نگهبان نظم جهان لیبرال کیست؟

نویسنده: آنا پالاسیو، وزیر امور خارجه سابق اسپانیا
دیپلماسی ایرانی: بحران مالی جهانی، که ۱۰ سال پیش در همین ماه آغاز شد، نشان داد که بقای درازمدت نظم جهانی قانونمدار با رهبری غرب، امری حتمی نیست. اغلب این طور فرض می شود که زمانی که ایالات متحده جایگاه جهانی خود را در مقام برترین قدرت اقتصادی از دست بدهد (و البته اگر چنین اتفاقی بیافتد)، این مقام به چین می رسد. حال این سوال مطرح می شود که دنیایی که چین آن را رهبری کند، به چه صورت خواهد بود؟
در همین تابستان، اتفاقی افتاد که می تواند دورنمای آینده نیز باشد. در ماه ژوئن یک شرکت تابعه شرکت نفتی اسپپسول، در منطقه اقتصادی انحصاری ویتنام، شروع به حفاری در قسمت جنوبی دریای چین کرد. بلافاصله، چین اعتراض خود را با لغو جلسه مشترک امنیتی چین-ویتنام، نشان داد؛ پس از آن، عملیات تهدیدآمیز نظامی علیه مواضع ویتنام در جزایر اسپاتلی ترتیب داد. از سوی دیگر، ویتنام که نمی توانست به حمایت آمریکا از خود تکیه کند، سر تعظیم فرود آورد و دستور داد حفاری اکتشافی را متوقف کنند.
در اقدامی مشابه، در ماه ژوئیه، کمی قبل از نشست گروه ۲۰ در هامبورگ آلمان، اخباری منتشر شد که بر اساس آن، لیو شیائووبو، برنده چینی تبار جایزه صلح نوبل، که در دهه اخیر به دلیل فعالیت های دموکراتیکش، اکثرا تحت بازداشت دولت چین بود، به سرطان پیشرفته کبد مبتلا شده است. لیو درخواست داده بود که برای مداوا به خارج از کشور منتقل شود، اما دولت چین با خواسته وی مخالفت کرد. وی اندکی پس از آن درگذشت.
تنها پاسخ جامعه بین المللی - و به ویژه اروپا- به این رویکرد خصمانه، سکوت بود. نام لیو، در جلسه گروه ۲۰ هرگز به صورت عمومی برده نشد. حتی پس از مرگ وی نیز، سران اروپا تنها به فرستادن پیام های تسلی بخش، اکتفا کردند. هیچ کس نخواست با چین کوچکترین درگیری پیدا کند.
احتمالا در نگاه اول، این رویکرد منطقی به نظر برسد، به ویژه برای اروپا که هنوز پس از سال ها بحران اقتصادی، در حال محکم کردن جای پای خود در اقتصاد است. چین، پس از آمریکا دومین شریک تجاری اتحادیه اروپاست و با سرمایه گذاری بیش از ۳۵ میلیارد یورو (۴۱ میلیارد دلار) در سال گذشته، به منبع اصلی سرمایه گذاری مستقیم بر اروپا تبدیل شده است.
اما چنین پراگماتیسم ظاهری دارای نقایص جدی است. شاید اروپا، بیش از هر بازیگر جهانی دیگری، علاقمند به ادامه یک نظم لیبرال است که بیشتر بر پایه همکاری متمرکز است تا رقابت. در واقع، نظم موجود باعث برجسته سازی نقاط مثبت اروپا و کمرنگ کردن نقاط ضعف آن است.
همکاری مبتنی بر قوانین، در اروپا و به ویژه اتحادیه اروپا، امری نهادینه شده است. این نوع همکاری، اساس روابط اروپاست که کشورهای مختلف آن را از طریق هنجارها، منافع و ارزش های مشترک پیوند می دهد. این امر، باعث به وجود آمدن صلح و رفاه بی سابقه ای در این منطقه که سابقا دچار درگیری و رقابت بود، شده است.
در اروپا، قدرت نرم جایگزین قدرت سخت شده است. اما این نوع رفتار اروپا، در دنیای جدید بر پایه معاملات و روابط خام قدرت ها (شیوه ای که هم چین و هم دونالد ترامپ آن را می پسندند)، جایی ندارد.
پس راه حل اروپا چیست؟ برخلاف گفته های رئیس کمیسیون اروپا و رئیس شورای اروپا، اتحادیه اروپا در مقامی برای هدایت دنیای آزاد کنونی نیست بلکه آمریکا این مقام را در اختیار دارد و احتمالا تا مدت های طولانی نیز در اختیار خواهد داشت.
مشکل اینجاست که ترامپ علاقه چندانی به رهبری ندارد؛ بلکه بیشتر می خواهد رویکرد خودبرتربینی آمریکایی را پیاده کند. اگر چنین باشد، امیدی به نظم جهانی قانونمدار نخواهد بود.
در این اوضاع بی ثبات جهان امروز، اروپا باید به روند کاری خود ادامه دهد. البته نباید این کار را با بی گدار به آب زدن و شرکت در جنگ های بی ثمر انجام دهد، بلکه باید همین طور آهسته و پیوسته، اما شجاعانه تر از امروز، در راه فعلی خود قدم برداشته و نفع و زیان های پیش رو را به درستی بسنجد. باید آن قدر توانا باشد که بتواند در جایی که باید، مدافع حقوق بشر و رویکردهای سازمانی باشد. امروز، حقیقت تلخ این است که اگر اروپا سخن نگوید، هیچ کس دیگر نیز به پا نخواهد خاست.
نظم جهانی بر پایه تعاملات، با رهبری چین، برنده ها و بازنده های مشخصی خواهد داشت و تعداد بازنده ها، خیلی بیشتر از برنده ها خواهد بود. اروپا باید در حد توان، با برقراری تعادل میان خواسته های خود و حقایق موجود، و با شهامت همراه با احتیاط، از به وجود آمدن چنین نتیجه ای جلوگیری کند. شاید امروز مقام رهبری برای اروپا دور از ذهن باشد، اما مقام ناظر برای آن دست یافتنی است.
منبع: پراجکت سیندیکیت/ ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی

انتشار اولیه: چهارشنبه 1 شهریور 1396 / انتشار مجدد: چهارشنبه 15 شهریور 1396