گسترش روابط ايران و اردن؛ تقويت بازدارندگى متقابل

ديپلماسى ايرانى: با سفر اسفنديار رحيم مشايى، نماينده ويژه رئيس جمهور به اردن و دعوت از پادشاه اين کشور براى سفر به ايران و گسترش روابط دوجانبه، به نظر مى رسد بايد منتظر اتفاقات جديدى در روابط دوجانبه ايران و اردن باشيم. در اسناد منتشر شده در ويکى ليکس هم نکات جالبى از مخالفت اردنى ها براى حمله نظامى به ايران به چشم مى خورد. محمد ايرانى، سفير سابق ايران در اردن چالش ها و ظرفيت هاى موجود در رابطه ايران و اردن و هم‌چنين ابعاد گسترش روابط دوجانبه را براى خوانندگان ديپلماسى ايرانى شرح داده است.

گفتارى از محمد ايرانى، سفير سابق ايران در اردن براى ديپلماسى ايرانى؛

اصولا در همه روابط سياسى بين کشورها تبادل ديدارها و تردد مقامات براى حفظ و توسعه روابط سياسى، اقتصادى و فرهنگى امرى ضرورى است. رابطه جمهورى اسلامى ايران و اردن نزديک به سه سال است که دچار رکود کامل و کاهش محسوس سطح روابط شده است. لذا از اين زاويه، سفر هر کدام از مقامات دو طرف، چه پادشاه اردن به ايران و چه رئيس جمهور ايران به اردن، مثبت تلقى مى شود و گامى به جلو در روابط دو جانبه به حساب مى آيد.

اردن کشورى نسبتا کوچک و به لحاظ برخوردارى از منابع طبيعى بسيار ضعيف و تقريبا فاقد منابع آب و انرژى و سوخت است و اصولا فاقد توانايى اقتصادى مبتنى بر صادرات کالا است. از اين رو بخشى از نيازهاى سالانه خود را از طريق دريافت کمک هاى خارجى و عمدتا از طرف کشورهاى غربى تامين مى‌کند. از اين زاويه و از نظر اهميت حفظ و ثبات امنيت کشور اردن که براى اردنى ها بسيار اهميت دارد، اردنى ها در جهت کاهش تنش با کشورهاى هم‌جوار و منطقه هستند تا از اين طريق بتوانند به شکلى ظرفيت هاى منطقه اى خود را افزايش دهند. بنابراين گسترش روابط با جمهورى اسلامى ايران براى اردن اهميت دارد.

اردن به لحاظ بلوک‌بندى هاى سياسى در محور غرب قرار دارد ولى در عين حال به دليل شرايط داخلى و نوع مديريت حاکم بر اين کشور، توازن و ايجاد بالانس را در روابط سياسى خود با کشور هاى همسايه و خصوصا با کشورهاى حامى مقاومت در دستور کار خود دارد. از اين رو از اين زاويه هم رابطه با ايران براى اردن اهميت دارد. ضمن اين که موضوع عراق و همکارى با جمهورى اسلامى ايران براى گسترش رابطه اردن با عراق که در واقع براى اردن حياتى است، تبادل ديدار ها براى طرف اردنى حائز اهميت است.

نکته ديگرى که لازم است به آن اشاره شود اين است که همه دولتمردان اردنى به اهميت رابطه با ايران به عنوان يک کشور مهم در منطقه واقف هستند اما نگرانى هايى در اردن، بيشتر در قالب توهم وجود دارد و آن اين است که ايران در مسائل داخلى اردن دخالت مى کند و به دنبال آن است که گروه هاى مخالف دولت و گروه هاى فلسطينى را تحت حمايت خود قرار داده و کمک هاى مالى و تسليحاتى به آنها بدهد. با توجه به اين که 60 درصد مردم اردن فلسطينى‌تبار هستند و فلسطينى ها در اردن حضور فعال دارند، اين حساسيت ناشى از توهم نزد برخى مقامات اردنى وجود دارد.

اين توهم ناشى از سه تحول مهم است که در دهه اخير در کنار مرزهاى اردن رخ داده است. اول؛ سقوط نظام بعثى صدام و قدرت گرفتن شيعيان در عراق است. دوم؛ پيروزى جنبش مقاومت، حماس در فلسطين است و سوم؛ جنگ سى و سه روزه 2006 اسرائيل عليه حزب الله و اثبات ناکارآمدى اسرائيل در شکست مقاومت و به تبع آن تقويت مقاومت در منطقه است. اينها عواملى است که اين نگرانى را ميان مقامات اردنى بيشتر مى‌کند.

برخى جريانات داخلى اردن، در هر سه عامل بالا، نقش ايران را برجسته مى‌بينند. هم در بحث قدرت گرفتن شيعيان در عراق، هم موضوع پيروزى حماس در فلسطين و هم پيروزى حزب الله در جنگ سى و سه روزه، آنها نقش ايران را برجسته مى بينند و لذا با نگرانى و حساسيت روابط خود را با ايران دنبال مى‌کنند.

اما اين همه داستان نيست. جريانات ديگرى در بدنه سياسى نظام اردن هستند که از اهميت رابطه با ايران به خوبى مطلع‌اند. حتى گروه اول هم که با نگرانى به روابط ايران و اردن مى‌نگرند هم به نوعى تقويت رابطه با ايران را به منظور تقويت نگاه بازدارندگى دنبال مى کند. به اين معنى که تقويت رابطه با ايران مى تواند باعث بازدارندگى از خيلى مسائل در داخل اردن شود.

اما نگاه جمهورى اسلامى نسبت به گسترش رابطه با اردن چيست؟ اردن جايگاه ويژه اى در خاورميانه دارد. اولا در همسايگى فلسطين و عراق است، يعنى دو مرز طولانى با دو کشور مهم عراق و تشکيلات خودگردان فلسطين دارد. اين مسئله باعث شده است که حضور فلسطينى ها و عراقى ها در اردن بسيار پررنگ باشد و شکل‌گيرى چنين جامعه اى در اردن براى ما مهم شود. جمهورى اسلامى ايران در بين مردم مسلمان اردن جايگاه معنوى خاصى دارد. مهم تر از همه حفظ و توسعه روابط سياسى ما با اردن متقابلا، همان گونه که اردنى ها نگاه مى کنند،‌ نوعى بازدارندگى را هم در اتخاذ مواضع منفى عليه جمهورى اسلامى ايران توسط اردنى ها به وجود مى‌آورد که اين مسئله ايجاب مى کند که جمهورى اسلامى ايران رابطه اى معقول و مفيد با اردن را پيگيرى کند.

رابطه معقول و مفيد با اردنى‌ها فضاى مثبت و مفيدى را براى مقابله با تنش‌هايى که گه گاه ايجاد مى‌شود به‌وجود مى‌آورد. بنابراين جمهورى اسلامى براى توسعه جايگاه منطقه‌اى خود نياز به گسترش روابط با اعضاى کل جامعه منطقه‌اى خود از جمله اردن دارد. از اين منظر است که رابطه با اردن براى ايران با اهميت جلوه مى‌کند.

در اين ميان جمهورى اسلامى ايران نيم نگاهى هم به توسعه روابط اقتصادى با اردن و ارائه امکانات و توانمندى‌ها به اين کشور دارد که اين مسئله نيز مى تواند فضاى مثبتى را در توسعه روابط با اردن ايجاد کند.

دادگاه ترور رفيق حريرى و اردن

در بحث دادگاه رسيدگى به پرونده ترور رفيق حريرى، در حال حاضر عموم کشورهاى عربى نقشى را که عربستان به نيابت از آنها در اين مسئله ايفا مى کند را به رسميت شناخته‌اند. يعنى همکارى عربستان سعودى و سوريه به نوعى نقش جهان عرب را در اين پرونده نمايندگى مى‌کند و اين نقش را نه تنها اردن پذيرفته بلکه ديگر کشورهاى عربى و حتى اهل سنت لبنان نيز آن را به رسميت شناخته‌اند و پيشرفت‌هايى هم در اين زمينه ايجاد شده است و دولت لبنان هم که آقاى سعد حريرى در راس آن باشد کاملا هماهنگ با مواضع سعودى حرکت مى‌کند. بنابراين اردن نقش مستقلى در مسئله دادگاه رسيدگى به پرونده ترور آقاى رفيق حريرى بازى نمى‌کند.

اسناد ويکى ليکس و رابطه ايران و اردن

مسئله امنيت و ثبات داخلى براى اردنى‌ها از همه چيز مهم‌تر است. دليل آن هم شکنندگى ساختار جمعيتى و وضعيت اجتماعى اردن است. با توجه به اين که بيش از شصت درصد مردم اردن فلسطينى‌تبار هستند، ساختار عشيره‌اى و قبيله‌اى در بخش اردنى‌تبار حاکم است و تنش نامحسوسى ميان اين دو وجود دارد.

از طرف ديگر مرزهاى نامطمئن عراق و احيانا تردد تروريست‌هايى که بخواهند در عراق، عليه نيروهاى امريکايى يا مردم عراق يا دولت اين کشور عمليات انجام دهند، موجب شده است که اردنى ها نسبت به امنيت داخلى خود حساس‌تر باشند.

بنابراين همواره از اين که بخواهند وارد نوعى درگيرى با هر طرفى در منطقه شوند و اين باعث بى‌ثباتى در اردن شود، پرهيز مى‌کنند. با توجه به نکته‌اى که بيان شد، تلاش اردنى‌ها اين است که با همه کشورهاى منطقه، رابطه متين و معقولى دنبال کنند که امنيت داخلى اردن حفظ شود.

اين نکته ما را به اين جا مى‌رساند که بحث مربوط به موضع‌گيرى اردن نسبت به ايران و برنامه هسته‌اى ايران، با بحث امنيت داخلى اردن پيوند دارد. البته اردنى ها همواره از تلاش‌هاى صلح جويانه براى دستيابى به انرژى هسته‌اى حمايت کرده‌اند و خود اردن هم برنامه‌اى در همين رابطه دنبال مى‌کند.

در اين زمينه نگرانى اردن اين است که با به هم خوردن صحنه مناقشات ميان ايران و رژيم صهيونيستى، احتمالا اردنى ها با توجه به مرزهاى مشترک طولانى با رژيم صهيونيستى آسيب خواهند ديد. بنابراين به نظر مى‌رسد که اين موضع‌گيرى اردنى‌ها ناشى از اين باشد که هم چنان ثبات در داخل اردن حفظ شود و بدون اين که امنيت داخلى اردن به هم بريزد، موضع معتدلى را در رابطه با مسئله‌اى که يک طرف آن ايران است و طرف ديگر آن غرب، اتخاذ کنند.