که ترکیه خود آن را در اختیار ندارد. این موضع گیری ترکیه در چه دغدغه هایی ریشه دارد؟

البته این موضوع  نشان دهنده رویکرد جدیدی در سیاست خارجی ترکیه  نیست. پیش از این نیز عبدالله گل در سال 2011 در مصاحبه با بی بی سی اعلام کرد که ضمن به رسمیت شناختن حق ایران برای دسترسی به تکنولوژی صلح آمیز هسته ای، اما به هیچ عنوان نمی توانیم ایران اتمی دارای سلاخ اتمی را تحمل کنیم. به این دلیل که این مسئله باعث خواهد شد توان قوا در منطقه به هم بخورد و ما هم مانند هندوستان و پاکستان نیازمند توازن استراتژیک هستیم، بنابراین ناچار خواهیم شد به سمت هسته ای شدن پیش رویم. عربستان نیز همین مسئله را مطرح کرده است.
بهانه ای که باعث می شود این کشورها چنین اظهاراتی داشته باشند، مسئله ای است که در آژانس بین المللی انرژی اتمی مطرح است که به ایران مشکوک هستند و یا معتقدند ایران پاسخی شفاف به ادعاهای آنان نداده است. این فضا به تنش دامن می زند. از این جهت ترکیه نگران این موضوع است. اگر چه به نظر می رسد در آینده در ترکیه هم اگر به سمت سیستم سیاسی ریاستی حرکت کنند، تحولاتی رخ خواهد داد. اردوغان این برنامه را دنبال می کند که نظام پارلمانی به ریاستی تبدیل شود. در این صورت عبدالله گل مقامش کاسته خواهد شد و بر قدرت اردوغان اضافه خواهد شد. بنابراین باید در نظر داشت که در داخل ترکیه هم یک دستی و یک صدایی وجود ندارد.

در شرایطی که رسانه های بین المللی هدف از استقرار موشک های پاتریوت در مرز سوریه و ترکیه را طبق ادعای آنکارا حمایت از این کشور در برابر حملات احتمالی دمشق می خوانند، رامین مهمان پرست سخنگوی وزارت خارجه ایران می گوید استقرار موشک های پاتریوت در ترکیه، برای حفاظت از اسراییل در برابر موشک های ایران است.هدف اصلی ترکیه از این تحرکات نظامی را چه می دانید؟ 

ترکیه عضو پیمان ناتو است. بعد از ساقط کردن یک هواپیمای فانتوم ترکیه از سوی سوریه، ترک ها ادعا کردند که این هواپیما به دست سوریه ساقط نشده بلکه این کارشناسان روس و سیستم دفاع موشکی روس ها بوده است که این کار را کرده است.  همین مسئله یعنی دست داشتن روسیه در اسقاط هواپیمای ترکی، بهانه لازم را به دست ترکیه داد که از ناتو کمک بگیرد. ترک ها می گویند که در این منطقه به جز نیروهای نظامی سوریه، نیروهای دیگر کشورها هم حضور دارند، بنابراین ترکیه هم می تواند ناتو را وارد مسئله کند. از این منظر بود که پس از بمباران توپخانه ای مناطق مرزی ترکیه و سوریه، ترکیه بیش از پیش نگران شد و تصور کرد که این شرایط این پتانسیل را دارد که به ترکیه آسیب بزند. به همین دلیل از آن جا که ترکیه تصور می کرد اگر به تنهایی وارد شود، از طرف متحدان سوریه به ویژه ایران و روسیه با مخالفت مواجه خواهد شد، ناتو را وارد ماجرا کرد. همان طور که می دانید آقای پوتین اعلام کرده بود که اگر یک سرباز ترک وارد خاک سوریه شود، به منزله این است که به روسیه اعلام جنگ شده است و این اقدام واکنش مسکو را در پی خواهد داشت.

