ترامپ مجبور می شود بین ریاض و آنکارا یکی را انتخاب کند؟

نویسنده: درِک دیویسون

دیپلماسی ایرانی: سیاست گذاری های ایالات متحده در خاورمیانه در اواسط قرن بیستم عمدتا بر مبنای اتحاد با سه بازیکن اصلی منطقه یعنی ایران، عربستان سعودی و ترکیه صورت می گرفت. اتحاد با تهران در پی انقلاب اسلامی سال 1979 از بین رفت؛ اما جدای از یک سری اختلافات تلخ، واشنگتن روابط خود را با ریاض عمدتا بر سر نفت، و با آنکارا به عنوان یک عضو ناتو و متحدی مهم در جریان جنگ سرد، حفظ کرده است.

اگرچه جنگ سرد پایان یافته و به واسطه افزایش تولیدات انرژی تجدیدپذیر و رونق اقتصادی ایالات متحده، نفت عربستان سعودی اهمیت حیاتی خود را از دست داده، اما این اتحادها به قرن بیست و یکم هم راه یافته اند. با این حال، در هر دو مورد اتحادها در سال های اخیر تنش های زیادی داشته اند. رویکردهای استبدادی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، و حمایت ایالات متحده از شبه نظامیان کرد در سوریه، تنش های جدیدی را در روابط واشنگتن-آنکارا ایجاد کرده اند. مداخله تحت رهبری عربستان سعودی در یمن که بدترین بحران انسانی در جهان را ایجاد کرده است نیز سبب شده بسیاری در واشنگتن منطق اتحاد واشنگتن-ریاض را زیر سوال ببرند اگرچه نگرانی ها هنوز به هیچ تغییر عمده ای در سیاست گذاری ها نیانجامیده اند.

رابطه بین ترکیه و عربستان سعودی نیز با اختلافاتی بر سر بهار عربی، اخوان المسلمین، ایران و قطر به چالش کشیده شده است. ترکیه و عربستان بیشتر رقیب هستند تا متحد و هر کدام می خواهند نفوذ بیشتر یا حتی هژمونی در خاورمیانه داشته باشند و همین مساله شرایط را برای ایالات متحده آمریکا در حفظ روابط با هر دوی این کشورها دشوار کرده است.

اما اکنون یک پیچیدگی دیگر نیز به این ملغمه اضافه شده است که می تواند به شکاف بین آنکارا و ریاض منجر شود و واشنگتن را مجبور به انتخاب بین دو متحد خود کند و آن قتل بی رحمانه جمال خاشقجی خبرنگار مخالف سعودی در استانبول است. دولت ترکیه به دنبال پاسخ است و انگشت اتهام خود را به سوی محمد بن سلمان ولیعهد سعودی دراز کرده. اردوغان، بن سلمان را به دستور دادن به قتل خاشقجی متهم کرده که البته سازمان سیا نیز از این اتهام حمایت کرده است. اکنون که سعودی ها به دست داشتن نیروهای خود در قتل خاشقجی اعتراف کرده اند، دادستان های ترکیه استرداد دو تا از نزدیک ترین مشاوران ولیعهد را به این کشور خواستار شده اند.

اگرچه رقابت ترکیه-عربستان نگرانی های زیادی برای آمریکا ایجاد می کند، اما دشمنی بین ترکیه و امارات متحده عربی احتمالا مشکلات بیشتری در پی خواهد داشت. محمد بن زاید ولیعهد ابوظبی و رهبر حقیقی امارات متحده عربی، به طور گسترده مربی محمد بن سلمان به شمار می رود و بی تردید در تشویق او به اتخاذ سیاست خارجی ضد ترکیه نقش داشته است. بنابراین، هرگونه بهبودی در روابط بین ترکیه و عربستان بایستی با فاصله گرفتن بن سلمان از نزدیک ترین شریک منطقه ای، آغاز شود.

مقابله با ایران

مساله ای که در این میان برای ایالات متحده اهمیت دارد، پایان دادن به اختلاف های سعودی-ترکی در راستای اهداف رهبری آمریکا و در این مورد «مقابله با ایران» است. حسین ایبیش از موسه کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس به این مساله اشاره می کند که دولت ترامپ دقیقا همین سیاست را در پیش گرفته است: «من فکر می کنم آنچه قابل مشاهده است این است که سیاست دولت ترامپ در سوریه انسجام بیشتری یافته و دقیقا بر همان چیزی متمرکز شده که بیشتر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به آن امید داشتند یعنی مقابله با منافع ایران و به ویژه مانع شدن از ایجاد یک کوریدور نظامی از عراق و سوریه به دریای مدیترانه. یک سال و نیم پیش احتمال وقوع چنین اتفاقی وحود داشت، اما اکنون چنین احتمالی کمررنگ شده و علت آن هم تصمیم دولت ترامپ به ماندن در سوریه است. به علاوه، دولت ترامپ اقدامی را در جهت آغاز مذاکرات با سوریه و به ویژه با روسیه آغاز کرده تا بررسی کند که برای تحت فشار گذاشتن ایران و به حاشیه راندن این کشور چه اقداماتی قابل انجام است. ترامپ می خواهد مطمئن شود که تهران برنده بزرگ در سوریه نیست. این تنها زمینه ایست که عربستان سعودی و ترکیه خود را در یک سوی معادله می بینند.»

از منظر سیاست خارجی آمریکا، ایران ریشه همه شرارت های خاورمیانه از پایان جنگ سرد تاکنون است؛ اما پس از نزدیک به 40 سال خصومت آمریکا در رابطه با ایران و سیاست های منطقه ای ایالات متحده که در بیشتر موارد مطابق میل عربستان سعودی بوده، می توان گفت که اهداف رهبری آمریکا یا همان مقابله با ایران، هیچ چیزی بیش از توهمی از ثبات منطقه ای نبوده؛ اگرچه با توجه به میراث جنگ آمریکا در عراق، حتی تصور توهم ثبات نیز زیادی است.

شاید توافق هسته ای ایران یک معجزه یا اتفاق خارق العاده نباشد، اما می توانست دست کم بستری برای ایالات متحده فراهم آورد تا از طریق آن نقش خود در خاورمیانه را مجددا تثبیت کند و حتی اگر به بازسازی اتحادهای قرن بیستمی آمریکا نمی انجامید، می توانست ایران را به یک چارچوب دیپلماتیک منطقه ای وارد کند. اما در مقابل، دولت ترامپ از دیپلماسی حذر کرد و در مقابل به عربستان سعودی و به ویژه محمد بن سلمان فضا داد تا هر کاری که می خواهد در منطقه انجام دهد و بیش از هر کسی، مردمان یمن از این اتفاق رنج می برند. همین رویکرد افراطی ترامپ بوده که سبب شده محمد بن سلمان برای دادن دستور قتل خاشقجی اعتماد به نفس کافی داشته باشد و بحران دیپلماتیکی را ایجاد کند که واشنگتن اکنون با آن مواجه است.

منبع: لوبه لوگ / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34