همه چیز درباره سامانه دفاع هوایی «اس ای-۱۵» تهران

نویسندگان: صبحان اُگرادی و الکس هورتون

دیپلماسی ایرانی: پیام ها و خبرهای متناقض درباره علت سقوط یک جت مسافربری اوکراینی در نزدیکی تهران در ساعات اولیه روز چهارشنبه که به کشته شدن همه 176 نفر مسافر و خدمه هواپیما شد، تقریبا بلافاصله پس از سقوط شنیده می شد. رسانه ها در ابتدا اعلام کردند که این حادثه نتیجه نقص فنی بوده است. سفارت اوکراین در تهران نیز بیانیه مشابهی که ارسال کرد، اما بلافاصله این بیانیه را حذف کرد. بعدتر مقامات آمریکا و کانادا گفتند که دلایلی برای باور این مساله دارند که هواپیما توسط یک سامانه دفاع هوایی ایران احتمالا به طور تصادفی هدف گرفته شده است. (ستاد کل نیروهای مسلح ایران نیز بلافاصله به منظور بررسی این احتمال هیات بازرسی از کارشناسان فنی و عملیاتی، مستقل از سازمان هواپیمایی کشوری تشکیل داد.)

چند مقام وزارت دفاع آمریکا که خواستند نامشان فاش نشود، روز پنجشنبه به واشنگتن پست گفتند که مقامات آمریکایی معتقدند این هواپیما با موشک هدف گرفته شده و یک موشک پرتابگر «اس اِی-15» با آن اصابت کرده است.

در اینجا به چند سوال کلیدی درباره سامانه دفاع هوایی «اس اِی-15» و سانحه سقوط هواپیما که چند ساعت پس از حمله موشکی ایران به دو پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق در تلافی ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروهای قدس سپاه پاسداران، اتفاق افتاد، پاسخ داده شده است:

پدافند هوایی «اس اِی-15» چیست و چطور کار می کند؟

«اس اِی-15» یک پدافند هوایی ساخت روسیه است که امکان شلیک به هواپیماها در فاصله نسبتا نزدیک را برای اپراتورهای خود فراهم می آورد. این سامانه همچنین به «تور» مشهور است. این پدافند هوایی می تواند با تسلیحات با هدف گیری دقیق و مهمات هدایت شونده، به هدف خود شلیک کند. طبق اسناد نظامی، این سامانه همچنین قابلیت ردگیری اهداف تا فاصله حدودا 25 کیلومتری را دارد و می تواند اهداف تا ارتفاع حدودا 10 کیلومتری را شناسایی کند. اسناد نظامی نشان می دهند که این پدافند برای دفاع هوایی در برابر اشیاء در ارتفاع پایین و متوسط طراحی شده است و می تواند به طور هم زمان 48 هدف را ردیابی کند و در صورت لزوم، قابلیت شلیک دو موشک تقریبا به طور همزمان را دارد.

ویل مکنزی، یکی از اعضای گروه تحقیقاتی در برنامه دفاعی در مرکز امنیت آمریکایی جدید، گفت: «پدافند هوایی «اس اِی-15» یک سامانه نسبتا قدیمی است که در درجه اول برای دفاع هوایی کوتاه برد ساخته شده؛ این سامانه یک سامانه قابل جا به جایی است و می توان آن را حرکت داد.»

مایکل دویتسمَن، یکی از اعضای گروه تحقیقاتی در مرکز مطالعات منع گسترش سلاح های هسته ای در موسسه مطالعات بین المللی میدلبری، گفت که این سیستم توانایی شلیک به اهداف در فاصله حدودا 12 کیلومتری را دارد.

موشک پرتاب شده از این سامانه با «سیستم مادون قرمز مبتنی بر فضا»، شبکه ماهواره های نظامی ایالات متحده که به عنوان یک سیستم اخطار اولیه برای پرتاب موشک های بالستیک و موشک های تاکتیکی طراحی شده، قابل شناسایی است. این سیستم همچنین می تواند فعالیت های مادون قرمز در اتفاقات در ارتفاع پایین با امضای مادون قرمز مانند آتش سوزی و سقوط هواپیما را شناسایی کند. موشک هایی که از پدافند هوایی «اس اِی-15» شلیک می شوند، به منظور منفجر کردن اهداف در زمان انفجار خود موشک که باعث می شود قطعات فلزی به درون بدنه هواپیماها و هواپیماهای بدون سرنشین فرو رود، طراحی شده اند.

ایران چگونه به این پدافند هوایی دست یافته است؟

مقامات روسی در سال 2007 اعلام کردند که سامانه «تور ام-1» که همچنین به پدافند هوایی «اس اِی-15» مشهور است را به تهران تحویل داده اند. گاردین در آن سال گزارش داد که ایران براساس یک قرارداد 700 میلیون دلاری، 29 فروند از این پدافند را به دست آورده است.

