اخراج سفیر به معنای قطع رابطه نیست

دکتر بهرام امیر احمدیان، کارشناس مسایل ترکیه، در گفتگو با دیپلماسی ایرانی تاکید می‌کند که اخراج سفیر به معنای قطع رابطه کامل نیست و باید برای تبعات این حرکت منتظر ماند:

 گزارش سازمان ملل در خصوص حادثه ناوگان آزادی غزه را تا چه اندازه می توان مغرضانه و به نفع اسرائیل دانست؟

این امر که سازمان ملل در تحقیقات خود اعلام کرده که این اتفاق خارج از روندهای روابط معمول بین‌المللی بوده و اسراییل را مقصر شناخته است، می توان به ترکیه حق دادکه از اسراییل خواسته بود برای این حمله نظامی عذرخواهی کند و اسراییل هم نپذیرفت. پذیرش عذرخواهی به مفهوم این است کسی که عذرخواهی می‌کند، باید خسارت‌ها را نیز پرداخت کرده و طرف مدعی را راضی کند.

اما اسراییل به این دلیل که غرامت‌ها را پرداخت نکند و پاسخگو نباشد، این گزارش را مغرضانه دانست،اما امروز که این مساله به سازمان ملل متحد فرستاده شده، کمیته اسراییل را مقصر دانسته است.

دراینجا باید این نکته را نیز در نظر داشت،به دلیل آنکه غزه کشور مستقلی نیست و تحت اشغال اسراییل است، آبهایی که آن را به آبهای بین‌المللی متصل می‌کند، نیز تحت اشغال اسراییل است، بنابراین هرنوع تردد و کشتیرانی که قرار است در آنجا صورت گیرد باید با مجوزهایی انجام شود.  کشتی کاروان آزادی غزه هم به دلیل آنکه مجوز نداشته و اسراییل هم از پیش اعلام کرده بود که اجازه نخواهد داد این کشتی پهلو بگیرد،اما ‌برخلاف اخطارهایی که اسراییل داده بود، این کشتی وارد آبها شد و آنها هم واکنش نشان دادند. اما این عکس العمل نباید به شکل نظامی اتفاق می‌افتاد. به دلیل همین اهمیت مساله است که سازمان ملل اسراییل را محکوم کرده و از سوی دیگر به دلیل آنکه دولت اسراییل از ترکیه عذرخواهی نکرده و این خطا را نپذیرفته است،ترکیه هم با توجه به اخطارهایی که در گذشته داده بود، سفیر اسراییل را از کشور خود اخراج کرده است.

تبعات قطع ارتباط آنکارا با تل آویو بر سرنوشت این رژیم در روزهای وقوع بهار عربی و تحولات خاورمیانه چیست؟

تبعات این عمل برای دولت آقای اردوغان چند پیامد دارد:

1.     سطح روابط ترکیه با اسراییل کاهش پیدا خواهد کرد. همانطور که می دانید این دو کشور بایکدیگر روابط استرات‍یک خوبی دارند

2.     ترکیه ممکن است برخی از منافع خود را در رابطه با اسراییل از دست بدهد و موقعیت خودش را در برخی از کشورهای حامی اسراییل همچون امریکا از دست بدهد. اما ازطرف دیگر ترکیه با ایفای نقشی که در خاورمیانه برعهده گرفته وبه ویژه تحولاتی که در سوریه، لیبی در شمال افریقا اتفاق می‌افتد و در همسایگی ترکیه در دریای مدیترانه در حال وقوع است، ترکیه به نحوی به جهان اسلام نزدیک می‌شود تا جهان اسلام فکر کند که حامی بزرگی در صحنه روابط بین‌الملل دارد و می‌تواند منافع مسلمانان را از طریق ایجاد دیپلماسی و استراتژی‌های سیاسی و اقتصادی به سمت خود جذب کند. همچنین ترکیه موضعی که در برابر اسراییل گرفته ممکن است سبب شود که تا حدی منافع خود را در اسراییل از دست دهد، اما منافع بسیار زیادی را در جهان اسلام و خاورمیانه کسب کرده است و از این منظر نه تنها موقعیت آن کاهش پیدا نخواهدکرد، بلکه روزبروز در حال تقویت این جایگاه است.

