آغاز به کار همایش
رفع يک‌شبه اتکا به نفت ميسر نيست
گزارشى از همایش "نفت، توسعه و دموکراسی"
حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمد خاتمی در سخنرانی خود در همایش" نفت، توسعه و دموکراسی" با ابراز خرسندی از این که صدمین سالگر اکتشاف نفت در ایران زمینه‌ای را برای انجام یک رشته مطالعات، مباحثات و بررسی‌های محققانه فراهم کرده است، به گستردگی صنعت نفت اشاره کرد و افزود: بر اساس آن چه کشف شده و اطلاعات فعلی ما، ایران صاحب هفتمین منابع و ذخایر نفتی جهان و دومین منبع گازی عالم است که سرمایه فوق‌العاده عظیمی است و جا دارد با این موقعیت، بیش از پیش به نسبتی که نفت با اجتماع امروز و فردای ما دارد یا باید داشته باشد، بپردازیم.
وی با تاکید بر این که نفت نعمت بزرگی است، اما اگر از آن با کاردانی، تدبیر و بهره‌برداری سنجیده استفاده نکنیم، می‌تواند به جای نعمت، نقمت باشد، افزود: کشف اولین حوزه نفتی در 100 سال پیش در مسجدسلیمان و پس از آن در حوزه‌های دیگر نفتی و گازی و گسترش صنعت نفت، ایران را به یکی از صادرکنندگان بزرگ دنیا تبدیل کرد و این امر همزمان شد با جنبش عظیمی که 100 سال پیش به بار نشست و آن مشروطیت بود که با هدف استقرار جامعه مدنی، پیشرفت و توسعه و رهایی از عقب‌ماندگی و پدیدارشدن آزادی و مسوول کردن حکومت در برابر مردم به وجود آمد، و این همه با معیارهای دینی و معنوی در ایران پیروز شد.
سیدمحمد خاتمی افزود: ملت ما به ویژه عالمان روشنفکر دینی با مشروطیت خواستار مهارشدن استبداد دیرپا در کشور و نیز نجات ایران از عقب‌ماندگی، همچنین توسعه و پیشرفت در کلیه عرصه‌ها بودند. آنها همچنین می‌خواستند عدالت به معنای وسیع کلمه در این کشور بنای روابط باشد و کشف نفت امیدها را برای تحقق این آرمان‌های بلند مشروطیت افزایش داد؛ چنان که انتظار می‌رفت این ثروت خدادادی در راستای تحقق تاریخی مطالبات مردم ایران باشد.
خاتمی در ادامه اظهاراتش با برشمردن خواست‌هایی که مردم در جریان نهضت مشروطیت تحقق آن را دنبال می‌کردند از رهایی از عقب‌ماندگی، توسعه و پیشرفت در همه عرصه‌ها و حاکمیت عدالت در معنای وسیع به عنوان این اهداف نام برد و یادآور شد: کشف نفت امیدها را برای تحقق این آرمان‌های مشروطیت بیشتر کرد و انتظار می‌رفت این ثروت خداداد در خدمت تحقق خواست‌های تاریخی مردم قرار گیرد.
رییس‌جمهور سابق کشورمان همچنین به نگرانی‌هایی که پس از کشف نفت در زمینه این امر که آیا این نعمت خدادادی می‌تواند در خدمت آرمان‌ها و خواست‌های دموکراسی‌خواهانه مردم قرار گیرد یا این که خود موانعی جدید ایجاد کند، اشاره کرد و گفت: علاوه بر این نگرانی، نگرانی‌های دیگری نیز وجود داشت، از جمله این که آیا نفت می‌تواند زیرساخت‌های اقتصادی مناسب ایجاد کند و آیا در جهت بسط نهادهای مدنی به کار خواهد رفت و یا این که می‌تواند خواست تاریخی مردم مبنی بر حاکمیت و سرنوشت خویش را تقویت کند یا بیشتر در خدمت منافع بیگانگان قرار خواهد گرفت.
وی در ادامه اظهاراتش به نقش تکنیک در دنیای جدید پرداخت و با یادآوری قدرت فوق‌العاده‌ای که تکنیک در اختیار بشر امروز قرار داده ، از استعمار و تخریب‌هایی که بشر در محیط زیست انجام داده و می‌دهد به عنوان دو نمونه از رویکردهای بشر در استفاده از تکنیک یاد کرد.
