جاى پاى ايران محکم مى‌ماند

عراق کشوری است که خواه ناخواه کشورهای مختلفی در صحنه سیاسی آن نقش آفرینی می‌کنند، ایالات متحده امریکا، کشورهای عربی منطقه و ایران عمده تاثیرگذاران صحنه سیاسی عراق هستند.

حال در این چارچوب ایران با سابقه‌ای طولانی در روابط مذهبی، تاریخی، فرهنگی، مردمی و سیاسی و اجتماعی خود با عراق و کشوری هم مرز و همسایه، طبیعتا خواستار آن است که مانند هر کشوری، همسایه خود را همسو و هم جهت با منافع مشترک ببیند. در این راستا اکنون که عراق در آستانه تحولات سیاسی و برگزاری انتخابات پارلمانی است رایزنی‌های تهران برای تحقق این هدف در حال افزایش است.

در جدیدترین اقدام، منوچهر متکی وزیر خارجه ایران در سفری رسمی به عراق به همتای خود هوشیاری زیباری، نوری مالکی، نخست وزیر و جلال طالبانی رئیس جمهور عراق دیدار داشته و گفت و گوهایی به انجام رسانده است هر چند که هدف این سفر شرکت وی در مراسم تدفین عبدالعزیز حکیم عنوان شده بود.

متکی در این گفت و گوها بر روابط تهران و بغداد را در بهترین شرایط دانست اما با اشاره به حملات تروریستی اخیر در عراق که منجر به کشته و زخمى شدن عده‌ زيادى از مردم این کشور شد، ضمن محکوم کردن این اقدامات هرگونه ناامنى در عراق را عامل ناامنى همسايگان و کل منطقه و امنیت و آرامش در این کشور را به سود همسایگانش عنوان کرد.

به گفته برخی تحلیل‌گران سفر متکی دقیقا با متمرکز شدن بر حوادث تروریستی اخیر عراق و شائبه‌ای که پیرامون نقش سوریه در این حملات پیش آمده است و همچنین بررسی آینده سیاسی تهران و بغداد در آستانه برگزاری انتخابات پارلمانی این کشور همزمان شده است. 

در مورد اول این تحلیل مطرح است که متکی به عراق رفته تا در راستای حفظ موقعیت اثرگذار جمهوری اسلامی ایران در صحنه سیاسی عراق، نقش میانجی را در روابط رو به تنش سوریه و عراق بازی کند.

مناسبات آینده ایران و عراق در افق تحولات سیاسی

مسئله دیگری تاثیر ایران در تحولات سیاسی پیش روی عراق و آینده روابط تهران و بغداد است. فضای داخلی عراق در آستانه برگزاری دور دیگری از انتخابات پارلمانی به گونه‌ای است که هر نوع تغییر در سیستم سیاسی عراق می‌تواند تاثیر مستقیمی بر ساختار امنیتی این کشور و به تبع آن روابط بغداد و همسایگانش در منطقه داشته باشد.

برای ایران بررسی فاکتورهای مهم در روابط آتی تهران و بغداد اهمیت دارد؛ به تازگی ائتلاف جدید عراق با نام "ائتلاف وطنی العراقی" یا "ائتلاف میهنی عراق" شکل گرفته است و تفاوت‌های زیادی با ائتلاف یکپارچه عراق دارد. در این ائتلاف جایی برای حزب الدعوه یعین حزبی که نوری المالکی برخواسته از آن بوده نیست و به جای آن احزاب و جریان‌های عراقی که در انتخابات گذشته این کشور شکست خورده یا طعم شکست را چشیده‌اند، عضویت دارند.

تاکنون مجلس اعلای اسلامی عراق که این هفته رئیس خود سید عبدالعزیز حکیم را از دست داد، جریان صدری به رهبری مقتدی صدر، سازمان بدر، جریان التضامن المستقله، جریان اصلاح ملی به ریاست ابراهیم جعفری، کنگره ملی عراق به ریاست احمد چلبی، مجلس نجات بخش انبار به ریاست شیخ حمید الهایس، جماعت علمای عراق – شاخه جنوب به ریاست شیخ خالد عبدالوهاب المعلا- حزب فضیلت، تجمع عراق المستقبل، تجمع وابسته به عبدالکریم العنزی یکی از اعضای بارز حزب الدعوه و شماری دیگر از جریان‌های سیاسی کوچک و چهره‌های سیاسی عضو این ائتلاف شده‌اند.

با این وضعیت شاهدیم که نوری المالکی نخست وزیر فعلی عراق در این ائتلاف جایی ندارد. در مقابل مالکی در تلاش است ائتلافی جداگانه‌ای با عنوان ائتلاف دولت قانون تشکیل دهد که در این صورت یکی از رقبای ائتلاف جدید التاسیس میهنی عراق شکل خواهد گرفت. رقیب دیگر در فضای فعلی داخلی عراق ائتلافی است که ایاد علاوی، نخست وزیر اسبق عراق درصدد تشکیل آن است.

جریان العراقیه تحت ریاست ایاد علاوی سعی دارد با طارق الهاشمی رئیس حزب اسلامی که یک جریان بارز سنی است و مسعود بارزانی رئیس حزب دموکراتیک کردستان عراق، در حال رایزنی برای تشکیل این ائتلاف جدید است.

به این ترتیب احتمالا سه ائتلاف عمده در انتخابات پارلمانی عراق حضور خواهند داشت، اما نکته این جاست که گفته می‌شود جریان تحت رهبری علاوی اخیرا دیدارهایی با مقامات ایرانی داشته است. علاوی سابقا رویکردی ضد ایرانی داشته اما به نظر می‌رسد که اکنون در تلاش است با نزدیک شدن به ایران قدرت خود را برای پیروزی در انتخابات پارلمانی افزایش داده و راه بازگشت به نخست وزیری را باز کند. اما در این میان نقش ایران چیست؟

به نظر می‌رسد که ائتلاف میهنی عراق به دو دلیل، اول دربرگرفتن جریان‌هایی از اقشار و گروه‌های مختلف جامعه عراق و دوم دربرگرفتن جریان‌هایی که بیشترشان همسو و موافق با ایران هستند، امکان بیشتری برای پیروزی در انتخابات دارد.

اما در صورت پیروزی ائتلاف میهنی عراق در انتخابات پارلمانی، نخست وزیر آینده نیز از همین ائتلاف خواهد بود و این مسئله ادامه روابط نزدیک و تنگاتنگ بغداد و تهران را به دنبال خواهد داشت.

از سوی دیگر تهران در مقایسه با دیگر تاثیرگذاران عرصه سیاسی عراق یعنی اعراب و امریکا دو مزیت عمده دارد؛ اول مذهب مشترک شیعه. در این خصوص کشورهای عربی همواره برای حمایت دموکراتیک از سنی‌های عراق به دلیل اختلافات درونی و در اقلیت بودن آنها که امکان راه یابی به قدرت را برای‌شان محدود می‌کند، ناتوان بوده‌اند در مقابل ایران با اتکا به مذهب شیعه حوزه نفوذ زیادی برای خود در عراق دارد.

مزیت دیگر ایران، داشتن نوعی همگرایی با امریکا در ارتباط با مسائل عراق است. در واقع امریکا از جریان‌هایی در داخل عراق حمایت می‌کند که امکان تحرک و توفیق بیشتری در ساخت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عراق دارند و این جریان‌ها نیز عمدتا همسو با ایران هستند.

کلیه این مسائل قدرت ایران را برای مانور بهتر در عرصه سیاسی عراق افزایش می‌دهد و به این ترتیب می‌توان امید داشت که چشم انداز روشنی در انتظار روابط ایران و عراق پس از تغییرات سیاسی داخلی این کشور خواهد بود.