پیامدهای ناخواسته لغو معاهده هسته ای ایران

جیمز م. درسی

دیپلماسی ایرانی: مورد هدف قرار گرفتن توافقنامه هسته ای ایران، از سوی دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا نه تنها موجب رقابت تسلیحات هسته ای در خاورمیانه شده، بلکه رقابت میان اروپا و چین بر سر تسلط بر زیرساخت های آینده انرژی اوراسیا را به نفع چین سوق داده است.

ترامپ با خودداری از فاش کردن تصمیم این کشور مبنی بر چگونگی تصحیح برجام، که آن را مایه شرمساری می خواند، جهان را منتظر نگه داشته است. ایران احتمال می دهد طرفین امضای اروپایی این توافق، وی را متقاعد به حفظ برجام کنند.

با این حال، با نگاهی به سابقه رفتاری ترامپ، همان طور که با نادیده گرفتن فشارهای اروپا، از پیمان پاریس کناره گیری کرد، انتظار نمی رود اکنون به درخواست اروپا مبنی بر حفظ برجام توجه نشان دهد.

به احتمال زیاد، ترامپ در موعد مقرر بعدی، یعنی 15 اکتبر، پایبندی ایران به توافقنامه را تایید نخواهد کرد و این امر باعث خواهد شد که کنگره، تحریم های پیشین را دوباره اعمال کند. اما تحریم های جدید نه تنها شرکت ها و بانک هایی را که با ایران تجارت می کنند در معرض نقض قوانین ایالات متحده قرار می دهند، بلکه باعث به وجود آمدن پیامدهایی همچون افزایش تنش در خاورمیانه و ناآرامی در اروپا و آسیا می شود.

دنباله روی اروپا از آمریکا به طور قابل توجهی ارزش این توافق را برای ایران تضعیف می کند، ایرانیان مخالف برجام، مشتاق به برداشتن محدودیت های هسته ای شده، به سمت چین گرایش پیدا می کنند و خطر رقابت تسلیحاتی هسته ای در منطقه بالا خواهد رفت. در نهایت احتمال دارد ایران جریان گاز طبیعی اش را، که نقش مهمی در معماری آینده انرژی اروپا و آسیا دارد، به سمت چین سوق دهد.

علی اکبر صالحی، رئیس آژانس اتمی ایران گفت: "اگر ایالات متحده این معاهده را لغو کند و اروپا نیز از آن پیروی کند، توافقنامه باطل شده و ایران به سطح پیشین، و حتی بالاتر از آن باز خواهد گشت."

ایالات متحده ممکن است آماده پیامدهای ناشی از برنامه هسته ای بدون قید و بند ایران نباشد و تهدیدهای آمریکا مبنی بر انزوای اقتصادی، استفاده از قدرت نظامی و تلاش های بالقوه برای بی ثبات سازی ایران هم کار ساز نباشد.

گروهی از مقامات سابق ارشد دولت آمریکا و نظامی اخیرا هشدار دادند که ایالات متحده در غیاب یک استراتژی برای ترویج استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای نسبت به چین و روسیه در کمک به کشورهای خاورمیانه برای راه اندازی برنامه های خودگردان، عقب افتاده است. با توجه به اینکه آسیا به سوی هسته ای شدن پیش می رود، این مقامات می گویند "سوال بزرگ اینجاست که آیا هسته ای کردن این کشورها، توسط روسیه و چین صورت می گیرد یا اینکه خود کشورهای میزبان با همکاری ایالات متحده و متحدانش می توانند یک برنامه امن و استاندارد در تمام طول چرخه ی سوخت هسته ای، ایجاد کنند."

اکثر کشورهای خاورمیانه پیمان منع گسترش تسلیحات هسته ای را امضا کرده اند. موسسه علوم و امنیت بین المللی طی گزارشی اعلام کرد که احتمال دارد پاکستان و عربستان سعودی در حال حاضر در فناوری های حساس هسته ای در پاکستان همکاری کنند. در بدترین حالت، عربستان در حال تامین بودجه یک پایگاه غنی سازی اورانیوم در پاکستان برای کاربرد نظامی یا صلح آمیز است.

این موسسه اعلام کرد عربستان اکنون روی ساخت زیرساخت های غیرنظامی هسته ای خود و همچنین نیروی کار هسته ای و نیروی علمی تمرکز کرده است. این امر به عربستان سعودی توانایی می دهد که در آینده، بتواند به تمامی جنبه های چرخه سوخت هسته ای دست یابد. اگر اقدامات آمریکا توافقنامه هسته ای ایران را تضعیف کند، این روند می تواند تسریع یابد.

اوایل امسال ملک سلمان، پادشاه عربستان، موافقت نامه ای با چین درباره همکاری در زمینه انرژی هسته ای امضا کرد. این توافقنامه برای مطالعه امکان سنجی برای ساخت نیروگاه های هسته ای پیشرفته گاز سرد در عربستان و همچنین همکاری در زمینه دانشمندان هسته ای و توسعه یک زنجیره تأمین صنعتی داخلی برای نیروگاه های ساخته شده در عربستان سعودی است. عربستان در سال های اخیر قراردادهای مشابه با فرانسه، ایالات متحده، پاکستان، روسیه، کره جنوبی و آرژانتین امضا کرده است.

ایران دارای دومین ذخایر گاز طبیعی جهان و چهارمین ذخایر نفتی جهان است. تلاش های آمریکا و پیروی اروپا از آن، می تواند ایران را وادار کند بخش بیشتر مازاد گاز طبیعی خود را به جای اروپا به چین بفروشد. اگر اروپا نتواند روابط خود را با ایران بهبود دهد، باعث می شود چین سود بیشتری از گاز طبیعی به دست آورد.

منبع : لوبلاگ / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33