گسترش ناتو براى ايران هم فرصت است هم تهدید

اجلاس سران سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ناتو در بخارست،پایتخت رومانی به پایان رسید. دیپلماسی ایرانی بنا به اهمیت موضوع در گفت و گو با علی اکبر فرازی، سفیر سابق ایران در رومانی، این اجلاس را بررسی کرده است. آقای فرازی پیش حضور در سفارت ایران در رومانی، تجربه اداره سفارت جمهوری اسلامی ایران در مجارستان و قبرس را داشته است.  

در عالم دیپلماسی هیچ چیز صد­ در صد نیست. اتفاقاتی که می افتد فی ­نفسه تهدید و فرصت نیست. بستگی به طرف مقابل دارد که بتواند چگونه از فرصت ها استفاده و بداند چگونه تهدید را به فرصت تبدیل کند یا خدای نخواسته در اثر ندانم کاری فرصت را به تهدید تبدیل کند.

 

برای اینکه بدانیم این امر - نزدیک شدن ناتو به مرزهای ایران - تهدید است یا فرصت اجازه دهید به اختصار مقدمه­ای بگویم.

 

ناتو برای شکل ­گیری­ اش دلایل روشن تاریخی داشت و به همان دلایل، بعد از جنگ ناتو شکل گرفت برای مقابله با کمونیسم در غرب اروپا و در حقیقت با میدان­داری آمریکا ناتو روز به روز پایه­های خود را در غرب اروپا محکم­تر کرد.

 

بعد از اضمحلال شوروی سابق در حقیقت فلسفه وجودی ناتو زیر سؤال رفت. بسیاری از کشورهای اروپایی فکر می کردند شاید نیازی به حضور ناتو در شکل کنونی اش نباشد. بنابراین به دنبال آن بودند تعریف جدیدی از فعالیت­های این سازمان ارائه دهند.

 

اتفاق مبارکی که برای ایالات متحده افتاد این بود که اروپای جوانی که ناتو برای مقابله با آن ها به وجود آمده بود، اینک به دوستان ناتو و آمریکا تبدیل شده بودند. این موضوع فرصتی طلایی به آمریکا داد تا حضورش را در اروپا با توجه به حمایت های اروپای جوان - کشورهای سابق اقمار اتحاد شوروی - توجیه کند.

 

اما این کافی نبود. آمریکا بعد از یازده سپتامبر به دنبال پیدا کردن دلایل وجودی ناتو است تا کشورهای دیگر را متقاعد کند به اینکه فعالیت های ناتو نه تنها نباید کاهش پیدا کند بلکه باید گسترش یابد.

 

در حال حاضر موضوعی که مورد توجه آمریکا قرار گرفته گسترش جغرافیایی و سیاسی ناتو است تا جایی که واکنش­هایی را در اروپا در میان متحدین آمریکا و روسیه به دنبال داشته.

 

اما آن چیزی که به ایران مربوط می شود این است که نزدیکی ناتو به ایران فرصت است یا تهدید؟ من فکر می­کنم هم تهدید است هم فرصت. می­تواند تهدید باشد اگر ما همچنان واقعیت­های پیرامون خود را نشناسیم و از جایگاهی که نشسته ایم واقعیت های پیرامونی را تحلیل کنیم.

 

می­تواند فرصتی بسیار طلایی باشد اگر کمی فراتر از جایگاهمان به بیرون نگاه کنیم و از موضعی بالاتر اطرافمان را ببینیم.

 

اگر بتوانیم کشورهای عضو ناتو را متقاعد کنیم که ما یعنی ایران نه دشمن کشوری هستیم و نه دشمن فرضی که آمریکا می­گوید می­توانیم مانورهای مثبتی بکنیم. ناتو باید متقاعد شود ایران نقشی سازنده در تحولات منطقه­ای دارد. همانطور که در تحولات عراق و افغانستان این نقش را ایفا کرد.

 

آمریکا و ناتو باید به این باور برسند حل بحران های منطقه­ای بدون ایران ممکن نیست و حضور سازنده ایران می تواند به ایجاد ثبات و امنیت منطقه کمک کند. به عنوان مثال در زمینه مبارزه با مواد مخدر، آموزش نیروها جهت مبارزه با قاچاق مواد مخدر و امنیت در افغانستان ایران با استفاده از امکانات و ابزارهایش می­تواند کشورهای عضو ناتو را متقاعد کند در این چارچوب با ایران تعامل داشته باشد.

 

بسیار متأسفم که دبیر کل ناتو در بیانیه اجلاس ناتو در بخارست به تعهدات جدید ناتو در فاز جدید در افغانستان اشاره می­کند و می­گوید رویکردی متوازن تر از جنبه نظامی در این کشور خواهیم داشت. او همچنین می گوید وظیفه تأمین امنیت در افغانستان را به تدریج به نیروهای افغان واگذار خواهیم کرد. اما در انتهای بیانیه می گوید در گفت­ و گوی سازنده با افغانستان از پاکستان حمایت می­کنیم.

 

او در عدم بکارگیری نام ایران تعمد داشته در حالی که در بحران افغانستان چه در زمان شوروی سابق چه حالا ایران نقشی سازنده داشته و حضورش در افغانستان به سود امنیت منطقه و این کشور بوده است. چه اتفاقی افتاده که دبیرکل ناتو برای نام بردن از ایران خود را در محذور می بیند؟ ما باید دیپلماسی فعال داشته باشیم و در این دیپلماسی امکانات بالقوه و بالفعلمان را به ناتو تفهیم کنیم. این موضوع میسر نیست مگر اینکه رویکردی واقع گرایانه با قضایا داشته باشیم. نشستن در خانه و به انتظار تحولات نشستن هیچ سودی برای ما ندارد.

 

باید در صحنه دیپلماسی جهانی فعال تر از گذشته حاضر باشیم و فاکتورهای مثبت­مان را مطرح کنیم و همکاری خودمان را در حل مشکلات عراق در افغانستان تکرار کنیم.

 

در اجلاس بخارست بسیاری از مسائلی که پیش بینی می­شد به وقوع پیوست. روسها در برابر اینکه سپر دفاع موشکی آمریکایی ها در اروپا نصب شود به شدت مقاومت خواهند کرد. اما این مقاومت وقتی در هم خواهد شکست که امتیازات لازم را بگیرند.

 

پایان اجلاس بخارست نشان داد که روسها در قبال گرفتن امتیاز یا امتیازات حاضرند از خطوط قرمزی که ترسیم کرده­اند به نحو قابل ملاحظه­ای چشم پوشی کنند چون آنها در چارچوب منافع ملی­شان حرکت می­کنند. نباید توقع داشته باشیم کشورهای دیگر قبل از اینکه منافع شان را مد نظر بگیرند به منافع ملی ما فکر کنند. ما باید روی منافعمان حرکت کنیم، مطالعه داشته باشیم.

 

من اسم اتفاقی که در بخارست افتاد را گذاشتم طنز تلخ. روسها به ناتو اجازه دادند تا از خاک این کشور برای ارسال کالاهای لجستیک به افغانستان استفاده شود. این کالاها از کشوری عبور می­کند که به خاطر رویارویی با ناتو، افغانستان را اشغال کرد ] در زمان اتحاد جماهیر شوروی[  اکنون راه ترانزیت کالاهای لجستیک برای نیروهای این سازمان در افغانستان می شود.

 

اخبار حاکی از آن است که فعلا عضویت گرجستان و اکراین در ناتو به تعویق افتاده است. جورج بوش به صراحت اعلام کرد هدف ایران است. اما آقای پوتین اعلام کرد ایران هدف نیست و نمی­تواند تهدیدی برای آمریکا باشد.

 

اگر همه اینها را کنار هم بگذارید می­بینید ایالات متحده آمریکا قدم اول را برای استقرار سیستم سپر دفاع موشکیش برداشته است. می خواهیم بگویم باید شناخت کافی از اطرافمان داشته باشیم. منافعمان را خودمان تأمین کنیم. این اتفاق نمی­افتد مگر اینکه در چارچوب­های منطقه­ای وارد شویم.

