پوتین ایران را با اوکراین معاوضه می کند؟

مروان کابالان

دیپلماسی ایرانی: شاید هیچ گاه متوجه نشویم که در جلسه ی خصوصی دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین در نشست هلسینکی چه گذشت. اما مشخص است که مسئله ی سوریه یکی از موضوعات اصلی این دیدار بوده است. در واقع از میان مسائلی که بر روابط بین واشنگتن و مسکو سایه افکنده اند (به عنوان مثال، دخالت روسیه در انتخابات سال 2016 آمریکا، درگیری در اوکراین، گسترش ناتو و غیره،) شاید مسئله ی سوریه، آسان ترین آنها برای چانه زنی باشد.

پس از شکست داعش، آمریکا منافع چندانی در سوریه ندارد. از آغاز بحران سوریه، آمریکا در مقابل فشارها و وسوسه ها برای مداخله در این کشور مقاومت کرده است. و تنها پس از فروپاشی موصل و اعلام خلافت داعش و گسترش آن بود که آمریکا تصمیم گرفت وارد صحنه شود. حتی در آن زمان هم اقدامات نظامی آمریکا محدود به مبارزه با داعش بود و واشنگتن هوشیار بود که درگیر جنگ داخلی سوریه نشود.

پرزیدنت ترامپ مکررا اعلام کرده است که مایل به حضور نظامیان آمریکا در سوریه پس از شکست داعش نیست. او همچنین اظهار داشته که مایل به کاهش حضور نظامی ایران در سوریه و نفوذش در منطقه است. تنها راه تحقق این دو خواسته، خروج ایران از سوریه و کاهش نفوذ آن، همکاری با روسیه است.

اگر آمریکا و متحدان منطقه ای اش (اسرائیل و کشور های حوزه ی خلیج فارس) دست از تلاش برای سرکوب حکومت بشار اسد در سوریه بردارند (و در نتیجه سلطه روسیه را بر سوریه بپذیرند) و در مقابل، روسیه ایران را مجبور به خروج از سوریه کند، این همکاری بین دو ابر قدرت ممکن خواهد بود. در حالت ایده آل، معامله ی سوریه در عوض ایران به نفع همه، طبیعتا به غیر از ایران، خواهد بود. بر اساس اخبار رسانه ها، روسیه مایل به همکاری در سوریه، به عنوان اولین گام برای پرداختن به اختلافات اساسی که با واشنگتن دارد، است. در واقع هدف روسیه از مداخله در سوریه چیزی بیش از حفظ بشار اسد در قدرت است.

حرکتی غافلگیر کننده

روسیه پس از بیش از دو دهه عدم حضور در عرصه ی جهانی و پشت کردن به خاورمیانه با مداخله ی نظامی در سپتامبر 2015 اقدامی غافلگیر کننده انجام داد. در واقع پرزیدنت پوتین در گذشته سیاست های خارجی تهاجمی را در کشورهای دیگر اتخاذ کرده بود (گرجستان سال 2008 و اوکراین سال 2014) اما این اقدامات بیشتر واکنشی دفاعی بودند. پس از پایان جنگ سرد ناتو بدون توجه به منافع امنیتی روسیه در حال گسترش به سمت شرق بود. از نظر پوتین امکان پیوست گرجستان و اوکراین به ناتو بسیار بالا بود و او می بایست به سرعت کاری می کرد.

مسئله ی سوریه کاملا متفاوت است. این اولین قدرت نمایی روسیه پس از جنگ سرد در خارج از قلمرو اتحاد جماهیر شوروی سابق بود. بحران سوریه این فرصت را در اختیار پوتین قرار داد تا بر زخم فروپاشی اتحاد جماهیر مرهمی بگذارد و روسیه را به جایگاه یک قدرت جهانی دوباره بازگرداند.

درک روابط روسیه و ایران

دخالت نظامی پوتین در سوریه از تابستان 2015 آغاز شد، زمانی که بشار اسد و نیروهای تحت حمایت ایران به نظر می رسید که در حال شکست بودند. در ژوئیه 2015، تهران، سردار قاسم سلیمانی، فرمانده ی نیروی قدس سپاه پاسداران را به مسکو فرستاد تا جزئیات مداخله روسیه در سوریه را مورد بحث قرار دهد. در اوایل همان ماه ایران توافق هسته ای را امضاء کرده بود و امیدوار بود که بهبود روابط با دولت اوباما باعث کاهش فشار ها بر اسد شود؛ که اشتباه فکر می کرد. هم زمان با کاهش فشارهای تحریم از جانب آمریکا، ترکیه و عربستان به حمایت شان از گروه های مخالف سوری افزودند. روسیه با درخواست ایران موافقت کرد و این دو همکاری نزدیکی در جنگ سوریه داشتند. ایران از زمین و روسیه از هوا این جنگ را پوشش دادند. تلاش های هماهنگ روسیه و ایران مسیر جنگ سوریه را از نظر نظامی و سیاسی تغییر داد.

اختلاف

تا کنون، ایران برای روسیه شریکی مهم در مداخله در سوریه بوده است. ایران به روسیه کمک کرد تا به اهدافی مشترک برسد، از جمله: شکست شورشیان تحت حمایت غرب در سوریه، جلوگیری از پیروزی ترکیه و کشورهای عربی حوزه خلیج در سوریه و انتقام از نقشه ی نیرنگ بزرگ غرب برای دخالت در لیبی و حذف یک متحد روسیه.

روسیه بعد از اینکه با کمک ایران، به تمام خواسته هایش رسید، شروع به جدا کردن منافعش از ایران کرد. روسیه می خواهد از دستاوردهایش در سوریه به عنوان برگ برنده در مذاکره با آمریکا بر سر اساسی ترین مسائل استفاده کند: اوکراین و تحریم های اقتصادی. ایران می خواهد حضور نظامی اش را در سوریه افزایش دهد تا جلوی حمله ی احتمالی اسرائیل و یا آمریکا را بگیرد.

با افزایش قاطعیت آمریکا و اسرائیل در سوریه، نقش پوتین حائز اهمیت تر می شود. اگر او تصمیم به همکاری بگیرد موقعیت ایران متزلزل خواهد شد. اگر هم تصمیم بگیرد که اتحادش را با ایران حفظ کند، تلاش های واشنگتن و تل آویو برای بیرون راندن ایران احتمالا با شکست مواجه خواهد شد. واضح است که در این ماجرا نقش تعیین کننده را پوتین دارد. در حال حاضر به نظر نمی رسد مایل به معاوضه ی ایران در قبال سوریه باشد. به نظر می رسد او بیشتر مایل است تا ایران را با اوکراین معامله کند. تا زمانی که پوتین به خواسته اش برسد، ایران در سوریه، و تنها در فاصله ی چند کیلومتری از مرز اسرائیل خواهد ماند.

منبع: الجزیره / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33