مشکل فراتر از تحریم های بخش انرژی ایران است

نویسنده: هیلی زارمبا

دیپلماسی ایرانی: اگرچه ایران ذخایر بزرگ نفتی و گازی دارد، اما بخش انرژی این کشور در چند دهه گذشته به شدت ایستا بوده و پیشرفتی نداشته است. در حقیقت، دوره های طولانی مدت نابسامانی های سیاسی به ویژه پس از تحولات مرتبط با انقلاب اسلامی با نوسانات شدید در بخش انرژی ایران همراه بوده است، اما سابقه مشاهده الگوهای نوسان در این بخش به دوران نخست وزیری محمد مصدق بر می گردد.

با تصمیم دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا به اعمال تحریم ها بر صادرات انرژی ایران از  4 نوامبر، انتظار می رود که بخش انرژی شاهد یک ضربه شدیدتر باشد و در حفظ و توسعه بیشتر صنعت انرژی آسیب زده اما دارای پتانسیل بالا، با مشکلاتی جدی مواجه شود. اما آشفتگی های سیاسی تنها به روابط ایران با آمریکا محدود نمی شود و تنش ها بین دولت حسن روحانی رئیس جمهوری ایران و قانون گذاران مجلس، مناقشات بین ایران و رقبای دیرینه در خاورمیانه و همچنین اختلافات در داخل نظام حاکم در ایران را نیز در بر می گیرد.

پس از آنکه ترامپ ایالات متحده را به صورت یکجانبه از توافق هسته ای ایران خارج کرد، سطح محبوبیت و اعتماد به دولت روحانی به شدت کاهش یافت چراکه برجام یکی از بخش های اصلی و کلیدی در دستورکار دولت بوده است. این توافق آنقدر دوام نیاورد که مزایای حصول آن به رشد اقتصادی حقیقی در ایران بیانجامد و اکنون هم با خروج آمریکا از توافق و قرارگیری آن در آستانه انحلال، ایران فروپاشی ارز ریال، افزایش شدید و سریع نرخ بیکاری و کمبود اقلام وارداتی از جمله دارو را شاهد است. آنچه بر وخامت شرایط افزوده، نارضایتی‌ های فزاینده از دولت روحانی در مواجهه با مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم های آمریکا و تظاهرات جسته و گریخته است.

در نتیجه اعمال مجدد تحریم ها، ایران تنها تجارت با ایالات متحده را از دست نداده، بلکه تجارت با بسیاری از دیگر شرکای بین المللی که با‌ آمریکا مراودات تجاری دارند را نیز از دست داده است. برای نمونه می توان به عراق اشاره کر که حجم زیادی از گاز طبیعی و برق مصرفی خود را از ایران وارد می کند. اگرچه عراق تاکنون در کسب معافیت از تحریم های آمریکا موفق عمل کرده و توانسته مانع از به خطر افتادن روابطش با ایران یا ایالات متحده شود، اما این معافیت ها دائمی نیستند و مشخص نیست چند مرتبه تمدید خواهند شد؛ به ویژه اینکه آمریکا سعی کرده واردات عراق از ایران را به واردات از ترکیه تغییر دهد. این در حالی است که ترکیه خود از ایران گاز و نفت خام خریداری می کند و تاکنون موفق شده از تحریم های ماه نوامبر آمریکا معاف شود.

ایران در نبود حمایت های ایالات متحده و دسترسی به دلار، مجبور بوده روابط خود را با سایر قدرت های اقتصادی از جمله روسیه و هند، تقویت کند. این از پیشتر رابطه خوبی با روسیه داشته و دو کشور در حمایت از دولت بشار اسد در سوریه با یکدیگر همکاری می کنند. روسیه که منافع سیاسی آن در گروه تحت تاثیر قرار دادن منافع آمریکا و موضع قدرتمند اقتصادی آن است، از مبادله گسترده «کالا در برابر نفت» صحبت به میان آورده تا به ایران در دور زدن تحریم های آمریکا کمک کند؛ اما تاکنون جزئیاتی درباره این راهکار مبادلاتی پیشنهادی خود ارائه نکرده است. هند هم موفق شده راهی برای ادامه مبادلات نفت خام بیابد که استفاده از نقص ها در نظام بانکی مرتبط با پنج حساب سپرده در بانک های ایرانی است.

تا اینجای کار بزرگ ترین و مهم ترین بازار برای نفت خام ایرانی (و همچنین نفت عربستان سعودی) موفق شده از جانب داری در بازار آشفته خاورمیانه خودداری کند. چین همچنان به خرید نفت خام از ایران ادامه می دهد و این رابطه برای ایران و حفظ اقتصاد این کشور با امید دوام آوردن در جدیدترین تحریم های آمریکا، کاملا حیاتی است. اگرچه پکن ترجیح می دهد درگیر اختلافات بیشتر با واشنگتن نشود، اما قطعا هیچ تمایلی هم به سر فرود آوردن در برابر فشارهای آمریکا یا تسلیم شدن در جنگ تجاری ندارد.

اگر ایالات متحده تصمیم بگیرد که در قائل شدن معافیت برای مشتریان نفتی ایران سخاوت کمتری به خرج دهد یا ایران در حفظ هر یک از روابط تجاری مهمی که در پی اعمال مجدد تحریم ها توسط آمریکا ایجاد کرده شکست بخورد، نتیجه فاجعه ای تمام عیار برای بخش انرژی ایران و به طور کلی اقتصاد این کشور خواهد بود.

منبع: اویل پرایس / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34