 

فلسفه وجودی ناتو هم اکنون توسط بنیان گذاران و اعضاء جدید زیر سوال رفته است. بندهای مختلف اساسنامه ناتو می­گوید اگر کشور عضو ناتو مورد تهاجم کشور دیگری قرار بگیرد وظیفه این سازمان است که از این کشور حمایت کند.

 

هم اکنون چنین خطری برای کشورهای ناتو وجود ندارد اما آنها با گسترش ناتو اهداف دیگری دارند. همکاری در پیمان های اقتصادی منطقه­ای مانند اکو و امنیتی منطقه ای مانند شانگهای برای ایران مثبت است، اما اصلاً به معنای این نیست که سازمان های اقتصادی چند جانبه می­تواند رقیبی برای ناتو باشد.

 

اصلاً وظایف ناتو با سازمان­های همکاریهای اقتصادی منطقه ای متفاوت است. فضای بعد از جنگ سرد فضای تعاملات منطقه­ای است. طبیعتاً منافع هر منطقه و گروه با منافع منطقه و گروه دیگر متفاوت است.

 

حضور ایران در پیمان شانگهای، سازمان همکاریهای اقتصادی اکو یا D8 فی­نفسه خوب است اما آیا صرف عضویت در پیمان شانگهای می­تواند از پیشروی ناتو به شرق جلوگیری کند؟ پاسخم منفی است.

 

اعتقاد دارم بلوک­های جدیدی در حال شکل­گیری است. در ابتدا گفتم بعد از فروپاشی اتحاد شوروی کشورهای جدیدی متولد و کشورهای قدیمی بلوک شرق با سیاست های جدید وارد فضای بین الملل شدند. آنها بدون پرده پوشی اعلام می کنند امنیتشان در گرو رابطه با آمریکا است.

 

روزی که پرچم ناتو در میدان اصلی شهر صوفیه بالا می رفت اشک وزیر خارجه بلغارستان را رسانه­های بین المللی مخابره کردند. اشک، از دید آنها اشک شوق و بلاتشبیه وصال بود پس از فراغی طولانی.] پس از  سال ها حضور بلغارستان در بلوک شرق و اردوگاه کمونیسم[ .

 

آنها رفاهشان را در عضویت اتحادیه اروپا و امنیت شان را در عضویت ناتو می دانند. به نظر می رسد مخالفت آلمان با عضویت اوکراین و گرجستان در ناتو در اجلاس بخارست نشان می دهد که اعضای قدیمی این سازمان به تعاریف جدیدی از اهداف اولیه نیاز دارند.

 

به نظر می رسد اختلاف بین کشورهای ناتو برای مأموریت های محوله روز به روز در حال افزایش است.

 

خلاصه کنم. این نشانه ها را گفتم تا بگویم تحولات جدیدی در راه است. آیا این تحولات به جنگ سرد منجر خواهد شد؟ پاسخش بله یا خیر نیست. فکر می کنم روسیه در قالب همکاری با آمریکا بیش از این نمی تواند پیش برود. لذا امکان دارد بلوک بندی های تازه ای اتفاق بیفتد و جنگ سرد به شکل دیگری بروز کند.

 

ایران در هر پیمان چند جانبه منطقه ای باید عضویت داشته باشد. چون به سودش است. حتی اگر به عنوان عضو ناظر باشد. دوری ایران از هر گونه پیمان چند جانبه و منطقه ای به ضرر این کشور است.

به نظر می رسد تهدیدی برای ترکیه نداشته باشد چون این کشور عضو ناتو است. اما جمهوری آذربایجان سیاست های خاص خود را دارد. جمهوری آذربایجان به تنهایی تهدیدی برای ایران نیست مگر اینکه دیگران بخواهند از این سکو برای پرش به مکان های دیگر استفاده کنند.

 

همسایگی با قدرت بزرگی مثل ایران برای جمهوری آذربایجان فرصت خوبی است. چون ایران همواره حامی کشورهای همسایه بوده است.