رییس بنیاد باران در ادامه با یادآوری این که تکنیک به انرژی فراوان و کارآمد نیاز دارد به تاثیرگذاری کشف و استخراج نفت بر مقوله استفاده از تکنیک اشاره و از آن به عنوان منشاء تحولی بزرگ یاد کرد و یادآور شد: قدرت‌های صنعتی پس از دستیابی به انرژی نفت سه نیاز اساسی داشتند که دستیابی به منابع ارزان انرژی ، رسیدن به بازارهای مناسب و مناطق و پایگاهی برای سروری خود، از این نیازها به شمار می‌رفت.
خاتمی در ادامه با یادآوری این که « ما به عنوان ایران و ایرانی باید بدانیم در یکی از حساس‌ترین مناطق استراتژیک عالم به سر می‌بریم و منطقه‌ای که در آن قرار داریم، از منابع طبیعی و انسانی سرشار برخوردار است» افزود: این نقطه از عالم به دلیل ویژگی‌های خود مورد طمع و توجه قدرت‌های بیگانه بوده و ما در طول زمان شاهد انواع تهدیدهای بیگانه بوده‌ایم.
وی در ادامه بار دیگر به همزمانی اکتشاف اولین چاه نفت در ایران و پیروزی نهضت مشروطیت اشاره کرد و با بیان این که « با دخالت بیگانه مشروطیت به محاق برده شد و شاهد حاکمیت دین‌ستیزترین دیکتاتوری‌های تاریخ بودیم» به روندی که بیگانگان در قبال ایران به کار بستند و کشور را به پایگاهی برای خود تبدیل کردند اشاره کرد و با مروری بر حوادث شهریور 1320 و آن چه در کودتای 28 مرداد شاهد بودیم، از کودتای 28 مرداد به عنوان کودتای آمریکایی که حرکت‌های انجام شده در 28 شهریور را خنثی کرد، نام برد.
وی تصریح کرد: دخالت بیگانه در آن مقطع باعث شد ما نتوانیم مسیر خود را طی کنیم.
خاتمی در ادامه اظهاراتش به وقوع انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی(ره) و آگاهی مردم اشاره کرد و از آن به عنوان اوج تحولات اخیر ایران که دست بیگانه را از کشور کوتاه کرد نام برد.
وی افزود: این انقلاب چشم‌انداز دلپذیری را برای تحقق خواست مردم، پیشرفت کشور، توسعه عدالت، استقلال و دموکراسی فراهم کرد که البته با معیارهای دینی سازگار بود.
رییس بنیاد باران انقلاب اسلامی ایران را حامل آثار بزرگی برای منطقه و ایران توصیف کرد و در عین حال به مشکلاتی که در زمینه مردم‌سالاری و توسعه و تعمیق آن در جامعه وجود دارد، اشاره کرد و گفت: این که همه مشکلات را به دوش دشمن بیاندازیم که البته نقش هم دارد، غلط است و واقعیت نیست.
وی در ادامه به تبیین تاثیراتی که حاکمیت انحصاری دولتها بر درآمدهای نفتی می‌تواند داشته باشد اشاره کرد و گفت: به نظر می‌رسد اگر نفت به عنوان یک منبع پردرآمد و بی‌دردسر در اختیار دولت قرار گیرد، هم مانع مردم‌سالاری و هم مانعی برای توسعه جامعه است. نفت می‌تواند دولت را به کارفرمای بزرگی تبدیل کند که موتور توسعه بخش خصوصی را در جامعه خاموش کند و نیز می‌تواند دولت را به قدرتی تبدیل کند که او همه نهادهای مدنی را رقیب خود به حساب بیاورد.
وی در ادامه اظهارکرد: نفت در اختیار دولت باعث می‌شود دولت احساس نیاز به مردم نکند و پاسخگو نباشد، اما نباید فراموش کنیم نیاز متقابل دولت و ملت و پاسخگویی دولت و ملت از پایه‌های اساسی مردم‌سالاری و توسعه است و نفت می تواند این پایه‌ها را لرزان کند.
خاتمی در عین حال خاطرنشان کرد: البته این عوامل و نگرانی‌ها نمی‌تواند از ارزش نفت بکاهد؛ مهم چگونگی استفاده از آن است؛ اما با کدام رویکرد و مدیریت.
