جدایی «دوست دوران کودکی بشار» و آینده یک رویارویی

دیپلماسی ایرانی: عوامل مختلفی موجب شده تا بشار اسد، رئیس جمهور سوریه بتواند علیرغم ناآرامیهای داخلی در کنار طراحیها و فشارهای خارجی در یک سال گذشته، قدرت خود را حفظ نماید. در یک سالی که از وقایع سوریه میگذرد، میتوان گفت که تقریبا هیچیک از اعضای ارشد دولت سوریه و یا وابستگان اسد از وی جدا نشده اند که موید تحلیلهای مختلف مبنی بر یکپارچگی حکمرانان سوریه برخلاف کشورهایی مانند لیبی و در عین حال مبین ماهیت وقایع سوریه است. اتحاد نیروهای نظام سوریه در حالی است که مخالفان بشار اسد با یکدیگر اختلاف داشته و گزارشهای مختلفی از عدم اتحاد میان آنان وجود دارد.

اما روز جمعه اخباری مبنی بر خروج یکی از فرماندهان ارشد نظامی و نزدیکان بشار اسد از سوریه منتشر شد. شاید  گفته شود که یکپارچگی نظام سوریه با خبر جدایی ژنرال مناف طلاس، از فرماندهان گارد سوریه و «از دوستان دوران کودکی بشار اسد» از بین برود. مناف طلاس، فرزند مصطفی طلاس از قدرتمندترین یاران پدر بشار اسد است که جداییش از نظام سوریه از سوی رسانه های سوری «بی اهمیت» قلمداد شده است. واکنش سوریها را باید در عقیده طلاس جست چرا که وی از لحاظ عقیدتی بیشتر به مخالفان اسد نزدیک است. این جدایی، تنها ریزش مهم نظام اسد پس از یک سال نا آرامی و فشار خارجی است که بعید است قدرت و تسلط دولت بشار اسد را از بین ببرد اما قطعا از لحاظ نمادین با تبلیغات بسیاری همراه خواهد شد.

خانواده مناف طلاس از جمله مهمترین حامیان بشار اسد بود که تفاوتهای عقیدتی آنان، بالاخره ائتلاف میان آنان را از بین برد. خاندان طلاس از جمله رابطین کلیدی بشار اسد با بازرگانان و تجار سنی سوریه به حساب میرفت. مناف مسئولیت لشگر ۱۰۵ گارد سوریه را برعهده داشت، نیرویی که نتوانست در اسفند ۱۳۹۰ و فروردین ۱۳۹۱ با مخالفان دولت اسد در شهر حمص مقابله کند. علاوه بر مناف، جمعی دیگر از اعضای خانواده این مانند همسر، خواهر (که بنابر گزارشها، بیوه یک تاجر اسلحه سعودی است) نیز پیشتر از سوریه خارج شده بودند. عبدالرزاق طلاس که ظاهرا فرماندهی بخشی از نیروهای مخالف اسد را برعهده دارد نیز پیشتر از سوریه خارج شده بود و گزارش شده که در طول حمله نیروهای مناف به شهر حمص، عبدالرزاق مجروح شده است. مهمتر از همه، مصطفی طلاس (پدر مناف) که به پدر بشار تعهد داده بود تا از خانواده اسد و نظام سوریه حفاظت نماید نیز در خارج از سوریه به سر میبرد.

با توجه به تفاوت عقیدتی اسد با طلاس و همچنین سبقه خانوادگی وی، احتمال جدایی مناف از نظام سوریه میرفت چرا که از ماهها پیش روند خروج خانواده مناف از سوریه آغاز شده بود. هرگونه تحلیل و یا پیشبینی در مورد اثر کلانتر خروج طلاس از سوریه باید به بررسی تحرکات و اظهارات وی پس از جدایی از نظام اسد موکول شود: آیا وی حاضر به موضعگیری سیاسی و ایفای نقش و همراهی با غرب علیه سوریه خواهد شد یا خیر؟

