سیاست خارجی خاکستری، رمز پیروزی ترکیه

در ارتباط با نقش‌آفرینی ترکیه در فضای حاکم بر لیبی باید گفت، ترکیه به دنبال منافع خود از هر جهتی حرکت می‌کند. هرکدام از جهات اگر بتواند ترکیه را به اهدافش نزدیک کند، به همان سمت و سو حرکت خواهد کرد. در حقیقت می‌توان گفت که برای ترکیه مهم روش نیست تنها منافع ملی این کشور مهم است که از هرطریقی سعی دارد آن را بدست آورده و حفظ کند. حال ترکیه در قبال مسایل لیبی در شرایطی که احساس کرد ممکن است سرمایه‌گذاری‌هایی که در این کشور انجام داده در اثر تضعیف دولت مرکزی به خطر بیفتد،سیاست خاصی را پیش گرفت و پس از آن عکس‌العمل متفاوتی در قبال تحولات لیبی اتخاذ کرد.

شاید بتوان سیاست ترکیه را پس از مدتی به این شکل تصویر کرد که در آغاز که از طریق شورای امنیت سازمان ملل قطعنامه‌ای صادر و پس از آن به لیبی حمله شد، ترکیه سعی کرد که منافع خود را از طریق ایجاد شرایط مساعد‌تر برای حکومت لیبی و به نوعی سازش آن با مردم کشورش تامین کند. اما زمانیکه اختلاف میان اپوزیسون با حکومت تعمیق و کفه ترازو به سمت اپوزسیون میل پیدا کرد و اروپا نیز ازانقلابیون حمایت و در نهایت شاهد تشکیل دولت موقت شورای انقلابی در بنغازی بودیم. مجموعه این موارد دلیلی شد بر اینکه ترکیه متوجه شود لیبی که در آن سوی آب‌های جنوب مدیترانه واقع شده همان سرزمینی است که ترکیه در آن سرمایه‌گذاری کرده و امکان دارد منافعش به خطر افتد. بر همین اساس است که سیاست ترکیه با چرخشی در آغاز و میانه راه به صورت میانجیگری و در پایان راه نیز به حمایت از انقلابیون و اپوزسیون منتهی شد و ترکیه در این صحنه وارد بازی ‌شد.

این سیاست نشان دهنده آن است که ترکیه علاقمند است در پیرامون خود بر اساس همان سیاست خارجی که مبتنی بر دوره امپرطوری عثمانی است، عمل کند. همانطور که می دانید این سیاست به معنای عدم تنش با همسایگان خود که مرز زمینی و دریایی با آنها دارد، ‌بنا شده که سوریه و لیبی نیز از جمله این کشورها هستند. به نظر می‌سد که ترکیه از این فضا استفاده کرده و به دلیل آنکه در لیبی منابع نفتی بسیار مهمی موجودست، ترکیه می‌تواندبه راحتی برای اهداف بلندمدت خود که تصمیم دارد تبدیل به منبع انرژی در منطقه شود،‌از آن استفاده کند. این منبع انرژی شدن به این معناست که ترکیه دیگر به عنوان ترانزیت کار نکند بلکه تبدیل به یک بازار بورس انرژی شده که هم از نظر عملی و هم از نظر سیاست‌های خارجی این پتانسیل را دارد تا به این سمت حرکت کند.

نقش پررنگ‌تر ترکیه

باید در اینجا به این نکته نیز اشاره کرد که سیاست خارجی ترکیه، سیاست انعطاف‌پذیری است که در هر شرایط به ایفای نقش می‌پردازد و ترکیه از این رویکرد بهره‌مند می‌شود.

باتوجه به این انعطاف‌پذیر بودن سیاست خارجی ترکیه برعکس برخی کشورهای اسلامی که به جریان‌ها یکسویه نگاه کرده و همه آنها را به صورت سیاه و سفید می‌بینند، ترکیه حاشیه خاکستری را نیز مورد ملاحظه قرار می‌دهد. همانطور که می‌دانید این سیاست خارجی ترکیه پس از فروپاشی اتحادجماهیر شوروی شکل گرفت. پس از اتخاذ این سیاست بود که ترکیه به عنوان الگوی توسعه در کشورهای اسلامی برای کشورهای بازمانده از اتحاد شوروی و بالکان مطرح شده است. از این منظرترکیه به ایفای نقش پرداخته و باید اذعان داشت که توان این ایفای نقش را دارد. این توان را به جهت اخلاق سیاسی که برای خود برگزیده،‌بدست آورده است. شاید این اخلاق موردپسند برخی کشورهای اسلامی نباشد، اماترکیه این مسیر ار انتخاب کرد که در هر شرایطی بتواند سیاست‌های متفاوتی را در راستای تامین اهداف خود بدست آورد.به عبارت دیگر منافع ملی و حفظ و ارتقا جایگاه ترکیه در نظام بین‌الملل به لحاظ موقعیت استراتژیک آن مهم است.

برهمین اساس است که ترکیه دارای توان و قدرت چانه زنی و میانجیگری است و اگر در میانجیگری شکست بخورد، به دلیل آنکه اخلاق نیست، مشکلی هم بوجود نخواهد آمد. فرض کنید که ایران در قره‌باغ وارد میانجیگری شده و تاجیکستان هم حضور دارد،‌ اما از ایران این میانیجیگری پذیرفته نشد، چراکه ایران درسیاست خارجی خود دارای اخلاقی است که نمی‌تواند همانند ترکیه عمل کند.

از سوی دیگر باید یاداور شد که ترکیه از حمایت امریکا نیز برخوردار است که ایران چنین حمایتی را ندارد،‌بنابراین ایران سیاست خارجی مستقلی دارد که علاقمند به ایفای نقش است، اما از این منظر جمهوری اسلامی ایران را به بازی نمی‌گیرند.

به باور من ترکیه به دلیل ویژگی‌هایی که ذکر شد می‌تواند نقش میانجیگری را به خوبی ایفا کند. از طرف دیگر باید متذکر شد که ترکیه دارای موقعیت خاصی است،‌چراکه ترکیه در عین حال اینکه کشوری مدیترانه ای است اما ‌در عین حال در منطقه سیاه،بالکان، در منطقه قفقازو منطقه خاورمیانه نیز حضور دارد.

همچنین موقعیت ژئوپولتیک هر کشوری زمانی اهمیت پیدا می‌کند که دولتمردان آنها توان بهره‌برداری از این موقعیت را داشته باشند که به عقیده من ترکیه درشرایط کنونی از این ویژگی‌ها برخوردار است و حتی به جای کشورهایی که نتوانستند از موقعیت خود استفاده کنند نیز به ایفای نقش پرداخته است. شاید بتوان گفت ترکیه شکوفاتر هم خواهد شد، بر اساس قولی که آقای اردوغان داده، قرار است در سال 2023 که صدمین سال تاسیس ترکیه نوین است، این کشور تبدیل به یک قدرت تاثیرگذار در دنیا شود.