با این تعریف هدف از استقرار موشک های پاتریوت را روسیه می دانید؟

بله به نظر می رسد این جریان به نوعی بازتاب رویارویی بین ناتو و روسیه هم هست. آن ها می خواهند خود را آزمایش کنند که اگر یک رویارویی اتفاق افتاد، چگونه مدیریت کنند؟ به این دلیل که گسترش ناتو به سوی شرق، احتمال ورود گرجستان و آذربایجان را تقویت می کند و این بسیار برای روسیه خطرناک است. البته روسیه، ایران را بهانه می کند، اما به نظر می رسد بیشتر نگران مرزهای جنوبی خود با قفقاز است. روسیه علاقمند است که در این منطقه آرامش برقرار باشد. در حالی که وضعیت کنونی شکننده به نظر می رسد. به همین سبب است که آقای مهمانپرست، سخنگوی وزارت خارجه ایران اعلام می کند که استقرار سپر دفاع موشکی به منظور تامین امنیت اسرائیل است. البته معلوم نیست که این نظر تا چه اندازه کارشناسی است.

به نظر شما اظهارنظر آقای مهمانپرست تا چه اندازه به واقعیت تحولات منطقه نزدیک است؟

به نظر من اگرچه ترکیه از جانب اسرائیل نگران نیست ولی دولت کنونی ترکیه که هم در مسئله غزه فعال بود و هم در حال حاضر در مسئله فلسطین فعال است، نمی خواهد موقعیت ممتاز خود در حوزه مدیترانه و شمال افریقا را با نزدیک شدن به اسرائیل در استقرار موشک های پاتریوت تضعیف کند. این که  گفته می شود که ترکیه هیچ اختیاری در خصوص موشک های پاتریوت ندارد، بستگی به نظر ترکیه دارد. این آنکارا بوده درخواست کرده که منطقه را برای استقرار این موشک ها بررسی کنند. ناتو هم بر اساس این درخواست در آنجا حضور پیدا کرده است. علاوه بر این، بر اساس منشور ناتو هر نوع تصمیم گیری از این نوع با اجماع و موافقت همه اعضا صورت می گیرد. حتی اگر یک عضو هم با استقرار این موشک ها مخالفت می کرد، این کار انجام نمی گرفت. تمام اعضای ناتو که عمدتا اروپایی هستند، تصمیم گرفته اند که این موشک ها را در آنجا مستقر کنند. اگر گفته شود برای جلوگیری پاسخ ایران به حمله احتمالی اسرائیل است، باید گفت که اسرائیل پیش از این به این نتیجه رسیده بود که یارای رویارویی با قدرت استرات‍ژیک و منطقه ای ایران را ندارد. علاوه بر این با دسترسی ایران به موشک های قاره پیما و بالستیک، اسرائیل دیگر توانایی تحمل چنین ریسکی را ندارد. کما این که مشاهده می شود مقامات رژیم صهیونیستی دیگر چندان مثل قبل بر طبل جنگ نمی کوبند.

سوریه و استقرار موشک های پاتریوت در چند ماه اخیر تبدیل به محل منازعه میان ایران و ترکیه شده اند. پیش بینی شما از تنش بوجود آمده در روابط دوجانبه چیست؟

به هر حال ترکیه همسایه ما است، در حالی که نه اسرائیل و نه سوریه مرز مشترکی با ایران ندارند. آسیب به روابط دو کشور به زودی جبران نمی شود. من فکر می کنم تنش میان ایران و ترکیه بایستی در محافل استراتژیک و با استفاده از کارشناسان بی طرف و متخصص بررسی شود و موضعی ایجاد شود که بر اساس آن مشخص شود باید چگونه رفتار شود تا منافع ملی به بهترین شکل برآورده شود. لازم است این بررسی ها خارج از دولت انجام گیرد چرا که محدودیت دولت این لزوم را ایجاد می کند که موضع رسمی اتخاذ شود و شاید ملاحظاتی در نظر گرفته می شود. اما اخیرا اقداماتی در این راستا انجام شده و به نظر می رسد که اینگونه نشست ها می تواند مفید باشد. علاوه بر این رسانه ها می توانند موضوع را به نظرخواهی بگذارند تا نظر مردم نیز نسبت به روابط دو کشور مشخص شود. 12

انتشار اولیه: یکشنبه 17 دی 1391 / باز انتشار : جمعه 22 دی 1391