آیا با اخراج سفیر اسراییل ممکن است که آنها مجبور به عذرخواهی از ترکیه شوند؟

اسراییل موضع بسیار سرسختانه‌ای دارد و در هیچ موردی کوتاه نیامده است، این سرسختی اسراییل بدین معناست که از پشتوانه بسیار قدرتمندی که ایالات متحده امریکا می‌باشد برخوردار است .

به باور من بعید به نظر می‌رسد که اسراییل عذرخواهی کند و شاید اگر سطح سفیر را به کاردار کاهش دهد، زیاد برای آنها مشکلی ایجاد نکند. به دلیل آنکه اسراییل لابی قدرتمندی دارد و اگر ترکیه روابطش را با اسراییل قطع کند، ممکن است به این موضوع فکر کنیم که شاید منافع سیاسی و اقتصادی‌اش را از دست خواهد داد، اما از طرف دیگر در همسایگی ما جمهوری آذربایجان است که تامین کننده نفت اسراییل است. یعنی تنها کشور مسلمانی است که به اسراییل نفت می‌فروشد، آذربایجان است که آذربایجان هم قصد کاهش روابط با اسراییل را ندارد و آن هم منوط به روابط ایران با ارمنستان است. در نهایت به نظر می‌رسد که ترکیه با اتخاذ این موضع در مورد آن بسیار فکر کرده است. همانطور که می دانید، ترکیه از نظر سیاسی و دیپلماسی خارجی کشور قدرتمندی است، بنابراین دولتمردان این کشور درمورد تبعات اخراج سفیر اسراییل و قطع روابط با آنها فکر کردند.

زمانی که ترکیه روابط استراتژیک خود را با اسراییل آغاز کردند، بسیاری از کشورهای مسلمان به ترکیه اعتراض کردند، اماترکیه به طور مستقل به راه خود ادامه داد. همانطور که در آن دوره با اصول و منطقی با آنها ارتباط برقرار کرد، امروز هم با اصولی که دارند، تصمیم گرفتند که سفیرشان را اخراج کنند. بنابراین نباید از این اتفاق خیلی خوشحال و یا ناراحت شد. بلکه ترکیه نشان داده که سیاست مستقلی دارد و در دوره اشغال عراق از سوی امریکا، ترکیه با اینکه همپیمان ناتو بود اجازه نداد که نیروهای امریکایی از خاک این کشور عبور کنند. در آن دوران هم پیش بینی می‌شد که این اتفاق منجر به قطع روابط ترکیه و امریکا خواهد شد، درحالیکه چنین اتفاقی نیفتاد. یا درزمانی که ترکیه با اسراییل روابط خود را آغاز کرد، پیش بینی می‌کردند که رابطه این کشور با جهان اسلام از بین خواهد رفت، اما چنین اتفاقی نیفتاد. حال امروز هم که سفیر اسراییل را اخراج کردند، نباید به ویژه در مطبوعات ما به این مسایل خوش بینانه نگاه کرده و یا  پیش بینی کنند که اسراییل به طور حتم نابود خواهد شد. در حالیکه باید با تعمق بیشتری به این مسایل نگاه کرد. بنابراین باید گفت اخراج سفیر به معنای کاهش سطح روابط دیپلماتیک است، اما به مفهوم قطع روابط نخواهد بود. اگر قطع روابط بود، باید ترکیه اعلام می‌کرد که تمامی روابط خودش را با اسراییل قطع می‌کند. اما در عرف دیپلماتیک شاهد بودیم زمانی که سفیری را اخراج می‌کنند، همانطور که در زمان تنش روابط ایران و ترکیه، سفیر ایران از این کشور اخراج شد، اما این امر منجر به قطع روابط نشد.