دویتسمَن گفت که مقامات آمریکا احتمالا در همان زمانی که ایران به این پدافند هوایی دست یافته، بسیار نگران بوده اند چرا که این سامانه در قیاس با بسیاری از دیگر سامانه های دفاع هوایی ایران «پیشرفته تر» بوده است.

ترامپ گفت یک نفر در ایران احتمالا مرتکب «خطا» شده است. آیا چنین امکانی وجود دارد؟

ناظران به این مساله اشاره کردند که نیروهای ایرانی احتمالا در زمان وقوع این سانحه در نگرانی از واکنش آمریکا به حملات موشکی به پایگاه ها در عراق در وضعیت هشدار بوده اند. (ستاد کل نیروهای مسلح ایران نیز این مساله را تایید کرده است.)

مایکل اسپیرتاس، یکی از مدیران مرکز بین المللی سیاست دفاعی و امنیتی رَند و یک مقام پیشین پنتاگون با تمرکز بر استراتژی دفاعی و دفاع هوایی ایالات متحده، گفت: «اگر مساله باتری پدافند هوایی مطرح باشد و آنها نگران حمله هوایی یا موشک بوده باشند، احتمالا دستشان روی ماشه بوده است (برای شلیک فوری آمادگی داشتند). آنها احتمالا از چیزی محافظت می کردند که برای کشورشان بسیار مهم بوده و همین مساله آنها را عجول کرده است. تصمیم گیری به خودداری از هدف گیری برایشان بسیار مشکل بوده است.» 

به گزارش رویترز، پدافند هوایی «اس اِی-15» توانایی ردگیری خودکار تهدید و شلیک خودکار به آن را ندارد و احتمالا اپراتور هدف را روی صفحه رادار شناسایی کرده و موشک را شلیک کرده است.

دویتسمن گفت اگر سانحه سقوط هواپیما در نتیجه شلیک موشکی رخ داده باشد، او باور دارد که این مساله «واقا تصادفی» بوده است: «کل این حادثه بسیار عجیب و غریب است. خیلی سخت می توان تصور کرد که اپراتورها در جریان اتفاقات نبوده اند و به هواپیماهای مسافربری اجازه داده شده که در زمان آماده باش برای حمله تلافی جویانه آمریکا از زمین بلند شود.»

نظر مقامات در این باره چیست؟

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، روز پنجشنبه گفت که احتمالا یک نفر مرتکب خطا شده است: «برخی می گویند مشکل فنی بوده است. به شخصه فکر نمی کنم که حتی چنین احتمالی وجود داشته باشد.»

جاستین ترودو، نخست وزیر کانادا، هم گفت: «شواهد نشان می دهد که این هواپیما توسط یک موشک سطح به هوا توسط ایران هدف گرفته شده است. این احتمال وجود دارد که غیر عمدی بوده باشد.» بیش از 60 نفر از قربانیان این سانجه شهروندان کانادا بودند.

ولدیمیر زلنسکی، رئیس جمهوری اوکراین، از سران دیگر کشورها خواسته است تا اطلاعات خود را در این زمینه با او در میان بگذارند، اما در عین حال خواسته تا پیش از پایان تحقیقات از نتیجه گیری های عجولانه حذر شود. اوکراین یک گروه 45 نفره از جمله کارشناسانی که در تحقیقات مربوط به سقوط پرواز هواپیمایی مالزی و متخصصان مسوول انتقال اجساد 11 اوکراینی که در آن پرواز بودند را به ایران اعزام کرده است.

(ستاد کل نیروهای مسلح بلافاصله به منظور بررسی علت این حادثه دست به کار شد و نتایج را اینطور اعلام کرد: «در پی تهدیدهای رئیس جمهوری و فرماندهان نظامی آمریکای جنایتکار مبنی بر هدف گرفتن تعداد زیادی از اهداف در خاک جمهوری اسلامی، نیروهای مسلح به منظور پاسخگویی به تهدیدات احتمالی در بالاترین سطح آماده‌باش قرار گرفتند. در ساعات پس از انجام عملیات موشکی، پرواز های جنگی نیروهای تروریست آمریکایی در پیرامون کشور افزایش یافته و اهداف متعددی در برخی صفحات رادار مشاهده شد که موجب حساسیت بیشتر در مجموعه‌های پدافند هوایی شد. در چنین شرایط حساس و بحرانی، پرواز شماره ۷۵۲ خطوط هوایی اوکراین از فرودگاه امام خمینی(ره) حرکت کرده و هنگام چرخش، کاملا در حالت نزدیک شونده به یک مرکز حساس نظامی سپاه و در ارتفاع و شکل پروازی یک هدف متخاصم قرار می‌گیرد که در این شرایط بر اثر بروز خطای انسانی و به صورت غیر عمد، هواپیمای مذکور مورد اصابت قرار گرفته که متاسفانه موجب به شهادت رسیدن جمعی از هموطنان عزیز و جان باختن تعدادی از اتباع خارجی می‌گردد.»)

منبع: واشنگتن پست / مترجم: طلا تسلیمی