رییس‌جمهور سابق کشورمان در ادامه با اشاره به تلاش‌هایی که متخصصان و کارشناسان برجسته کشور در زمینه شناخت فرصت‌هایی که نفت در زمینه توسعه می‌تواند برای کشور داشته باشد و جایگاهی که برای این امر در برنامه توسعه چهارم در نظر گرفته شده بود، گفت: در باب فرصت‌هایی که نفت می‌تواند در نظام اداری کشور داشته باشد در برنامه چهارم توسعه مواردی در نظر گرفته شده بود که اگر ادامه پیدا می‌کرد می‌توانست مسیر را بر حل مشکلات پیچیده هموار کند و آنها را کاهش دهد.
وی در ادامه با تاکید بر این که نفت می‌تواند در مسیر حل مشکلات پیش برود، عامل تحقق این امر را مومن‌بودن دولتها به توسعه و مردم‌سالاری دانست و گفت: دولتها باید قدرت و ثروت را برای مردم بخواهند.
خاتمی در پایان اظهاراتش شناخت نقاط ضعف و آسیب‌پذیری ساختارهای اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی کشور، همچنین تلاش برای رفع آنها را یک اولویت معرفی کرد که باید مورد توجه و مطالعه صاحبنظران قرار گیرد و افزود: امیدواریم با دلسوزی همه دست‌اندرکاران امور بتوانیم از این نعمت خداداد (نفت) در مسیر اعتلای کشور و برخورداری مادی و معنوی از آن استفاده کنیم تا از مشکلاتی که در این مسیر داشته‌ایم رها شویم.
رییس بنیاد باران که در حاشیه همایش «نفت، توسعه و دموکراسی» در جمع خبرنگاران سخن می‌گفت، در پاسخ به پرسشی درباره نفت و تاثیرات آن گفت: تبدیل ساختار برنامه به صورتی که همه مشکلات را حل کند، زمان می‌خواهد. به نظر من به‌ویژه در برنامه پنج ساله چهارم جهت‌گیری‌ها در این زمینه بود و حساب ذخیره ارزی برای این که در خدمت جامعه قرار بگیرد و نفت در زیرساخت‌ها و برای قدرت دادن به بخش خصوصی به کار برده شود، ایجاد شد؛ اما این که انتظار داشته باشیم یک‌شبه این هدف‌ها محقق شود، ممکن نیست، بلکه باید طی دو سه برنامه این کار را انجام داد، ما هم تلاش کردیم در این جهت باشیم، اما کار مشکلی است.
رییس‌جمهور سابق کشورمان افزود: متاسفانه معتقدم الان با کنارگذاشتن برنامه‌ِ چهارم و دورشدن از اهداف چشم‌انداز که بسیار مهم و مورد تایید مقام معظم رهبری نیز بوده، مشکلاتی پیش آمده که باید در جهت حل آن حرکت کنیم و به تدریج جلو برویم.
وی در پاسخ به پرسش خبرنگاری درباره آنچه کاهش قیمت نفت و اداره کشور با نفت پنج دلار خواند نیز گفت: تلاش ما بر اساس چشم‌انداز 20 ساله و تدوین برنامه پنج ساله چهارم این بود که در این جهت حرکت کنیم و حالا دوستان خواستند جهت را عوض کنند.
خبرنگار دیگری پرسید « وضعیت فعلی را بر اساس تجربه‌ای که در دولت هشت‌ساله داشتید چگونه می‌بینید؟» که خاتمی پاسخ داد: افزایش قیمت نفت موقعیت‌های خیلی خوبی را ایجاد کرد اما از آن به خوبی استفاده نشد، هرچه بتوانیم سهم نفت را در بودجه دولت کمتر کنیم، موفق‌تر خواهیم بود؛ گرچه در انجام تعهدات پایین‌آمدن قیمت نفت مشکلاتی را ایجاد می‌کند اما می‌تواند منشاء خیر هم باشد؛ چرا که می‌توانیم به این تذکر برسیم که اتکایمان را در بودجه عمومی به نفت کم و سعی کنیم منابع را از طرق دیگری تامین کنیم؛ از این رو امیدواریم منشاء خیر باشد.
خبرنگار دیگری پرسید « در هشت سال دولت خود تا چه حد به درآمدهای نفت اتکاء داشتید؟» که خاتمی پاسخ داد: کار مهمی که کردیم تاسیس حساب ذخیره ارزی بود، برای این که در خدمت جامعه قرار بگیرد، اما متاسفانه آن قدر اتکای جامعه ما به نفت زیاد بود که گرداندن چرخ‌های کشور و رفع یک‌شبه اتکا به نفت، میسر نیست. ما سعی داشتیم سال به سال به ویژه در برنامه چهارم این اتکا را به حداقل برسانیم اما معتقدم به هر دلیلی، شاید ناچار بودند و شاید مشکل داشتند، این اتکا امروز بیشتر شده است.