شما اشاره کردید که حامی قدرتمند اسراییل امریکاست. حال با توجه به تنش روابط تل‌آویو آنکارا، واشنگتن هیچ‌گونه دخالت آشکاری در این ماجرا نکرده است، آیا به نظر شما با تندتر شدن آتش آن ممکن است امریکا دخالت کند؟

به باور من به دلیل آنکه امریکا با هر دو کشور روابط نزدیک دارد شاید علاقه‌مند باشد که میان آنها میانجیگری کند، تا از تندی ماجرا کاسته شود. اما در نهایت نباید انتظار داشته باشیم که امریکا طرف ترکیه یا اسراییل را بگیرد. به نظر می‌رسد که سکوت امریکا هم به نفع خودش و هم به نفع دو طرف باشد، به دلیل آنکه موضوعی است که بین کشورهایی که با هم روابط بسیار استرتژیک دارند، اتفاق افتاده است.

ترکیه در قبال انقلاب های عربی مانند مصر و لیبی و سوریه موضعی تقریبا همسو با واشنگتن اتخاذ کرده است، این برخورد با تل آویو چه تبعاتی بر رابطه میان آنکارا و واشنگتن خواهد گذاشت؟

ترکیه برای ایالات متحده امریکا از ارزش استراتژیک زیادی برخوردار است. امریکا در دوره حاضر ترکیه را مدل توسعه برای کشورهای اسلامی قرار داده که با نقش بازی کردن ترکیه، امریکا به این هدف نزدیک می‌شود. ترکیه در جهان اسلام به عنوان یک مدل معرفی شده که در مصر هوادران اخوان‌المسلین حزبی تشکیل دادند به نام عدالت و توسعه که اعلام کرده‌اند از حزب عدالت و توسعه ترکیه پیروی می‌کنند.این مساله برای ترکیه نیز بسیار ارزشمند است و من بعید می‌دانم که امریکا بخواهد دخالت خاصی در نزاع میان اسراییل و ترکیه کند. در نهایت شاید با توجه به لابی‌های قدرتی که در دو طرف دارد، به نوعی مصالحه دست پیدا کنند. همچنین باید منتظر باشیم که عکس‌العمل اسراییل چه خواهد بود، آیا آنها هم سفیر ترکیه را اخراج خواهند کرد و یا روابطشان را با ترکیه قطع خواهند کرد. اما اسراییل نشان داده که در تمام این دوران در مقابل چنین مسایلی همچون عذرخواهی از ترکیه همیشه خونسرد برخورد کرده است.

پیش‌بینی شما از منزوی شدن هرچه بیشتر اسراییل چیست؟اگر اسراییل منزوی شده، راهکار امریکا چه خواهد بود؟

در عین حال اینکه چنین اتفاقاتی افتاده است، از طرف دیگر شاهد هستیم که در اروپا هم به دنبال به رسمیت شناختن کشور مستقل فلسطینی هستند. این امر نیز فشار بین‌المللی بر اسراییل را افزایش داده و سبب انزوای آن شده است. اما این امر به معنای تضعیف اسراییل نیست. همانطور که ایران در برخی موارد در مطبوعات به اسراییل قدرت می‌دهد و روابط اسراییل و آذربایجان را تهدیدی علیه خود می‌داند، در حالیکه ایران کشور بسیار قدرتمندی است و اصلا نمی‌توان این دو را تهدیدی علیه خود دانست. از طرف دیگر هم زمانی که چنین اتفاقی همچون اخراج سفیر اسراییل می افتد، طوری در رسانه‌ها واکنش نشان می‌دهند که اسراییل نابود شده است. اگر در نظر بگیریم که کشورها دارای پتانسیل‌های مختلفی در ابعاد متعددسیاسی ، نظامی و اقتصادی هستند.بنابراین هیچگاه به این شکل نخواهد بود که اگر برای کشوری در حوزه دیپلماسی اتفاقی بیفتد، آن کشور از بین رفته، بلکه پتانسیل‌های دیگری هم دارد و از آنها استفاده خواهدکرد.

بنابراین من بعید می‌دانم که این انزوا شدید باشد و کشوری که در سازمان ملل کرسی دارد با کشورهای متعددی در ارتباط است، به این سرعت منزوی نخواهد شد. اتحادیه اروپا با 25 کشور، امریکا،کشورهای انگلوساکسون و امریکای جنوبی با اسراییل هستند. بنابراین این امر که تصور شود با اخراج سفیر اسراییل از ترکیه، کاملا منزوی خواهد شد، پیش بینی درستی نخواهد بود.