داستان عجیب مرد آمریکایی که در روسیه دستگیر شد

نویسنده: اسکات استوارت

دیپلماسی ایرانی: فصل تعطیلات برای پاول ولان بسیار کوتاه بود. این شهروند ایالات متحده (که گذرنامه کانادایی، ایرلندی و بریتانیایی نیز دارد)، 28 دسامبر 2018 توسط افسران خدمات امنیت فدرال روسیه (اف اس بی) در اتاق خود در هتل متروپل مسکو دستگیر شد. به گزارش خبرگزاری دیترویت، خانواده او گفتند که این تفنگدار دریایی سابق به عنوان راهنمای گردشگری یکی دیگر از تفنگداران دریایی سابق که با زنی روس ازدواج کرده، در مسکو بوده است. طبیعتا روس ها داستان متفاوتی تعریف می کنند. از نظر آنها، ولان یک افسر اطلاعاتی است که  از «شیوه های غیرمعمول برای جمع آوری اطلاعات» و همچنین رسانه های اجتماعی برای هدف گرفتن روس هایی که به اطلاعات طبقه بندی شده دسترسی دارند، استفاده می کرده است. در حقیقت، «اف اس بی» ادعا کرده ولان را در فاصله زمانی کوتاهی پس از آن دستگیر کرده که یک رابط فلش درایوی به او داده که حاوی فهرستی از کارکنان یک سازمان محرمانه روسی بوده است.

مطبوعات غرب خیلی سریع دستگیری ولان را به پرونده رده بالای ماریا بوتینا، شهروند روسی که 13 دسامبر در دادگاهی در ایالات متحده به اتهام فعالیت به عنوان عامل خارجی بدون مجوز محکوم شد، مرتبط دانستند. اما هرچه بیشتر درباره ولان اطلاعات کسب می شود، بیشتر معلوم می شود که او نمی توانسته است یک افسر اطلاعاتی باشد. به علاوه، دستگیری او هم ارتباط چندانی با محکومیت بوتینا ندارد. اما این بدان معنا نیست که روس ها بی دلیل او را بازداشت کرده اند.

پس از دستگیری ولان جان سایفر افسر پیشین سازمان سیا گفت که آژانس اطلاعاتی آمریکا هرگز از افسران غیررسمی تحت پوشش یعنی عاملانی که روابط رسمی با دولت ندارند و مهمتر از آن از مصونیت دیپلماتیک برخوردار نیستند، در روسیه استفاده نکرده است. اینکه سایفر و دیگران سعی دارند احتمال استفاده سیا از افسران غیررسمی تحت پوشش را در مکان های خطرناک کمرنگ جلوه دهند، قابل درک است؛ اما چنین اظهارنظری چندان مطمئن به نظر نمی رسد. با این وجود، همچنان یک واقعیت ساده باقی می ماند: اگر سازمان سیا یا یک سازمان اطلاعاتی دیگر در آمریکا قصد داشت یک افسران غیررسمی تحت پوشش را در روسیه مستقر کند، احتمالا ولان را برای این کار مناسب نمی یافت.

اول اینکه موقعیت کنونی او مدیر امنیتی شرکت تولید کننده قطعات خودرو گزینه ای مناسب برای یک افسر غیررسمی تحت پوشش به شمار نمی رود. در بسیاری از فرهنگ ها واژه های امنیتی و اطلاعاتی قابل جایگزینی هستند که یعنی بسیاری عملکرد جداگانه ای برای این دو قائل نمی شوند. کارمندان امنیتی عمدتا پیشینه ای در پلیس، ارتش یا هر دو دارند که آنها را به هدف نظارت های بیشتری تبدیل می کند که قطعا برای یک افسر غیررسمی تحت پوشش به ویژه در محیط خصمانه روسیه مناسب نیست.

دوم اینکه ولان در سال 2008 در حالی که به عنوان یک تفنگدار دریایی خدمت می کرد، به دلیل کمبود اعتبار و کشیدن 10 چک بی محل و اتهامات دیگر از سوی دادگاه احضاریه دریافت کرد. او سابقه عدم پرداخت اجاره هم داشته است. در پی همین اتهامات، رده نظامی او در ارتش پایین آمد و در نهایت از نیروی دریایی مرخص شد. این سوابق نشان می دهد که یک جراح نیروی دریایی که به سوء رفتار و موارد دیگر متهم شده و به سادگی می تواند از سوی دولت های خارجی به کار گرفته شود، گزینه چندان مناسبی به عنوان یک افسر اطلاعاتی به نظر نرسد.

در ارتباط با گذرنامه های متفاوت هم او و هم خانواده اش گفته اند که ولان با خواهرش بر سر اینکه چند گذرنامه داشته باشند، رقابت می کردند که این هم یک رفتار بسیار غیر معمول برای یک افسر اطلاعاتی به شمار می رود. افسران اطلاعاتی عمدتا با گذرنامه ای به نام خودشان سفر نمی کنند. به علاوه مسئولیت گرفتن گذرنامه های کشورهای ثانویه بر عهده سازمان های اطلاعاتی است و نه خود فرد.

پروفایل ولان در رسانه های اجتماعی از جمله در سایت «وی کونتاکته» که در روسیه بسیار محبوب است، بسیار آماتورتر از آن پروفایل یک افسر اطلاعاتی با تجربه است که می خواهد از آن برای یافتن منابع استفاده کند؛ به ویژه اینکه هویت او هم محرمانه نیست.

طعمه مبادلاتی؟

بسیاری در رسانه ها اینطور گمانه زنی کردند که «اف اس بی» احتمالا از ولان به عنوان طعمه ای برای مبادله با بوتینا استفاده کرده است. اما او احتمالا به مدت زمان بیشتری از آنچه تاکنون در زندان گذرانده محکوم نخواهد شد و این بدین معناست که به زودی به روسیه باز خواهد گشت. از این رو، معنای چندانی ندارد که یک مرد بی گناه زندانی و برای او پاپوش دوخته تا با بوتینا مبادله شود.

اما همه اینها بدین معنی نیست که ولان بی دلیل دستگیر شده است. در حقیقت او و شاید برخی آمریکایی های دیگر افرادی هستند که در زمان اشتباه در جای اشتباه بوده اند. با توجه به تشدید مناقشات روسیه و غرب از جمله در ارتباط با استفاده از گاز شیمیایی علیه جاسوس روس سابق و دخترش در خاک بریتانیا و اخراج افسران روس از بسیاری از کشورهای غربی در پی این ماجرا، روسیه می تواند در صورت مواجهه با مشکلات مشابه یا دستگیری عوامل روس در ایالات متحده، از افرادی همانند ولان استفاده کند.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی