تعهد به سیاست؛ عدم تعهد به اقتصاد

دیپلماسی ایرانی: در روزهایی که سنگین ترین تحریم های اقتصادی علیه ایران اعمال شده است و تهدیدات نظامی از سوی اسرائیل علیه ایران گوش جهانیان را کر کرده است، ایران شاهد بزرگترین اتفاق دیپلماتیک پس از انقلاب است. برگزاری نشست سران جنبش عدم تعهد که 120 کشور در آن عضویت دارند، اتفاقی است که برای هر کشوری اهمیت خاص دارد. اما آیا این مسئله اهمیت اقتصادی هم دارد؟ آیا مردم می توانند امیدوار باشند که این نشست بتواند گره ای از گره های اقتصادی کشور باز کند؟ اساسا جنبش عدم تعهد اهمیت اقتصادی دارد؟ این ها سوالاتی است که با دکتر فرهاد خرمی، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل اقتصادی در میان گذاشته ایم که در زیر می خوانید:

 جنبش عدم تعهد تا چه اندازه از منظر اقتصادی دارای اهمیت است؟

جنبش عدم تعهد در اصل یک حرکت سیاسی در فضای جنگ سرد و جهان دو قطبی و بر مبنای عدم عضویت در دو بلوک سیاسی غرب و شرق بوده است؛ بنابراین در 51 سال گذشته تاکید اصلی کشورهای عضو این جنبش بر مشکلات سیاسی بوده است. با این وجود با پایان جنگ سرد و فروپاشی بلوک شرق از یک سو و اهمیت روزافزون اقتصاد در معادلات جهانی به نظر می رسد این جنبش تلاش می کند که از منظر اقتصادی نیز تاثیرگذاری هایی در جهان داشته باشد، هرچند همچنان دغدغه اصلی آنها سیاسی است و تلاش می کنند در حوزه سیاست به راهکارها و همگرایی هایی دست یابند. با این وجود تاکنون سهم مناسبات تجاری و اقتصادی بین اعضای این جنبش چندان زیاد نبوده است.

کشورهای عضو عدم تعهد تا چه اندازه از توانایی های اقتصادی بهره مندند؟

از آنجا که مبنای شکل گیری این جنبش عدم تعهد به دو بلوک شرق و غرب بوده، اقتصادهای قدرتمند دوران جنگ سرد به عضویت این جنبش درنیامده اند و بیشتر کشورهای در حال توسعه عضو این جنبش هستند. هرچند در میان آنها کشورهایی نظیر هند، اندونزی، و آفریقای جنوبی اقتصادهایی توانمند و رو به رشد دارند. با این وجود به نظر می رسد با توجه به عضویت 120 کشور جهان در این جنبش و گستردگی جمعیتی این کشورها، یکی از ظرفیتهای اقتصادی جنبش عدم تعهد، بازار گسترده ای است که می تواند برای هر یک از اعضا فراهم کند. کشورهای عضو این گروه حدود نیمی از جمعیت جهان را به خود اختصاص داده اند که این تعداد جمعیت یک بازار مناسب برای محصولات و کالاهای کشورهای عضو به حساب می آید. علاوه بر این در حوزه انرژی نیز فرصتهای قابل توجهی وجود دارد، چرا که برخی از کشورهای عضو جنبش وابستگی بالایی به صادرات سوخت دارند و از 40 کشور تولیدکننده و صادرکننده فراورده های نفتی 27 کشور عضو جنبش عدم تعهد هستند. یعنی از مجموع حدود 62 میلیون بشکه نفتی که روزانه توسط 130 کشور دنیا صادر می شود، حدود 57 درصد یعنی روزانه 35 میلیون بشکه را کشورهای عضو جنبش عدم تعهد صادر می کنند. با این حال این جنبش به دلیل این که به دنبال اهداف سیاسی بوده است نتوانسته است از این ظرفیت های اقتصادی استفاده کند.

