چرا ایران به دنبال برگرداندن هزینه های خود در سوریه است؟

عصر ایران؛ هادی اهوازیان- سخنان رحیم صفوی دستیار و مشاور عالی فرمانده کل قوا در نشست "بررسی بحران سوریه، آخرین تحولات میدانی و سیاسی" در موسسه آینده پژوهی جهان اسلام حاوی نکات تازه و مهمی است که بیش از آنکه مرتبط با بحران سوریه باشد، تشریحی بر رویکرد منطقه ای کشورمان است که در ادامه بررسی می شود.

1- مطابق اظهارات ایشان منطقه غرب آسیا حداقل تا دو دهه دیگر محل رقابت قدرت های بزرگ مثل امریکا، روسیه و اتحادیه اروپا خواهد بود و در آینده نزدیک چین و هند هم در این منطقه حضور پیدا خواهند کرد. علاوه براین در عراق و سوریه شاهد دو سطح از رقابت منطقه ای و بین المللی هستیم. عراق و سوریه محل رقابت قدرت های منطقه ای مثل ایران، ترکیه و عربستان هم هستند.

اولین نکته ای که از سخنان ایشان استنباط می شود این است که بواسطه اهمیت سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی غرب آسیا و به طور خاص خاورمیانه و وجود رقابت منطقه ای و بین المللی، حضور و رقابت ایران اجتناب ناپذیر است.

 2- اما پذیرش این موضوع نیازمند بازتعریف داخلی از مرزهای سیاسی و افزایش عمق استراتژیک حضور ایران است. موضوعی که بعد از انقلاب اسلامی از نگرانی های رژیم صهیونیستی بوده و بعد از سرنگونی رژیم عراق در سال 2003 به عامل نگرانی رقبای منطقه ای ایران(ترکیه، عربستان) و سایر کشورهای عربی منطقه خاورمیانه مانند قطر، امارات متحده عربی و بحرین شده است. اما امروزه صحبت از افزایش وزن یا حضور منطقه ای ایران مختص کشورهای یاد شده نیست و اشاره به افزایش نفوذ منطقه ای ایران علاوه بر سخنان رحیم صفوی، غالبا در سخنان بسیاری از مسئولین مشهود است.

پیام توئیتری یک ماه قبل حسین امیر عبدالهیان دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین الملل نمونه دیگری از این موارد و مبین رویکرد منطقه ای کشورمان است. او در پاسخ به تهدیدات برجامی ترامپ عنوان کرد: هرگز اجازه نمی دهیم با تهدید لغو، اصلاح یا پاره کردن برجام؛ امنیت ملی، قدرت دفاعی و "نفوذ سازنده منطقه ای ما" را هدف قرار دهید.

3-پس از هجوم گروه های تروریستی به دو کشور عراق و سوریه، ایران به درخواست نظام رسمی دو کشور جهت حفظ یکپارچگی آنها وارد عمل شد. ایران از ابتدا حضور خود در این دو کشور را مستشاری اعلام کرد. اما اکنون همانند روسیه به دتبال بازگشت هزینه های خود در سوریه است. مطابق اظهارات صفوی "جمهوری اسلامی ایران هم بایستی هزینه هایی که در سوریه کرده است را برگرداند و سوری ها این آمادگی را دارند که از نفت، گاز و معادن فسفات سوریه (این هزینه ها را برگردانند)

به گفته وی "ایران هم می تواند با سوریه قرارداد طولانی مدت سیاسی و اقتصادی داشته باشد."

اما نکته ای که در این بین اهمیت دارد این است که انتظار قراردادهای طولانی مدت نظیر امتیازاتی که به روس ها داده شده است زمانی توجیه پذیر است که نقش ایران در سوریه فراتر از حضور مستشاری باشد. شاید خطاب قراردادن دبیرشورای عالی امنیت ملی کشور در اطلاعیه سال کذشته این شورا با عنوان " مقام عالی هماهنگ کننده اقدامات سیاسی ، نظامی و امنیتی ایران با سوریه و روسیه " ناشی از ماهیت ابعاد مختلف نقش ایران در سوریه است.

4-یکی دیگر از موارد مهم در سخنان سردار رحیم صفوی، صادرات معادن فسفات سوریه توسط ایران است. در سخنان ایشان مشخص نیست که ایران بعنوان سرمایه گذار خارجی عهده دار این مسئولیت است یا امتیازی است که بابت جبران بخشی از هزینه ها واگذار شده است اما مهمتر از اینها، علل پیگیری بازگرداندن هزینه هاست. بعبارتی باوجود حمایت های همیشگی ایران از جریان های مقاومت، هیچ زمانی بازگشت هزینه ها مطرح نشده است. این امر احتمالا دلایل مختلفی دارد. نخست؛ آنگونه که مسئولین کشور نیز اذعان دارند وزن منطقه ای و عمق استراژیک کشور از زمان سرنگونی رژیم بعثی عراق در سال 2003 افزایش یافته است. محور ایران، عراق، سوریه و مدیترانه که در سخنان صفوی به آن اشاره شده بخشی از گستره افزایش وزن منطقه ای ایران است و دوم؛ با توجه به پیش بینی ایشان مبنی بر تداوم رقابت منطقه ای و جهانی در غرب آسیا تا دو دهه دیگر، گسترش نقش ایران و به طبیعت امر افزایش هزینه ها دور از انتظار نیست. سوم،؛ فشارهای اقتصادی و تحریم های بین المللی کشور در بیش از یک دهه گذشته  به دلایل متعدد از جمله پرونده هسته ای افزایش یافته است، بنابراین ایران برای حفظ و تقویت نقش منطقه ای خود چاره ای جز جبران هزینه ها در خارج از مرزها نخواهد داشت.

5- اما نکته آخر مربوط به علت رسانه ای شدن این موضوع است که احتمالا بی ارتباط با دلایل پیش گفته نیست. یعنی شاید از دیدگاه برخی در کشور مشکلات اقتصادی بی ارتباط با رویکرد منطقه ای نیست. موضوعی که در اعتراصات دی ماه سال جاری به صورت محدود نیز بروز کرد. لذا رسانه ای شدن این مسئله را می توان با هدف توجیه افکار عمومی داخلی ارزیابی کرد.