" طرح دولت وحدت ملی"پرسش دیگری بود که از سوی خبرنگاران مطرح شد، که خاتمی پاسخ داد: این طرح را من مطرح نکردم، اما معتقدم کسانی که آن را طرح کردهاند، قصد خیر داشته‌اند؛ حال این که عملی شود یا نه، به آنها بستگی دارد.
سیدمحمد خاتمی در پاسخ به پرسش خبرنگار دیگری پیرامون ارزیابی از همایش « نفت ، توسعه و دموکراسی» گفت: سمینار خوبی بود، امیدوارم نتیجه خوبی هم در بر داشته باشد.
وی همچنین در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر این که « آیا در هشت سال دولت خود از بخش نفت که سختی‌های زیادی داشتید خاطراتی دارید؟» گفت: خاطرات زیادی داریم. وقتی نفت به زیر 9 دلار در سال 79 رسید، آن سال را مجبور بودیم کلیه درآمدهای ارزی را روی 11 میلیارد دلار ببندیم و سال بسیار سختی بود که به لطف خدا بودجه را بستیم و اتفاقا رشد اقتصادی ، خودکفایی در کشاورزی و به ویژه در گندم ، جذب سرمایه‌گذاری خارجی که امروز آثار آن را در پارس جنوبی ، عسلویه و جاهای دیگر می‌بینیم، آغاز شد؛ از این رو اگر بتوانیم اتکایمان را در بودجه عمومی به نفت کم کنیم و آن را به سرمایه‌های پویا تبدیل کنیم، خوب است؛ البته نمی‌خواهم بگویم اتکا به نفت را باید کم کنیم، بلکه مهم این است که بودجه جاری وحشتناک است و کاهش قیمت نفت موجب می‌شود راه‌های دیگری را برای اداره‌ِ کشور پیدا کنیم.
خبرنگار دیگری پیرامون حضور خاتمی در انتخابات پرسید که وی پاسخ داد: حتما شرکت می‌کنم و رای می‌دهم.
پرسش درباره‌ِی شرکت پتروپارس سوال دیگری بود که از سوی خبرنگاران مطرح شد.
خاتمی پاسخ داد: خوشبختانه این پرونده بسته و مشخص شد تمام ادعاهایی که شده بود، پایه و اساسی نداشت و همه کسانی که متهم شده بودند، تبرئه شدند؛ پتروپارس یکی از افتخاراتی است که می‌تواند قدرت ملی را به کار بگیرد و اتکای ما را به کشورهای بیگانه کم کند؛ هم‌چنان‌که در بخش‌های دیگر مانند وزارت نیرو می‌توان کارهای بزرگی انجام داد و امروز این افتخار را داریم که می‌توانیم امکانات صنعتی و خدمات فنی و تکنولوژی را به اتکای همین شرکت‌ها به خارج بفرستیم، امروز صدور خدمات فنی و اقتصادی به جای صدور کالای خام را از مرز دو میلیارد دلار گذرانده‌ایم و این‌ها نتیجه تاسیس شرکت‌هایی مانند پتروپارس است که به لطف خدا با نظر قاطع قوه قضاییه مشکل آن حل شده است.
وی همچنین در پاسخ به پرسش نهایی خبرنگاران درباره ارزیابی از طرح وحدت ملی گفت: وحدت ملی بسیار خوب است، ما باید وحدت داشته باشیم.
محمدعلی نجفی دبیرعلمی این همایش و عضو شورای شهر تهران طی سخنانی با بیان این‌که " به طور دقیق یکصدسال و شش ماه و 18 روز از روزی می‌گذرد که نام سرزمین ما به عنوان یکی از مناطق نفت‌خیز جهان مطرح شده است" گفت: در این دوران نفت مناسبات و مقتضیات خود را در اقتصاد کشور ما نشان داده است که در 50 سال اول کمرنگ و در 50 سال دوم پررنگ‌تر و عمیق‌تر بوده است.
وی افزود: اگر بخواهیم در این 100 سال با قیمت امروز نفت برآورد کنیم، هفت هزار و 200 میلیارد دلار از نفت برداشت کرده‌ایم و روشن است که چنین منبع مالی و سیاسی می‌تواند شرایطی را فراهم کند که حاکمان بتوانند یک زندگی شرافتمندانه را برای ایرانیان به وجود آورند اما افسوس که چنین نشد و ما نتوانستیم از ظرفیت‌های مادی و معنوی این سرزمین به یک شرایط مناسب از منظر توسعه‌ای و دموکراتیک دست یابیم.
وی هدف از این همایش را پاسخ به پرسش‌های اساسی در زمینه نفت عنوان کرد و گفت: ما می‌خواهیم در این همایش راهکارهایی پیدا کنیم که فردای‌مان بهتر از دیروزمان شود و با رویکردی کاملا اجتماعی و سیاسی در تنظیم محتوای این برنامه از صاحبنظران 30 سال گذشته در این زمینه دعوت به عمل آورده‌ایم و امیدواریم این همایش تلنگری باشد برای مدیران دانش و فضل و ایجاد آینده‌ای بهتر برای کشور.
دبیر اجرایی این همایش نیز با بیان این‌که " فکر برگزاری همایش صدسالگی نفت همزمان با همایش صدسالگی مشروطیت مورد توجه دست‌اندرکاران قرار گرفت" یادآور شد: در سال 85 همایش مشروطیت با همت روزنامه شرق و مرحوم بورقانی برگزار شد، خدایش بیامرزد که اگر امروز در قید حیات بود در این همایش نیز سهم بسزایی داشت.
دکتر محسن امین‌زاده طی سخنانی در این همایش اظهار کرد: در یک فرآیند صدساله شاهد بودیم که به هر میزان که سهم نفت افزایش یافت تاثیرات مثبت آن بیشتر شد، اما امروز این پرسش مطرح است که آیا درآمدهای نفتی در ایران باعث توسعه شده و یا مانع از آن می‌شود؟
وی افزود: با تحولات چهار دهه اخیر توجه به نفت علاوه بر واژه‌های اقتصادی در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مورد توجه متفکران و صاحبنظران قرار گرفت و این بار به همت بنیاد آزادی، رشد و آبادانی ایران (باران) اقدامات لازم برای برگزاری همایش نفت، توسعه و دموکراسی با هدف بررسی نقش نفت در فرآیندهای توسعه و دموکراسی برگزار شد و خوشبختانه در نیمه راه دریافتیم که تنها نیستیم و موسسه تحقیقات و مطالعات علوم انسانی و نیز جمعی از صاحبنظران این امر را دنبال می‌کنند و بدین ترتیب در مهرماه و آبان ماه امسال دو همایش در زمینه نفت برگزار شد و به رغم وجود مشترکات هنوز سخن ناگفته باقی است.
وی ادامه داد: ما در این همایش توفیق آن را خواهیم داشت که گزارش‌های دو همایش گذشته را نیز از سوی دبیران آنها بشنویم و لازم می‌دانم در این‌جا از طرف برگزارکنندگان این همایش از آقای خاتمی، آقای هاشمی رفسنجانی و اعضای بنیاد باران قدردانی کنم. همچنین از موسسه روند اقتصادی، مرکز تحقیقات استراتژیک که ما را یاری کردهاند، تشکر کنم. همچنین قدردانی خود را از حامیان رسانه‌ای این همایش یعنی مسوولان هفته‌نامه شهروند، ماهنامه آیین، روزنامه اعتماد و روزنامه کارگزاران، روزنامه سرمایه، ماهنامه توسعه و صنعت نیز ابراز کنم.
دبیر اجرایی همایش نفت، توسعه و دموکراسی گفت: همچنین گام‌های بلند این همایش با تشکیل کمیته اجتماعی و علمی و با همت آقایان دکتر نجفی، تاج‌زاده، صادق خرازی، معصومه ابتکار، حمیدرضا برادران شرکاء، سیدصفدر حسینی، هادی خانیکی، عبدالله رمضانزاده، بیژن زنگنه، رضا صالحی، عادلی، الهه کولایی، احمد مسجدجامعی، سیدکاظم موسوی بجنوردی و محمدباقر نوبخت و سایر عزیزان تشکر کنم.
وی خاطرنشان کرد: مجموعه مقالات ـ چه آنها که در این همایش ارایه می‌شود و چه آنها که ارایه نخواهد شد ـ به صورت یک کتاب منتشر می‌شود.
نظر شما :