در روزهای آینده قرار است شانزدهمین نشست سران جنبش عدم تعهد در تهران برگزار شود.  با توجه به مشکلاتی که به واسطه تحریم ها ایجاد شده است آیا در حواشی برگزاری اجلاس جنبش عدم تعهد می توان به افزایش روابط اقتصادی ایران و با اعضای این جنبش امیدوار بود؟

بله، اگر در حاشیه این نشست مقامات ایرانی با مقامات خارجی اعضای جنبش عدم تعهد مذاکراتی داشته باشند، ممکن است برخی از این کشورها همکاری های اقتصادی خود را با ایران افزایش دهند. بنابراین مقامات ایرانی از رأس تا ذیل باید گفت وگوهای اقتصادی را در حاشیه اجلاس در دستور کار قرار دهند و باید از همه ظرفیتهای اقتصادی این رویداد مهم در جهت توسعه کشور استفاده کرد.

با توجه به این که ایران در سالهای اخیر با تحریم های بین المللی خصوصا از سوی غرب مواجه بوده است، به نظر می رسد یکی از مسائل اساسی که این نشست به آن خواهد پرداخت و در بیانیه پایانی نشست خواهد آمد این است که این جنبش مخالف تحریم ها هستند؛ اما در عمل باید دید تا چه اندازه این بیانیه ها ضمانت دارند و تا چه اندازه می توانند روند تحریم های اعمال شده علیه ایران را تغییر دهند.

همانطور که اشاره کردم این نشست بیشتر به دنبال راهکارهای سیاسی است و درشانزدهمین نشست نیز باید در حوزه سیاست به راهکارهایی دست پیدا کنند. چراکه در دوره های گذشته که برگزار شده است، بیانیه هایی صادر شده است، اما در عمل شاهد دستاورد خاصی نبوده ایم.

ایران سال گذشته بیش از 19 میلیارد دلار کالا به کشورهای عضو این جنبش صادر و از این کشورهای 24 میلیارد دلار واردات داشته است. آیا می توان گفت برگزاری این اجلاس در تهران می تواند به این ارتباطات اقتصادی کمک بیشتری کند؟

خیر، ایران در این روابط اقتصادی با اتحادیه ارتباطی نداشته و یا برای صادرات واردات خود از طریق جنبش عدم تعهدها اقدام نکرده است. این روابط تجاری دوجانبه است و به عنوان مثال ایران با ترکیه یا پاکستان روابط اقتصادی زیادی دارد.

بنابراین این نشست سودی برای ایران ندارد؟

ممکن است سودهای اقتصادی هم داشته باشد اما به نظر من این اجلاس با اهداف سیاسی برگزار می شود و یکی از اهداف اصلی آن هم این است که به غربی ها نشان دهد ایران کشور منزوی نیست . همانطور که شاهد بودیم در چند روز گذشته سخنگوی وزارت امور خارجه امریکا اعلام کرده بود که ایران نباید عهده دار چنین اجلاسی می شد و از برگزاری این اجلاس در تهران و سفر مقامات سازمان ملل و روسای کشورها انتقاد کرده بود. این نشان دهنده مخالفت غرب با برگزاری این نشست در تهران از منظر سیاسی است. در مقابل ایران با برگزاری این اجلاس در سطوح بالای سیاسی می تواند پاسخی به غرب بدهد و در عمل نشان دهد که تلاشهای غرب برای انزوای سیاسی ایران چندان تاثیری نداشته است. از منظر اقتصادی هم در طول این اجلاس و حواشی آن رایزنی های اقتصادی هم صورت خواهد گرفت که می تواند به نفع روابط اقتصادی کشور باشد.

کشورهای عضو این جنبش روابط خاص اقتصادی در حاشیه سیاسی بودن آن دارند ؟

روابط اقتصادی این کشورها از طریق تجار انجام می شود و نه در غالب جنبش عدم تعهد. به معنای دیگر اگر ایران با هند یا چین مراودات اقتصادی دارد به دلیل روابط دو جانبه ای است که میان دو کشور وجود دارد و نه اینکه به دلیل عضویت در جنبش عدم تعهد باشد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16