این جدایی شاید غرب را به سناریو شکاف از درون نظام سوریه امیدوار نماید اما در کلیت تحولات سوریه تغییری ایجاد نخواهد کرد. ماهیت و روند تحولات سوریه، این کشور را به آوردگاه غرب با ائتلاف ایران و روسیه تبدیل کرده است. ایران به دلیل ماهیت وقایع سوریه، قدرت نظام اسد در کنار دلایل عقیدتی و البته ژئوپولتیکی، از بشار اسد و خواست مردم سوریه حمایت میکند. روسیه به دلیل تجربه دخالت غرب در لیبی و اهمیت سوریه حاضر به کوتاه آمدن در مقابل غرب نیست و در واقع ائتلافی نانوشته با جمهوری اسلامی ایران در موضوع سوریه شکل داده است. در مقابل، مواضع ترکیه سیاست تساهل با همسایگاناش را تغییر داده و عملا آن را در موضعی تهاجمی نسبت به سوریه و در تقابل با روسیه و جمهوری اسلامی ایران قرار داده است. گرچه اظهارات آتشین از سوی ترکیه و غرب کم نیستند، اما طرفین حاضر به دخالت نظامی در سوریه نیستند. غرب از آینده دخالت نظامی با وجود مخالفت ایران و روسیه (و البته ماهیت وقایع سوریه) مطمئن نیست و آنکارا حاضر به عملی کردن دخالت نظامی نیست چرا که دخالت نظامی در سوریه فارغ از ناکارآمدی و پیامدهای منفی آن، نقش ترکیه در منطقه را به طور کلی تغییر خواهد داد.

با عنایت به پیامدهای منفی دخالتهای نظامی، مخالفین دولت سوریه به سناریو شکاف از درون چشم امید دوخته اند. یکی از احتمالات این سناریو، کودتای نزدیکان است. اما باید توجه داشت که این احتمال بعید به نظر میرسد چرا که تا به امروز نظام سوریه هیچ نشانی مبنی بر شکاف از درون نشان نداده و هنوز ارتش و نهادهای اطلاعاتی سوریه متحد و هماهنگ با یکدیگر عمل میکنند.

با جدایی مناف طلاس، غرب شاید تحرکات افرادی مانند ابراهیم الشار (وزیر کشور)، فهد جاسم الفریج (رئیس ستادکل نیروهای مسلح سوریه) و محمد سعید بوخیتان (از مسئولات حزب بعث سوریه) را زیر نظر داشته باشد چرا که آنها در زمره معدود چهرههای نظام سوریه هستند که از لحاظ عقیدتی شاید با مخالفان اسد نزدیک باشند اما در مقابل، روسای چهار نهاد اطلاعاتی سوریه یعنی جمیل حسن، عبدل فتح قصیدیه، علی مملوک و محمد دیب زیتون در کنار حشام بختیار، رئیس شورای امنیت ملی و مشاور امنیتی - اطلاعاتی بشار اسد و خاندان مخلوف از افرادی هستند که جدایی آنان از بشار اسد بعید مینماید.

طرفهای غربی به خوبی میدانند که حتی سوریه فعلی، باثبات تر از سوریه بدون اسد است چرا که خروج اسد از قدرت خلایی را به وجود خواهد آورد که به ناآرامی بیشتر و حتی تسری آن به دیگر نقاط خاورمیانه منجر خواهد شد؛ امری که قطعا با مخالفت قاطع ایران و روسیه همراه است و بعید مینماید که ترکیه نیز از ناآرامی بیشتر در همسایگی خود استقبال نماید.

ساده انگارانه است که تصور نمائیم روابط مسکو - واشنگتن، تهران - آنکارا و در نهایت تقابل واشنگتن با تهران نقشی در آینده سوریه ایفا نمی کند. خاورمیانه در حال تجربه یک رویارویی تمام عیار در یکی از تاریخی ترین دوران خود است؛ رویارویی که اکنون تلقی آغاز جنگ سرد جدیدی از آن می رود./16